DərslġK / TƏLƏBƏLƏR ÜÇÜn n. Qreqorġ menkyu
Yüklə 6,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
Економиксин принсипляри
127 edir.Tarazlaşdırıcı qiymət –(3$) dövlətin təyin etdiyi qiymətdən yuxarı olduğu üçün bazarı məhdudlaşdıran qiymət adlanır. Tələb və təklif qüvvələri qiyməti tarazlığa doğru aparır, lakin bazar qiyməti ona mane olan ―ən yuxarı hədd qiymət‖ ilə toqquşur və onun artmasının qarşısını almaq üçün maksimal qiymət təyin olunur. Bu qiymətdə dondurmaya olan tələb (125 stəkan) təklifdən (75 stəkan) artıq olur. Dondurma qıtlığı yaranır, deməli, dondurma almaq istəyən bəzi istehlakçılar mövcud qiymətlə bunu edə bilirlər. Belə ki, qiymətin yuxarı həddinin müəyyən edilməsi qıtlığın yaranmasına səbəb olur, dondurmanın təbii rasional paylanma mexanizmi uzun növbələr yaradır. Tez gəlib növbədə gözləmək imkanına malik olan alıcılar arzuolunan payı ala biləcəklər, vaxtını itirmək arzusunda və iqtidarında olmayanlar isə heç nə əldə edə bilməyəcəklər. Satıcılar dondurmanı öz istəklərinə görə paylaş- dırırlar: onu dost və qohumlara və ya eyni irqə və millətə mənsub olan alıcılara satırlar. Qeyd etmək lazımdır ki, dövlətin yuxarı hədd qiymətinitəyin etməsi alıcılara kömək etmək məqsədilə edilsə də, heç də bütün alıcılar bunun xeyrini görmürlər. Onlardan bəziləri dondurmanı növbələrdə durmaqla ucuz qiymətə alır, digərləri isə ümumiyyətlə, arzuolunan məhsulu ala bilmirlər. Beləliklə, biz belə bir nəticəyə gəlirik ki, hökümət rəqabətli bazarda məhdudlaşdırıcı yuxarı hədd qiyməti təyin edirsə, bunun nəticəsində əmtəə qıtlığı yaranır, təchizatçılar məhdud miqdarda olan malı çoxlu sayda olan potensial alıcılar arasında rasional paylaşdırmağa məcbur olurlar. Normal şəraitdə maksimal qiymət zamanı yaranan rasionallaşdırma mexanizmi arzuolunmazdır. Uzun növbələr səmərəli deyildir, çünki alıcılar növbədə vaxt itirirlər. Satıcıların istəyinə görə malların paylanması zamanı yaranan diskrimi- nasiya, ortaya çıxan ayrı-seçkilik qeyri-səmərəli və ədalətsizdir (ona görə ki, alıcılar çox zaman arzu etdikləri məhsulu ala bilmirlər). Əksinə, sərbəst rəqabət qabiliyyətli bazarlarda bölgü mexanizmi səmərəlidir, lakin ayrı-ayrı şəxslərin təsirinə məruz qalırlar. Dondurma bazarı tarazlaşdıqda, dondurma üçün bazar qiymətini ödəmək istəyən hər bir kəs problemsiz öz payını alır. Azad bazar malı qiymətin köməyilə paylaşdırır. Praktikum Benzindoldurma məntəqələrində növbələr Əvvəlki fəsildə biz neft ixrac edən ölkələrin (OPEK) 1973-cü ildə dünya bazarında xam neftin qiymətini necə qaldırmasını təhlil etdik. Belə ki, xam neft benzin emalında əsas xammal olduğundan, yüksək qiymət sonuncuya (benzinə) olan tələbatın azalmasına gətirib çıxartdı. ABŞ-ın benzindoldurma məntəqələrində uzun növbələr yarandı, sürücülər 10 litr yanacaq əldə etmək üçün saatlarla gözləməli oldular. Benzin növbələri niyə yarandı? İstehlakçıların çoxu OPEK-i günah- landırdılar. Bəli, əgər neft ixrac edənlər məhsulun qiymətini qaldırmasaydılar,
Н. Грегори Менкйу
128 benzin qıtlığı yaranmazdı. Lakin iqtisadçılar Amerika hökümətini də günahlandırırdılar, çünki o, neft şirkətlərının benzin üçün təyin etdikləri qiymətə hədd/məhdudiyyət/ qoydu. Şəkil 6.2-yə baxaq. (a) qrafikindən görünür ki, OPEK xam neftin qiymətini qaldırmamışdan əvvəl benzinin tarazlı qiyməti P 1 qiymətin yuxarı həddindən aşağı idi. Beləliklə, qiymətin tənzimlənməsı bazarın vəziyyətinə təsir etmədi. Neftin qiymətinin qalxmasından sonra vəziyyət dəyişdi. Xam neftin qiymətinin qalxması benzinin istehsal xərclərinin artmasına və ona təklifin azalmasına gətirib çıxardı. (b) qrafikindən göründüyü kimi, təklifi göstərən əyri sola S 1 vəziyyətindən S 2 vəziyyətinə dəyişib. İdarə olunmayan bazarda təklifin dəyişməsi taraz P 1 qiymətini P 2 -yə artırardı, bazarda da tarazlıq olardı. Lakin təyin olunan ən yüksək qiymət benzinin qiymətinin tarazlaşmasına yol vermədi. Ən yüksək qiymətdə istehsalçılar Q s -i təklif edirdilər, ancaq istehlakçılar benzini Q d -yə əldə etmək istərdilər. Beləliklə, qiymətlərin tənzimlənməsi şəraitində təklifin əyrisinin dəyişməsi kəskin yanacaq qıtlığına səbəb oldu. (a) Benzinin əlaqəsiz yuxarı hədd qiyməti
(b) benzinin əlaqəli yuxarı hədd qiyməti
qыtlыьы yaranыr 0 Q 1
Benzinin qiymяti Р 1 Qiymяtin yuxarы hяddi
2. ... lakin tяklifin azalmasы... Tяlяb
Benzinin miqdarы Q D Q S Р 2 S 2 S 1 3. ... qiymяtin yuxarы hяddini яlaqяli olmasыna aparыr...
1.Яn яvvяl qiymяtin yuxarы hяddi яlaqяsizdir... 0 Q 1
Benzinin qiymяti Р 1 Qiymяtin yuxarы hяddi
Tяklif, S 1
Tяlяb
Benzinin miqdarы Yüklə 6,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|