DərslġK / TƏLƏBƏLƏR ÜÇÜn n. Qreqorġ menkyu
Yüklə 6,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nəticə: ehtiyatların qiyməti və yerləĢdirilməsi
- Fəsil 5 ELASTĠKLĠK VƏ ONUN TƏTBĠQĠ
- Tələbin elastikliyi
- Tələbin qiymət elastikliyi və onun determinantları
Економиксин принсипляри
99 ġəkil 4.11. Tələb və təklifin dəyiĢməsi
təklif əyrilərindən istifadə edilməsinin 3 misalına baxdıq. Hər hansı bir hadisənin bu əyrilərdən birinin və ya hər ikisinin eyni vaxtda dəyişməsinə səbəb olmasına baxmayaraq, tarazlıq nöqtəsində reallaşan əmtəələrin həcminə və qiymətinə mövcud hadisənin necə təsir edəcəyini qabaqcadan görmək üçün sizə məlum olan təhlil üsulunu tətbiq edə bilərsiniz.
Biz bir əmtəə – ancaq dondurma bazarına tələb və təklifin qarşılıqlı əlaqəsini təhlil etdik. Əldə etdiyimiz nəticələr başqa əmtəə bazarlarına da tətbiq oluna bilər. Sizin hər bir alqınız konkret əmtəəyə olan tələbinizin miqdarına şəxsi payınızdır. Əgər siz iş axtarmaqla məşğulsunuzsa, əməyin təklifində iştirak edirsiniz. Beləliklə, tələb və təklif tamamilə geniş yayılmış iqtisadi fenomendir, tələb və təklif modeli isə digər fəsillərdə daim istifadə edəcəyimiz ən gözəl analitik vasitədir. I fəsildə haqqında danışılan ekonomiksin on prinsipindən biri belə səslənir: bazarlar adətən iqtisadi fəaliyyətin təşkilinin ən gözəl üsuludur. Hələlik bazarların fəaliyyət mexanizmini yenicə öyrənməyə başladığımızdan, onun fəaliyyətinin nəticələrini qiymətləndirmək üçün ciddi əsaslara malik deyilik. Hər bir iqtisadi sistemdə rəqabətin məqsədlərinə çatmaq üçün məhdud ehtiyatları müəyyən şəkildə yerləşdirmək zəruridir. Bazar iqtisadiyyatında belə yerləşdirmə əmtəə və xidmətlərin qiymətlərinin səviyyəsini müəyyən edən tələb və təklifin təsiri altında baş verir: qiymətlər isə öz növbəsində, resurs axınının həcmi və istiqaməti haqqında siqnaldır. İndi isə çimərlik zolağı kimi ehtiyatın yerləşdirilməsi misalına baxaq. Sahilyanı zolaqların sahəsi məhdud olduğundan, heç də arzu edənlərin hamısı dəniz sahilinin gözəlliklərindən ləzzət almaq imkanına malik olmurlar. Bu ehtiyatı kim əldə edir? O şəxslər ki, onu arzulayır və ona görə haqq ödəmək imkanındadır. Sahildəki torpaq sahələrinin qiyməti onlara olan tələbin həcmi təklifin həcminə tamamilə uyğun gəlməyənə qədər dəyişəcəkdir. Bazar Н. Грегори Менкйу
100 iqtisadiyyatında qiymət ehtiyatların səmərəli bölgüsü mexanizminin mühüm tərkib hissəsidir. Analoci olaraq, hər bir əmtəənin kim tərəfindən və hansı miqdarda istehsal edilməsini də qiymət müəyyən edir. Fermerlərin fəaliyyəti misalına baxaq. Hər bir şəxsin həyat fəaliyyətini saxlamaq üçün lazım olan qida məhsulları əhalinin müəyyən hissəsinin kənd təsərrüfatı istehsalı ilə məşğul olmasını çox zəruri edir. Kimin fermerliklə, kimin isə başqa sahə ilə məşğul olmasını nə müəyyən edir? Azad cəmiyyətlərdə bu cür qərarların qəbul olunması və qida məhsullarına təklifi təmin edən məsul dövlət plan orqanları mövcud deyildir. Bazar iqtisadiyyatında işçilərin bölgüsü bu seçimdə iştirak edən milyonlarla azad insanın qərarından asılıdır və onlara belə səlahiyyətlərin verilməsi özünü təsdiq etmişdir. Hər şeydən əvvəl, ona görə ki, qərarlar qiymətlərin təsiri altında qəbul olunur. Qida məhsullarının qiymətinin və fermerlərin əmək haqqının dəyişməsi aqrar bölmədə məşğulluğun lazımi səviyyəsinə təminat verir. Belə bir ideya bazar iqtisadiyyatının təsirini öz üzərində hiss edə bilməyən insanlara mənasız görünə bilər. İqtisadiyyat bir-biri ilə qarşılıqlı asılılıqda fəaliyyət göstərən sahələrdə məşğul olan insanların böyük qrupudur. Nə üçün vahid mərkəzdən qəbul olunmayan qərarlar ümumi hərc-mərcliklə nəticələnmir? İstəkləri və imkanları daim dəyişən milyonlarla insanın fəaliy- yətini kim və ya nə əlaqələndirir? Kim edilən hər bir şeyin təkmil olacağına təminat verə bilər? Bütün bu sualların bir dəqiq cavabı vardır – qiymət. Əgər hesab etsək ki, bazar iqtisadiyyatı A.Smitin ifadəsi ilə desək, «bazarın görünməz əli» ilə idarə olunur, onda qiymət sisteminə bu «görünməz əl»də yerləşən və iqtisadi «orkestrin» iştirakçılarının fəaliyyətini istiqamətləndirən «diricor çubuğu» kimi baxıla bilər.
