DərslġK / TƏLƏBƏLƏR ÜÇÜn n. Qreqorġ menkyu
Yüklə 6,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fəsil 4 TƏLƏB VƏ TƏKLĠFĠN BAZAR QÜVVƏLƏRĠ
- Rəqabətli bazar
- Rəqabət: mükəmməl və qeyri-mükəmməl
Економиксин принсипляри
75 buraxılmasında nisbi üstünlüyə malik olmalıdır. Yaponiya ölkə daxilində istehlak üçün lazım olandan çox avtomobil buraxmalıdır və onların bir hissəsini ABŞ-a ixrac etməlidir. Anoloci olaraq, qida məhsullarının tonunun istehsalının alternativ xərclərini Yaponiyanın 1 avtomobili və ABŞ-ın 1/2 avtomobili təşkil edir, sonuncular qida məhsullarının istehsalında nisbi üstünlüyə malikdirlər. İxtisaslaşmaya və ticarətə görə hər iki ölkə daha çox qida məhsulu və avtomobil əldə edə bilər.
Əlbəttə, millətlər arasında real əlaqələr daha mükəmməldir (fəsil 9), axı hər bir ölkənin vətəndaşlarının maraqları fərqlidir. Beynəlxalq ticarət ölkənin hər bir sakininə sərfəli ola bilməz. Hətta əgər dövlət beynəlxalq ticarətdən qazanırsa da, onlarla və yüzlərlə insanlara o, yalnız bədbəxtlik gətirir: amerikan qida məhsullarının ixracı və avtomobillərin ABŞ-a idxalı fermerlərə və avtomobil sənayesinin işçilərinə müxtəlif təsir göstərir. Lakin siyasətçilər və siyasi icmalçılar tərəfindən söylənilən fikirlərə zidd olaraq, beynəlxalq ticarət heç də hansısa ölkələrin udduğu , hansılarınsa uduzduğu müharibə deyil, bu, ticarətdə iştirak edən ölkələrin hamısına sərfəlidir.
Nisbi üstünlük prinsipinin tədqiqi göstərir ki, ticarət onda iştirak edən hər bir tərəfə gəlir gətirir və həyatın qarışılıqlı asılı iqtisadiyyata da ustünlükləri məhz bundan irəli gəlir. Azad cəmiyyət fərdlərin iqtisadi fəaliyyətini necə uyğunlaşdırır? Malların və xidmətlərin istehsalçılardan istehlakçılara çatmasının təminatı nədir? Əgər dünyada təkcə iki insan – fermer və ranço sahibi yaşasaydı, cavab aydın olardı: onlar bir-biri arasında olan resursları bölüşdürərək birbaşa ticarət edərdilər. Amma real həyatda milyardlarla insan qarşılıqlı əlaqə qurur. Biz bu problemə sonraki fəsildə baxacağıq, istək və təklif kimi bu bazar qüvvələrinin bölünməsini tədqiq edəcəyik.
Н. Грегори Менкйу
76
II HĠSSƏ TƏLƏB VƏ TƏKLĠF 1: BAZAR NEcƏ ĠġLƏYĠR Економиксин принсипляри
77 Fəsil 4 TƏLƏB VƏ TƏKLĠFĠN BAZAR QÜVVƏLƏRĠ
Florida ştatında kəskin soyuqlar zamanı ABŞ-ın bütün iri marketlərində portağal şirələrinin qiyməti artır. Əgər İngiltərədə yay bir qədər isti keçərsə, Karib dənizi sahillərində mehmanxana otaqlarını çox ucuz qiymətə verirlər. Yaxın Şərq dövlətlərində qoşunlar döyüş vəziyyətinə gətirildikdə, ABŞ-da benzinin qiyməti artır, işlənmiş maşınların dəyəri aşağı düşür. Bütün bu hadisələr arasında ümumi cəhət nədən ibarətdir? Bu, tələb və təklifin qarşılıqlı təsirindən irəli gəlir. Tələb və təklif iqtisadi nəzəriyyədə tez-tez istifadə olunan (tamamilə təbii səbəblərdən) anlayışlardır. Məhz onlar bazar iqtisadiyyatının «hərəkət- vericisi kimi onu hərəkətə gətirir», istehsal olunan əmtəələrin miqdarını və qiymətini müəyyən edirlər. Buradan da bu və ya digər hadisənin və ya hökumətin qəbul etdiyi qərarların iqtisadiyyatın vəziyyətinə təsirini bilmək üçün hər şeydən əvvəl onların tələb və təklifə təsirini öyrənmək lazım gəlir. Bu fəsildə tələb və təklif nəzəriyyəsi təsvir edilmiş, alıcıların və satı- cıların davranışları və onların bir-birləri ilə qarşılıqlı təsirlərinə baxılmışdır. Eyni zamanda, bazar iqtisadiyyatında tələb və təklifin təsiri nəticəsində qiymətin formalaşması mexanizmi və məhdud iqtisadi ehtiyatların bölgüsündə onların rolu aydınlaşdırılır. Bazar və rəqabət «Tələb» və «təklif» anlayışlarından bazarda bir-birinə qarşılıqlı təsir edən insanların davranışlarını təsvir etmək üçün istifadə edilir. Bazar – bu, müəyyən bir əmtəə və ya xidmətlərin alqı və satqısını həyata keçirən insanlar qrupudur. Burada alıcılar əmtəələrə olan tələbi, satıcılar isə təklifi müəyyən edirlər. Alıcı və satıcıların davranışlarını təhlil etməzdən əvvəl «bazar» anlayışının əhəmiyyətinə və onun növlərinə baxaq.
