TdKlifin mahiyyəti və ona tə’cir göctərən amillər
-
Dövlət vergilərinin həcmi,
istehsalçıdan tutulan yÜKSƏK vergilər
onun məcmu xərclərini artırdığına və deməli, mənfəətinin həcmini
azaltdığına görə, onu əmtəə təKİifini də azaltmağa məcbur edəcəKdir.
-
Satıcıların sayı.
Bazarda hər hansı bir əmtəənin qiymətinin
yÜKSəlməsi sahəyə əlavə istehsalçıları cəlb edəcəK və nəticədə həmin
əmtəənin təKİifi artacaqdır. ƏKSinə, bazarda əmtəənin qiymətinin
azalması isə bu sahə ilə məşğul olan istehsalçıların bir hissəsinin daha
sərfəli məhsul istehsalına Keçməsinə səbəb olacaq və həmin əmtəənin
təKİifi azalacaqdır.
-
Məhsulun qiyməti ilə bağlı gözləmələr.
Əgər istehsalçı təK- İif etdiyi
əmtəənin qiymətinin yaxın gələcəndə yÜKSələcəyini əvvəlcədən
bilərsə, o, bu gün həmin əmtəənin təKİifini azaldacaqdır. GələcəKdə
qiymətlərin aşağı düşəcəyi halında isə hazırKi dövrdə onların təKİifi
yÜKSƏləcəndir.
Hər bir əmtəə istehsalçısının Konnret bazarda təKİif etdiyi məhsul
onun fərdi təKİifini, fərdi təKİiflərin məcmusu isə həmin məhsul üçün
bazar təKİifini təşKİl edir.
Bazar təKİifi anlayışını məcmu təKİif anlayışından fərqləndirmən
lazımdır. Məcmu təKİif dedində, təKcə Konnret əmtəə bazarında
deyil, öİKənin hər növdən olan bütün bazarlarında qiymətin hər bir
mümnün səviyyəsində fərdi istehsalçılar, müəssisələr və hÖKumət
tərəfindən təKİif edilən əmtəə və xidmətlərin məcmusu başa düşülür.
§3. Tələb və təklifin tarazlığı
Tələb və təKİifin qarşılıqlı tə'siri və əlaqəsi nəticəsində bazar
mexanizminin ən vacib ünsürü olan bazar qiyməti əmələ gəlir. Tələb və təKİif
arasında tarazlıq səviyyəsinə uyğun qiymət, tarazlıq qiyməti adlanır (Bax:
ŞəKİl 3).
Tarazlığın səviyyəsi və qiyməti göstərir ni, bazarda bir-birinə qarşı
ƏKS qüvvələr Kİmi çıxış edən tələb və təKİifin səviyyələri
uyğunlaşmışdır, yə'ni istehsalçıların satmaq istədİKİəri əmtəələrin
Kəmiyyəti və qiyməti ilə istehlaKçıların əldə etməK istədİKİəri
əmtəələrin Kəmiyyəti və qiyməti bir-birinə uyğundur. Belə bir tarazlıq
şəraitində bir-birinə qarşı çıxış edən bütün bazar amillərinin tə'siri
heçə enir, onlar arasında sanKİ həmrə'ylİK yaranır, real bazar qiyməti
tarazlıq qiymətinə bərabər olur. Əgər bazarda hər hansı bir əmtəənin
real qiyməti tarazlıq qiymətindən yÜKSƏK olarsa, təKİifin «artıqlığı»
yaranacaq. Bu onunla əlaqədardır Kİ, yÜK- səK qiymət şəraitində
istehsalçılar bazara daha çox mal çıxarmaq
167
Tələb uə t Ə K Ü f . Bazar tarazlığı
ŞəKİl
3. Tarazlığın
qrafİKİ.
Q
-qiymət;
T
-tələb
və
təKİifin Kəmiyyəti.
istəyəcəK,
alıcılar isə həmin məhsuldan az almağa çalışacaqlar. Belə bir
vəziyyət istehsalçıları məhsulun qiymətini aşağı salmağa və istehsalını
azaltmağa məcbur edəcəK. Qiymətin aşağı düşməsi öz növbəsində
alıcıları həmin maldan daha çox almağa sövq edəcəK və onların tələbi
artacaqdır. Qiymətin təKİif xətti boyunca aşağı düşməsi, tələbin
səviyyəsinin isə öz xətti boyunca artması prosesi, onların tarazlıq
qiymətində görüşməsinə qədər davam edəcəK və beləlİKİə, tarazlıq
səviyyəsi tə'min ediləcəK.
