Економиксин принсипляри
107
RxQ kimi hesablanan düzbucaqlının sahəsi bu bazarda əldə olunmuş satışdan
əldə olunan ümumi gəlirə bərabərdir. Əgər R=4 dollar, Q=100 olarsa, məcmu
mədaxil 4 dollar x100 və ya 400 dollara bərabər olacaqdır.
ġəkil 5.2. SatıĢdan ümumi gəlir
Tələb əyrisi boyunca hərəkəti zamanı satışdan ümumi gəlir necə dəyişi-
lir? Bu, qiymətə görə əmtəəyə olan tələbin elastikliyindən asılıdır. Əgər tələb
qeyri-elastikdirsə (şəkil 5.3.), qiymətin artması satışdan ümumi gəlirin artması-
na səbəb olur. Qiymətin 1 dollardan 3 dollara qalxması tələbin həcminin 100-
dən 80 vahidə enməsinə gətirib çıxarır, məcmu mədaxil isə 100 dollardan 240
dollara qədər artır. P-nin artması ilə müqayisədə Q nisbətən az azaldığından,
əmtəənin qiymətinin artması P və Q-nin hasilinin artması ilə nəticələnir.
ġəkil 5.3. Qiymətin dəyiĢməsi ilə satıĢdan ümumi gəlirin
dəyiĢməsi: qeyri-elastik tələb
Мигдар
P x Q = 400$
(мядахил)
Тяляб
100
Г
0
П
4
Гиймят
$
Эялир= 100 дол.
Тяляб
Мигдар
100
0
1
Гиймят
$
Эялир= 240 дол.
Тяляб
Мигдар
80
0
3
Гиймят
$
Н. Грегори Менкйу
108
Əgər tələb elastikdirsə, biz əks nəticə alırıq: qiymətin artması satışdan
ümumi gəlirin azalması ilə nəticələnir. Məs: əgər əmtəənin qiyməti 4 dollardan
5 dollara, tələbin həcmi 50-dən 20 vahidə düşərsə, məcmu mədaxil 200 dol-
lardan 100 dollara qədər azalır (şəkil 5.4.). Beləliklə, tələb elastik olduğundan
tələbin həcminin azalması o qədər böyükdür ki, əmtəənin qiymətinin artmasını
örtür. Başqa sözlə, P-nin artması ilə müqayisədə Q-nin azalması çox
olduğundan, qiymətin artması P və Q hasilinin azalmasına səbəb olur.
ġəkil 5.4. Qiymətin dəyiĢməsi ilə satıĢdan ümumi
gəlirin dəyiĢməsi; elastik tələb
Şəkil 5.3. və 5.4.- də göstərilən misallar son dərəcə təsadüfi olsalar da,
onlar ümumi qaydaları əks etdirirlər:
- qiymətə görə tələbin elastikliyi 1-dən az olarsa, əmtəənin qiymətinin
artması satışdan ümumi gəlirin artımına, qiymətin azalması isə onun azalma-
sına səbəb olur;
- tələbin qiymət elastikliyi 1-dən çox olarsa, əmtəənin qiymətinin
artması satışdan ümumi gəlirin azalması, qiymətin azalması isə onun artması
ilə nəticələnir;
- tələbin qiymət elastikliyinin 1-ə bərabər olduğu xüsusi hallarda əmtəə-
nin qiymətinin dəyişməsi satışdan ümumi gəlirə təsir göstərmir.
Gəlirə görə tələbin elastikliyi
Qiymətə görə tələbin elastikliyindən başqa iqtisadçılar elastikliyin digər gös-
təricilərindən də istifadə edirlər. Onlardan ən maraqlısı gəlirə görə tələbin
elastikliyidir, yəni istehlakçıların gəlirlərinin dəyişməsindən əmtəə tələbinin
həcminin asılılığıdır. Gəlirə görə elastiklik aşağıdakı kimi hesablanır:
Gəlirə görə elastiklik =
%
и,
дяйишилмяс
эялирлярин
%
дяйишмяси,
щяжминин
тялябин
мядахил =$ 200 дол.
Тяляб
Мигдар
50
0
4
Гиймят
$
Эялир= $100
дол.
Тяляб
Мигдар
20
0
5
Гиймят
$
Економиксин принсипляри
109
YaddaĢ guĢəsi
Elastiklik, satıĢdan ümumi gəlir və tələb əyrisi
Tələb əyrisi heç də həmişə elastikliklə xarakterizə olunmur. Dəyişən
elastikliklə tələb əyrisinə misal şəkil 5.5.-də göstərilmişdir. Xətli tələb əyrisi
daim mailliyə meyllidir. Yadınıza salın ki, əyrinin mailliyi qiymətin
dəyişməsinin əmtəənin miqdarının dəyişməsinə nisbəti kimi müəyyən olunur.
Bu halda, qiymətin hər bir dollar artması tələbin həcminin 2 vahid azalmasına
səbəb olduğundan, tələb əyrisinin mailliyi sabit kəmiyyətdir.
,
0
1
2
3
4
5
6
7
0
2
4
6
8
10
12
14
ġəkil 5.5. Xətti tələb əyrisi
Tələb əyrisinin daim mailli olması o demək deyildir ki, onun
elastikliyi də sabit kəmiyyətdir. Bu, onunla əlaqədardır ki, elastiklik faizlə
ifadə olunmuş dəyişənlərin dəyişməsi nisbəti kimi müəyyən olunduğu halda,
maillilik iki dəyişənin dəyişməsi nisbətini ifadə edir. 5.1. cədvəlində verilmiş
olan cədvələ, şəkil 5.5.-dəki müvafiq tələb əyrisinə və qiymətə görə tələbin
elastikliyinə dair hesablamalara baxaq. Aşağı qiymət və tələbin yüksək
nöqtəsində tələb əyrisi qeyri-elastikdir. Yüksək qiymət və tələbin kiçik
nöqtəsində tələb əyrisi elastikdir. cədvəl 5.1.-də satışdan ümumi gəlirlə
elastiklik arasında qarşılıqlı əlaqəni əks etdirən tələb əyrisinin hər bir
nöqtəsində satışdan ümumi gəlir verilmişdir. Məs. qiymət 1 dollara bərabər
1-дян йухары
еластиклик
Гиймят
$
Мигдар
1-дян ашаьы
еластиклик