DərslġK / TƏLƏBƏLƏR ÜÇÜn n. Qreqorġ menkyu
Yüklə 6,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fəsil 6 TƏKLĠF, TƏLƏB VƏ HÖKUMƏTĠN SĠYASƏTĠ
- Qiymətlər üzərində nəzarət
- Qiymətin yuxarı həddinin bazarın fəaliyyətinə təsiri
Н. Грегори Менкйу
124 Fəsil 6 TƏKLĠF, TƏLƏB VƏ HÖKUMƏTĠN SĠYASƏTĠ İqtisadçılar daim 2 rol oynamağa məcburdurlar: elm adamları kimi onlar bizi əhatə edən dünyanı izah edən nəzəriyyəni tərtib edir və onları isbat etməyə çalışırlar; siyasətçi kimi isə nəzəri konsepsiyalara əsaslanaraq dünyanı yaxşı- lığa doğru dəyişməyə çalışırlar. Son 2 fəsildə biz bu məsələyə tədqiqatçı nöqteyi-nəzərindən yanaşırıq. Biz gördük ki, tələb və təklif əmtəənin qiymətini və kəmiyyətini təyin edir. Tələb və təklifin necə təsir göstərdiyini, eyni zaman- da, malın qiymətinin və həcminin tarazlığına müxtəlif hadisələrin də təsirini təhlil etdik. Bu fəsildə biz diqqətimizi siyasətə yönəldəcəyik və yalnız tələb və təklifin qanunauyğunluqlarından istifadə edərək, dövlətin iqtisadi siyasətini təhlil edəcəyik. Əvvəlcədən xəbərdarlıq edirik: bu analiz bizə bəzi sürprizlər təqdim edəcək. çünki, heç də həmişə dövlət əvvəlcədən öz iqtisadi siyasətinin gözlənilməz və arzuedilməz nəticələrini görə bilmir. Biz birbaşa qiymətlərə nəzarətin təyin olunmasına yönələn siyasətdən başlayırıq. Məsələn, ABŞ-da ―Renta üzərində nəzarət‖ haqqında qanun ev sahiblərinin kirayəşinlərdən alınan kirayə haqqının maksimal həddini təyin edir. ―Minimum əmək haqqı‖ haqqında qanun isə işçilərin aldıqları əmək haqqının ən aşağı həddini təyin edir. Adətən hökümət qiymətlər üzərində nəzarəti o vaxt təyin edir ki, siyasətçilərin fikrincə, əmtəənin və ya xidmətin bazar qiyməti satıcı və ya alıcı üçün ədalətsiz olur. Bundan başqa, biz görəcəyik ki, bu ədalətsizliyə səbəb də elə dövlətin siyasətidir. Sonra biz vergilərin iqtisadi rolunu araşdıracağıq. Siyasətçilər vergilərdən ona görə istifadə edirlər ki, ictimai məqsədlərə çatmaq üçün lazım olan resursları artırsınlar və fəaliyyət göstərən bazarın nəticələrinə təsir göstərsinlər. İqtisadiyyatda vergilərin rolu şübhəsizdir, lakin istehsalçılara və istehlakçılara vergiqoyulmanın təsiri daim diskussiyaların predmetidir. Əmək haqqı vergisi- nin əsas yükü kimin üzərindədir – firmanın, yoxsa işçinin? Buna cavab vermək heç də asan deyil. Tələb və təklifin təhlil vasitələrinə müraciət etmədən, bu suala cavab vermək heç də asan deyildir.
Економиксин принсипляри
125 Qiymətlər üzərində nəzarət Gəlin, bir daha dondurma bazarına müraciət edək. IV fəsildə gördüyümüz kimi, dövlət tərəfindən tənzimlənməyən bazarda dondurmanın qiyməti müxtəlif amillərın təsiri altında dəyişərək, tələb və təklifi tənzimləyir: alıcıların almaq istədikləri qiymətə uyğun olaraq, dondurmanın tarazlı qiyməti satıcıların bir pay dondurma üçün təklif etdiyi qiymətə tam uyğundur. Modeli konkretləşdirərək təsəvvür edək ki, 1 pay dondurmanın tarazlı qiyməti 3$-dır. Azad bazarın fəaliyyətinin nəticələri heç də onun bütün iştirakçılarını fərəhləndirmir. Belə ki, Amerika İstehlakçıları Assosiasiyası belə hesab edir ki, 3$ çox yüksək qiymətdir və heç də hər bir kəsə gündə 1 dəfə dondurma yemə- yə imkan vermir (onlar tərəfindən tövsiyə olunan norma). Eyni zamanda, Milli Dondurma İstehsalçıları şikayətlənirlər ki, 3$ - rəqabət nəticəsində təyin olu- nan qiymət, firmaların gəlirini məhdudlaşdırır. Bu qruplardan hər biri öz nüfu- zundan istifadə edərək, dövlətə təsir göstərməyə çalışırlar. Onların fikrincə, o, (dövlət) qiymətlərə birbaşa nəzarət etməklə, bazar fəaliyyətinin nəticələrini dəyişdirməlidir. Əlbəttə, həmişə istənilən malı alan alıcı az pul ödəmək, satıcı isə əksinə, çox qazanmaq istəyir. 2 qrupun maraqları bir-biri ilə ziddiyyət təşkil edir. Əgər dondurma istehlakçıları siyasətçiləri istehlakçıların maraqlarına uyğun qanun qəbul etməyə məcbur etsələr, hökümət qiymətin maksimum həddini müəyyən qiymət təyin edir ki, qiymətin ―yüksək həddi‖ ilə dondurma satılır. Əgər dondurma istehsalçıları müvəffəqiyyət qazansalar, dövlət rəsmi minimal qiyməti təyin edir ki, bu da qiymətin ən aşağı minimal həddi adlanır. Gəlin, qəbul ediləcək hər bir qərarın nəticələrini nəzərdən keçirək.
Əgər hökumət dondurma istehlakçılarının şikayətinə əsasən, ən yüksək (maksimal) qiyməti təyin edirsə, onun bazara təsiri bazar və dövlət tərəfindən qoyulmuş qiymətlərin nisbətindən asılıdır. Əgər hökümət qiymətin maksimal həddini 4$ təyin edərsə, (tələb və təklifi tarazlaşdıran 3$-dan yuxarı qiymət) bazarda şəkil 6.1-dəki (a) qrafikində göstərilən vəziyyət yaranır. Belə halda, qiymətin yuxarı həddi əlaqəsiz qiymət adlanır. Bazar qüvvələri təbii ki, iqtisa- diyyatı tarazlığa doğru yönəldir, təyin olunan maksimal qiymət bu halda mühüm təsir göstərmir.
(a) Əlaqəsiz yuxarı hədd qiyməti Н. Грегори Менкйу
126
b) Əlaqəli yuxarı hədd qiyməti
Şəkil 6.1(a,
Şəkil 6.1-də verilən (b) qrafiki isə daha maraqlı variantı göstərir.Bu halda, dövlət 1 pay dondurma üçün yuxarı hədd qiyməti 2$ təyin Qiymяtin aшaьы hяddi Tяklif 1 pay dondurmanыn qiymяti, $ 4 3
0 100
tarazlы miqdar Dondurma payыnыn miqdarы Tяlяb
Qiymяtin yuxarы hяddi
Tяklif
1 pay dondurmanыn qiymяti, $ 3 Tarazlы qiymяt 0 125
Tяlяbin hяcmi
Dondurmanыn miqdarы
Tяlяb Dеfisit
2 75
Tяklifin hяcmi
Yüklə 6,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|