Başqa bir halda real bazar qiyməti tarazlıq qiymətindən aşağı
olarsa «tələbin artıqlığı» əmələ gələcəK, belə
K
İ,
aşağı qiymət şəraitində
alıcılar daha çox almaq istəyəcəKİər. Digər tərəfdən, əmtəənin real
bazar qiymətinin ucuzluğu istehsalçıları həmin əmtəəni az təKİif
etməyə sövq edəcəndir. Nəticədə qiymətin artması baş verir
Kİ,
bu da
bir tərəfdən məhsulun istehsalının genişlənməsinə, digər tərəfdən isə
istehlanın azalmasına gətirib çıxarır. Bu proses də əvvəİKİ Kİmi
tarazlıq səviyyəsinin əmələ gəlməsinə qədər baş verəcəndir.
Qeyd
etməK lazımdır
K
İ,
real bazar qiymətinin tarazlıq qiymətindən yuxarı və ya aşağı
səviyyədə olması əsasən sün'i yolla, məsələn, hər hansı bir məhsul üçün dövlət tərəfindən yÜKSƏK
və ya minimum qiymət səviyyəsi müəyyən etmən yolu ilə baş verir.
BeləlİKİə, deyilənlər göstərir ni, bazara çıxarılan hər bir əmtəə əsasən
tələb və tənlifin tə'siri altında formalaşan bazar qiymətinə uyğun olaraq
reallaşdırılır. Lanin belə bir müddəa qiymətin heç də əmələ gəlməsində
məhsul istehsalına çənilən canlı və maddi- ləşmiş əmən məsrəflərinin, yə'ni
əmtəənin dəyərinin rolunu in- nar etmir. Düzdür, bazarda əmtəənin dəyəri ilə
qiymətin üst-üstə düşməsi təmiz bir təsadüfdür, lanin hər bir istehsalçı
əmtəəsini
168
üəb V3 təıcLifin tarazlığı
iymətləndirərKən hər şeydən əvvəl ona çəKİlmiş xərclərin sə-
lyyəsini əsas götürür. Əgər bazarda məhsul üçün alıcı tərəfin-
)n verilmiş qiymət istehsal xərclərini ödəməzsə, bu məhsulu ba-
,ıra çıxarmaq istehsalçı üçün sərfəli olmayacaqdır. Bununla ya-
naşı, qeyri-əlverişli bazar ıconyuKturası şəraitində əmtəələrin
qiymətinin aşağı düşməsinin son həddi istehsal məsrəflərinin
ümumi səviyyəsindən ibarət olacaqdır.
Qeyd etmişdİK Kİ, bazarda əmtəənin qiyməti sabit qalmaqla,
qeyri-qiymət amillərinin tələb və təKİifə tə'siri nəticəsində onla-
rın dəyişməsi baş verir. Deyilənlərə əlavə edərəK göstərməK la-
zımdır
K İ ,
qeyri-qiymət amillərinin tə'siri nəticəsində tələbin və
ya
təKİifin
artması və ya azalması tarazlıq qiymətində də müva-
fiq dəyişİKİiyə səbəb olur. Bununla əlaqədar olaraq aşağıdam
dörd lıal mümKÜndür:
-
Tələb
artarsa, təKİif isə dəyişməz qalarsa,
onda
tarazlıq qiy-
məti yÜKSələcəKdir;
-
Tələb azalarsa,
təKİif
isə dəyişməz qalarsa, onda tarazlıq qiy-
məti
aşağı düşəcəndir;
-
TəKİif artarsa, tələb isə dəyişməz qalarsa, onda tarazlıq qiy-
məti azalacaqdır;
-
TəKİif azalarsa, tələb isə dəyişməz qalarsa, tarazlıq qiyməti ar-
tacaqdır.
Yuxarıda deyildiyi Kİmi, məhsulun qiymətinin dəyişməsi tələb
və təKİifin də həcmində müvafiq dəyişİKİiyə səbəb olur. Qiymətlə
həcm arasında olan bu asılılıq tələb və təKİifin elastİKİiyinin əsa-
sını təşKİl edir.
GöstərməK lazımdır Kİ, heç də həmişə məhsulun qiymətinin
azaldılması (və ya artması) səviyyəsi tələb və təKİifin səviyyəsin-
də də həmin miqyasda müvafiq dəyişİKİiyə səbəb olmur. Məhz bu
dəyişİKİiyin səviyyəsi tələb və təKİifin elastİK olub-olmadığını
müəyyən etməyə imKan verir.
DedİKİərimizi tələb və təKİifin elastİKİiyi timsalında ayrı-ayrı-
lıqda izah edəK. Tələbin qiymətlə bağlı elastİKİiyi dedİKdə, məh-
sulun qiymətinin müəyyən miqdar dəyişməsi nəticəsində ona olan
tələbin hansı miqdarda dəyişməsi başa düşülür.
Bu
elastİKİİK
aşağıdaKi əmsalla ifadə olunur:
AQ AP
~Q'~P
Burada AO
-
tələb edilən məhsulun səviyyəsindəKİ dəyişİKİiyi,
i İ K İ n
tələbin səviyyəsini,
qiymətin dəyişmiş səviyyəsini,
qiymətin iİKİn səviyyəsini
ƏKS
etdirir.
-■
AQ
Q
AP
P
169
Dostları ilə paylaş: |