Bazarın formaları çoxcəhətlidir. Bəzən bazarlar çox yaxşı təşkil olunurlar. Əksər kənd təsərrüfatı məhsulları bazarlarında əvvəlcədən müəyyən olunmuş yerdə və vaxtda alan və satan çoxlu insanlar qarşılaşırlar, xüsusi işçilər isə qiymətlərin qoyulmasına və satışın həyata keçirilməsinə köməklik edirlər.
Н. Грегори Менкйу
78 Çox vaxt isə bazarlarda hərc-mərclik hökm sürür. Misal üçün, müəyyən bir şəhərdə dondurma bazarının vəziyyətinə baxaq. Heç kim əvvəlcədən müəyyən edə bilməz ki, alıcı dondurmanı nə vaxt yemək istəyir. Dondurma satıcısına gözlənilməyən yerdə rast gəlmək olar və onlar bir-birindən fərqli məhsullar təklif edirlər. Dondurmanın qiymətini elan edən auksionçu yoxdur. Hər bir satıcı məhsullara qiymət siyahısını özü asır, hər bir alıcı isə mağazada neçə stəkan və ya dənə dondurma almaq istədiyini müstəqil həll edir. Şəhər dondurma bazarını (təşkilatlardan fərqlənməyən) alıcı və satıcı qrupları formalaşdırır. Hər bir alıcı bilir ki, bir neçə dondurma satan var və onlardan müəyyən növ dondurma almaq imkanına malikdir. Hər bir satıcı isə bilir ki, onun məhsulu rəqibinin bazara çıxardığı məhsuldan o qədər fərqlənmir. Dondurmanın qiyməti və satılan məhsulun miqdarı bir alıcı və ya satıcı tərəfindən müəyyən edilmir. Əksinə, əmtəənin qiyməti və miqdarını bazarda mövcud olan bütün alıcı və satıcılar qarşılıqlı fəaliyyətdə müəyyən edirlər. İqtisadiyyatda əksər bazarlarda olduğu kimi, dondurma bazarı da rəqa- bətin yüksək səviyyəsi ilə fərqlənir. Rəqabətli bazar elə bazardır ki, burada çoxlu satıcılar və alıcılar mövcud olur və bunlar bazar qiymətlərinə əhəmiyyətli təsir göstərə bilmirlər. Dondurma satıcısının əmtəənin qiyməti üzərində nəzarət etmək imkanı məhduddur. Çünki eyni məhsulu başqa rəqiblər də təklif edirlər. Heç bir satıcı öz məhsulunu cari qiymətdən aşağı satmaq istəməz; eyni zamanda, qiyməti yüksəldə də bilməz, alıcılar dondurmanı başqa yerdən əldə edə bilərlər. Analoci olaraq, heç bir alıcının da əmtəənin qiymətinə təsir etmək imkanı yoxdur, çünki o, ancaq bir və ya iki dondurma alır. Bu fəsildə biz rəqabətli bazarda alıcıların və satıcıların qarşılıqlı fəaliyyətini izləyir, satılan məhsulların miqdarına və qiymətinə tələb və təklifin təsirini təhlil edirik.
Fərz edək ki, qarşımızda mükəmməl rəqabətin hökm sürdüyü bazar vardır. Mükəmməl rəqabətli bazar iki əsas xarakterik cəhətlə müəyyən olunur: 1) satıcılar tərəfindən təklif olunan bütün əmtəələr eynidir; 2) alıcılar və satıcılar o qədər çoxdur ki, onların heç biri bazar qiymətinə təsir etmək gücündə deyillər. Madam ki, mükəmməl rəqabətdə alıcılar və satıcılar bazar qiymətlərini məlum bir şey kimi qəbul etməlidirlər, onlar bu qiymətləri qəbul edilən qiymətlər adlandırırlar. Real həyatda mükəmməl rəqabət anlayışına minlərlə fermerin taxıl satdığı və milyonlarla alıcının buğda və buğda məhsullarını aldığı taxıl bazarı daha çox uyğun gəlir. Heç bir alıcı və satıcı buğdanın qiymətinə təsir etmir, onu məlum bir şey kimi qəbul edirlər. Bununla belə, çoxlu əmtəə və xidmətlər bazarlarında rəqabət qeyri- mükəmməldir. Bəzi bazarlarda ancaq bir satıcı olur və qiyməti də o müəyyən
Yüklə 6,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|