Fəsil 5 ELASTĠKLĠK VƏ ONUN TƏTBĠQĠ
Економиксин принсипляри
101 Təsəvvür edin ki, siz buğda becərilməsi ilə məşğul olan fermersiniz. Sizin bütün gəliriniz buğda satışından əldə olunan puldan ibarət olduğundan, sizə məxsus olan torpağın gəlirliyini artırmaq üçün bütün gücünüzlə çalışırsınız. Siz havanın və torpağın vəziyyətini izləyir, sahədə xəstəliklərin və ziyanvericilərin olmasını yoxlayır, kənd təsərrüfatı sahəsində son yeni nailiyyətləri öyrənirsiniz. Bilirsiniz ki, nə qədər çox buğda yetişdirsəniz, daha çox buğda satacaqsınız və sizin gəlirinizlə həyat səviyyəniz bir o qədər yüksək olacaqdır. Bir gün siz mühüm bir kəşf haqqında eşidirsiniz. Yerli universitetin aqronomçuluq fakültəsinin tədqiqatçıları taxıl yığımının 20% artırılmasına imkan verən yeni buğda sortu kəşf etmişlər. Siz bu yeniliyə necə reaksiya verirsiniz? Bu yeni növdən istifadə etməlisinizmi? Bu, sizin həyat səviyyənizə necə təsir edər? Bu fəsildə ekonomiksin əsas vasitələri olan tələb və təklifdən istifadə edərək, sadə görünən suallara təəccüblü cavablar alacağıq. Rəqabətli taxıl bazarında yüksələn təklif əyrisi satıcıların davRanışını, enən tələb əyrisi isə istehlakçıların davranışını əks etdirir. Məhsulun qiyməti o vaxta qədər dəyişir ki, ona olan tələb və təklifin həcmi bazarda bərabərləşmir. Taxıl bazarına toxumçuluq mütəxəssislərinin kəşfinin təsirini qiymətləndir- məyə imkan verən vasitə kimi tələb və təklifin təhlili metodundan istifadə olunması mühüm əlavəni – elastiklik konsepsiyasını tələb edir. Bazar şəraitinin dəyişməsinə alıcıların və satıcıların reaksiyasını ölçən elastiklik anlayışının tətbiqi tələb və təklifin təhlilinin dəqiqliyini aparmağa imkan verir.
Tələb determinantlarına baxarkən (IV fəsil) biz qeyd etdik ki, alıcıların gəlirləri artdıqda, əvəzləyici əmtəələrin qiyməti yüksəldikdə və ya bir-birini tamamlayan məhsulların qiyməti aşağı düşdükdə, istehlakçılar daha aşağı qiymətlə çox miqdarda əmtəə əldə etmək istəyirlər. Biz həmçinin, tələbə kəmiyyət tərəfindən deyil, keyfiyyət tərəfindən baxdıq, onun miqdarının yox, həcminin dəyişməsi istiqamətində təhlil apardıq. İqtisadçılar tələbi müəyyən edən amillərin dəyişməsinə tələbin reaksiyasını ölçərkən, elastiklik konsepsiya- sından istifadə edirlər.
Tələb qanunu təsdiq edir ki, əmtəənin qiymətinin aşağı düşməsi tələbin həcmini artırır. Tələbin qiymətə görə elastikliyi tələbin həcminin əmtəənin qiymətinin dəyişməsinə olan reaksiyasını müəyyən edir. Əgər qiymət dəyişdik- də tələbin həcmi əhəmiyyətli dərəcədə dəyişərsə, əmtəəyə olan tələb elastik adlanır. Əksinə, qiymət dəyişdikdə tələbin həcmi nəzərəçarpmayacaq ölçüdə dəyişərsə, tələb qeyri-elastik adlanır. Əmtəəyə olan tələbin elastik və qeyri-elastik olmasını nə müəyyən edir? Hər bir əmtəəyə olan tələb istehlakçıların istəyindən daha çox asılı olduğundan, qiymət elastikliyi insanın istəyini formalaşdıran bir çox iqtisadi, sosial və psixoloci amillərlə müəyyən olunur. Bununla belə, təcrübəyə
Yüklə 6,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|