DərslġK / TƏLƏBƏLƏR ÜÇÜn n. Qreqorġ menkyu

Економиксин принсипляри 

 

107 

RxQ  kimi  hesablanan  düzbucaqlının  sahəsi  bu  bazarda  əldə  olunmuş  satışdan 

əldə olunan ümumi gəlirə bərabərdir. Əgər R=4 dollar, Q=100 olarsa, məcmu 

mədaxil 4 dollar x100 və ya 400 dollara bərabər olacaqdır. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ġəkil 5.2. SatıĢdan ümumi gəlir 

 

Tələb əyrisi boyunca hərəkəti zamanı satışdan ümumi gəlir necə dəyişi-

lir?  Bu,  qiymətə  görə  əmtəəyə  olan  tələbin  elastikliyindən  asılıdır.  Əgər  tələb  

qeyri-elastikdirsə (şəkil 5.3.), qiymətin artması satışdan ümumi gəlirin artması-

na səbəb olur. Qiymətin 1 dollardan 3 dollara qalxması tələbin həcminin 100-

dən 80 vahidə enməsinə gətirib çıxarır, məcmu mədaxil isə 100 dollardan 240 

dollara  qədər  artır.  P-nin  artması  ilə  müqayisədə  Q  nisbətən  az  azaldığından, 

əmtəənin qiymətinin artması P və Q-nin hasilinin artması ilə nəticələnir. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ġəkil 5.3. Qiymətin dəyiĢməsi ilə satıĢdan ümumi gəlirin  

dəyiĢməsi: qeyri-elastik tələb 

 

Мигдар  

P x Q = 400$ 

(мядахил) 

Тяляб 

100 

Г 

 

0 

П 

4 

Гиймят 

$ 

Эялир= 100 дол. 

Тяляб  

Мигдар  

100 

0 

1 

Гиймят 

$ 

Эялир= 240 дол. 

Тяляб  

Мигдар  

80 

0 

3 

Гиймят 

$ 

---

Н. Грегори Менкйу 

 

 

108 

Əgər tələb elastikdirsə, biz əks nəticə alırıq: qiymətin artması satışdan 

ümumi gəlirin azalması ilə nəticələnir. Məs: əgər əmtəənin qiyməti 4 dollardan 

5  dollara,  tələbin  həcmi  50-dən  20  vahidə  düşərsə,  məcmu  mədaxil  200  dol-

lardan 100 dollara qədər azalır (şəkil 5.4.). Beləliklə, tələb elastik olduğundan 

tələbin həcminin azalması o qədər böyükdür ki, əmtəənin qiymətinin artmasını 

örtür.  Başqa  sözlə,  P-nin  artması  ilə  müqayisədə  Q-nin  azalması  çox 

olduğundan, qiymətin artması P və Q hasilinin azalmasına səbəb olur. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ġəkil 5.4. Qiymətin dəyiĢməsi ilə satıĢdan ümumi  

gəlirin dəyiĢməsi; elastik tələb 

 

Şəkil 5.3. və 5.4.- də göstərilən misallar son dərəcə təsadüfi olsalar da, 

onlar ümumi qaydaları əks etdirirlər: 

- qiymətə  görə  tələbin elastikliyi 1-dən  az olarsa,  əmtəənin  qiymətinin 

artması  satışdan  ümumi  gəlirin  artımına,  qiymətin  azalması  isə  onun  azalma-

sına səbəb olur; 

-  tələbin  qiymət  elastikliyi  1-dən  çox  olarsa,  əmtəənin  qiymətinin 

artması  satışdan  ümumi  gəlirin  azalması,  qiymətin  azalması  isə  onun  artması 

ilə nəticələnir; 

- tələbin qiymət elastikliyinin 1-ə bərabər olduğu xüsusi hallarda əmtəə-

nin qiymətinin dəyişməsi satışdan ümumi gəlirə təsir göstərmir. 

 

Gəlirə görə tələbin elastikliyi 

Qiymətə  görə  tələbin  elastikliyindən  başqa  iqtisadçılar  elastikliyin  digər  gös-

təricilərindən  də  istifadə  edirlər.  Onlardan  ən  maraqlısı  gəlirə  görə  tələbin 

elastikliyidir,  yəni  istehlakçıların  gəlirlərinin  dəyişməsindən  əmtəə  tələbinin 

həcminin asılılığıdır. Gəlirə görə elastiklik aşağıdakı kimi hesablanır: 

Gəlirə görə elastiklik = 

%

  

и,

дяйишилмяс

  

эялирлярин

%

  

дяйишмяси,

  

щяжминин

  

тялябин

 

 

мядахил =$ 200 дол. 

Тяляб  

Мигдар  

50 

0 

4 

Гиймят 

$ 

Эялир= $100

 дол. 

Тяляб  

Мигдар  

20 

0 

5 

Гиймят 

$ 

---

Економиксин принсипляри 

 

109 

 

YaddaĢ  guĢəsi 

 

Elastiklik, satıĢdan ümumi gəlir və tələb əyrisi 

Tələb  əyrisi  heç  də  həmişə  elastikliklə  xarakterizə  olunmur.  Dəyişən 

elastikliklə tələb əyrisinə misal şəkil 5.5.-də göstərilmişdir. Xətli tələb əyrisi 

daim  mailliyə  meyllidir.  Yadınıza  salın  ki,  əyrinin  mailliyi  qiymətin 

dəyişməsinin əmtəənin miqdarının dəyişməsinə nisbəti kimi müəyyən olunur. 

Bu halda, qiymətin hər bir dollar artması tələbin həcminin 2 vahid azalmasına 

səbəb olduğundan, tələb əyrisinin mailliyi sabit kəmiyyətdir.  

 

,

0

1

2

3

4

5

6

7

0

2

4

6

8

10

12

14

 

ġəkil 5.5. Xətti tələb əyrisi 

 

Tələb  əyrisinin  daim  mailli  olması  o  demək  deyildir  ki,  onun 

elastikliyi  də  sabit  kəmiyyətdir.  Bu,  onunla  əlaqədardır  ki,  elastiklik  faizlə 

ifadə olunmuş dəyişənlərin dəyişməsi nisbəti kimi müəyyən olunduğu halda, 

maillilik iki dəyişənin dəyişməsi nisbətini ifadə edir. 5.1. cədvəlində verilmiş 

olan  cədvələ,  şəkil  5.5.-dəki  müvafiq  tələb  əyrisinə  və  qiymətə  görə  tələbin 

elastikliyinə  dair  hesablamalara  baxaq.  Aşağı  qiymət  və  tələbin  yüksək 

nöqtəsində  tələb  əyrisi  qeyri-elastikdir.  Yüksək  qiymət  və  tələbin  kiçik 

nöqtəsində  tələb  əyrisi  elastikdir.  cədvəl  5.1.-də  satışdan  ümumi  gəlirlə 

elastiklik  arasında  qarşılıqlı  əlaqəni  əks  etdirən  tələb  əyrisinin  hər  bir 

nöqtəsində  satışdan  ümumi  gəlir  verilmişdir.  Məs.  qiymət  1  dollara  bərabər 

1-дян йухары 

еластиклик

 

Гиймят  

$

 

Мигдар 

1-дян ашаьы 

еластиклик

 

---