TəLəb və təKlif. Bazar tarazlığı
Bununla E -
göstəril'
K
İ, burada söhbət tələbin (d) qiymətlə
bağlı
(jö)
clastİKİiyindən
(E)
gedir.
Tələbin elastİK olub-olmadığını müəyyən etməK üçün hər şeydən
əvvəl vahid elastİKİiıc səviyyəsini müəyyən etməK lazımdır. Vahid
elastİKİİK dediı-cdə, qiymətin azalması səviyyəsinin (faizinin) tələbin
artması səviyyəsinə (faizinə) bərabərliyi başa düşülür. Məsələn,
qiymətin 2 dəfə azalması ilə tələbin, yə'ni (məhsul satışının) həcminin
də 2 dəfə artması bu məhsulla bağlı tələbin vahid elastİKİiyini sübut
edir (yə'ni
E=l).
Tələbin elastİKİiyini təhlil etməzdən əvvəl göstərməK lazımdır
Kİ,
reallaşdırılmış tələbdən, yə'ni satışdan əldə edilən pul gəlirlərinin
həcmi
(R),
məhsulun qiyməti
(P)
ilə onun bazara çıxa
rılan
Kəmiyyətinin
(Q)
hasilinə bərabərdir.
Yə'ni:
R - P xQ
iki
halda
əgər ciiymətin azalması nəticəsində satışın artmasın
dan
əldə
edilən gəlir qiymətin azalmasından itirilən gəlirdən
çox
olarsa,
gəlir elastİK
hesab edilir (yə'ni
E>1)
ƏKSİnə, qiymətin
aşağı
düşməsindən itirilən gəlir
bunun nəticəsində tələbin (yə'ni satışın) artmasından əldə edilən gəlirdən
çox
olarsa,
tələb qeyri-
elastİKdir
(yə'ni
E<1).
ElastİK və qeyri-elastİK tələbi misalla izah edəK. Fərz edəK Kİ,
qiymətin 6 manatdan 2 manata qədər (yə'ni 3 dəfə) azalması satışın
həcminin 4 dəfə (2 ədəddən 8 ədədə qədər) yÜKsəlməsinə səbəb
olmuşdur. Bu zaman qiymətin azalması nəticəsində satışdan əldə
edilən gəlir 12 manatdan ( 6 x 2 ) 16 manata ( 2 x 8 ) çatmışdır.
Belə bir vəziyyət tələbin elastİK olduğunu göstərir. Tələbin
qeyri-elastİKİiyini aşağıdaKi misalla göstərəK. Fərz edəK Kİ, satış
qiymətinin 6 manatdan 2 manata qədər (yə'ni 3 dəfə) azalması tələbin
(satışın) həcmini yalnız 2 dəfə (2 ədəddən 4 ədədə qədər) artırmış, bu
zaman satışdan əldə edilmiş gəlir 12 manatdan
( 2 x 6 ) 8
manata
( 2 x 4 )
düşmüşdür. Bu vəziyyət tələbin elastİK olmadığını göstərir.
İqtisadi ədəbiyyatda tələbin qiymətlə bağlı elastiıdiyi ilə yanaşı
onun gəlirlə bağlı və KƏSİşən elastiıdiyi formaları da bir-birin- dən
fərqləndirilir. Gəlirlə bağlı elastİKİİK nə deməKdir? Əvvəldə
göstərmişdİK Kİ, öz faydalı xüsusiyyətlərinə görə bir sıra əmtəələr
normal məhsullar, digərləri isə aşağı Keyfiyyətli mallar hesab edilirlər.
Əhalinin gəlirləri artdıqca normal məhsulların hətta yÜKsəK
qiymətində belə, onlara olan tələb yÜKSəlir, az Keyfiyyətli malların isə
aşağı cıiymətində belə, onlara olan tələb azalır. Gəlirlə bağlı elastİKİİK
aşağıdaıa əmsalla hesablanır:
170
Tələh V9 təKlifin tarazlığı
Tələb edilən məhsulun dəyişməsi səviyyəsi
E
Gəlirin dəyişməsi səviyyəsi
Tələbin Kəsişən elastİKİiyi isə bir-birilə bağlı məhsullara olan
tələblə əlaqədardır. Əgər 2 əmtəə bir-birinin əvəzediciləridirsə
(məsələn, mal əti və qoyun əti) birincinin (mal ətinin) qiymətinin aşağı
düşməsi, digərinin qiyməti dəyişməz qaldığı halda ona olan tələbi də
aşağı salacaqdır.
Digər halda, 2 əmtəə bir-birini tamamlayarsa, (məsələn,
maqnitofon və Kaset), birinin (maqnitofonun) qiymətinin yÜKSəlməsi
digərinə olan tələbi aşağı salacaqdır. Tələbin Kəsişən elastİKİiyi
aşağıdaKi əmsalla hesablanır:
E
X məhsula olan tələbin dəyişməsi səviyyəsi
Y məhsulunun qiymətinin dəyişməsi səviyyəsi
Tələbin elastİKİiyi bir sıra amillərin (məsələn, məhsulun isteh-
laKdaKi payının, əvəzedici məhsulların olmasının) tə'siri altında
formalaşsa da, bu amillərdən ən vacibi vaxt amilidir. Qısa vaxt ərzində
məhsula olan tələb qeyri-elastİKdirsə, nisbətən uzun vaxt ərzində o
daha elastİKdir. Məsələn, qəndin qiymətinin yÜKSəlməsi heç də o
dəqiqə ona olan tələbi azaltmayacaqdır. LaKİn vaxt Keç- dİKCƏ
adamların bir qismi onun istehlaıcını azaldacaq və qəndə olan
tələblərini şəKər tozu və yaxud digər müvafiq məhsullarla əvəz
edəcəKİər.
Tələb Kİmi, təKİif də elastİKdir, yə'ni bazarda qiymətin artması və
ya azalmasına uyğun olaraq təKİifin həcmi də yÜKSəlib əsKİlə bilər.
TəKİifin qiymətlə bağlı elastİKİiyi, yə'ni qiymətin dəyişməsi
nəticəsində təKİifin dəyişməsi aşağıdaKi əmsalla ifadə olunur:
AP
-. B u
əmsal təKİifin
(z) qiymətlə bağlı (p) ela-
O P
stİKİiyini (E) ƏKS etdirir.
Göründüyü Kİmi, tələbin elastİKİiyi ilə təKİifin elastİKİiyi ara-
sında zahiri bir oxşarlıq vardır. Fərq yalnız ondan ibarətdir
K
İ,
AQ
birinci halda alıcı tərəfindən tələb edilən, İKİnci halda isə
satıcı tərəfindən təKİif edilən məhsulun səviyyəsindəKİ dəyişİK-
liyi ƏKS etdirir.
TəKİifin elastİKİiyi göstərir Kİ, bazarda əmtəənin qiymətinin
171