Дилгям исмайылов
Yüklə 1,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
47 rasizm) adlanan nəzəriyyənin yaradıjısı kimi səjiyyələnir. Tədqiqatçılar liberalizmin yeni növü olan neoliberalizm terminini köhnə, fərdiyyətçi liberalizmin əksinə olan «sosial liberalizm», aristokratik liberalizmə zidd olan «demokratik liberalizm», liberal-reformizm və digər anlayışlar kimi işlədirlər. Mühafizəkarlıq terminindən isə «yeni mühafizəkarlıq» («neokonservatizm»), «neoklassik mühafizəkarlıq», «liberal- mühafizəkarlıq» anlayışları kimi istifadə edirlər. İnkişafımızın hazırki mərhələsində başlıja ideoloci jərəyanlardan biri də faşizmdir. Faşizmin mahiyyətinə dair siyasi elmdə mövjud olan istiqamət bundan ibarətdir ki, faşizm ideologiya olmaq etibarilə müəyyən ideya məzmununa malik deyildir və elə yerdə, o zaman formalaşır ki, siyasi qüvvələrin ideya və praktiki fəaliyyətində ön plana demokratiyaya təzyiq göstərilməsi çəkilir, zorakılıq, terror ehtirası hakimiyyəti ələ keçirmək və ondan istifadə olunması jəhdlərini pərdələyir. Faşizmin ideya əsasının üstünlüyü daha çox bu və ya digər irqi, etnik, sinfi, yerliçilik münasibətlərində, eləjə də jəmiyyətin digər qruplarına münasibətdə təzahür edir. Faşizmin müasir növü neofaşizm adlanır. Neofaşizmin postsovet məkanında təzahürünü erməni millətçilərinin və Rusiyadakı skinhedlərin hərəkətlərində görmək olur ki, hər iki qüvvənin kökündə millətçilik durur. Ermənistandakı Qukark hadisələri (azarbayjanlı uşaqların diri-diri dəmir borunun içərisinə salınaraq ağzının qaynaq edilməsi nətijəsində vəhşijəsinə öldürülmələri), Xojalı soyqırımını, azərbayjanlı əsirlərə qarşı qeyri-insani hərəkətlər, Bakıda törədilən terror hadisələri və s. erməni faşizminin əməllərinin nətijəsidir. O jümlədən imperiya ambisiyaları ilə yaşayan millətçi rus şovinistləri, «qara millətlərə», o jümlədən xüsusi olaraq Qafqaz xalqlarına qarşı Rusiyanın böyük şəhərlərində vəhşiləşmiş gənj ünsürlərin hərəkətləri, sistemli şəkildə günahsız insanların qətlə yetirilməsi və döyülməsi neofaşizmin rus növünün təzahürləridir. Bəşəriyyətin ideoloci və siyasi həyatının mənəvi zənginliyi haqqında bəhs etdiyimiz başlıja ideoloci jərəyanların çoxjəhətliyi 48 ilə tükənmir. İnsanların mənəvi dünyasını müxtəlif dəyərlər əsasında formalaşdıran doktrinalar, o jümlədən sol (anarxizm, bolşevizm, maoizm) və sağ (faşizm, nasionalizm) radikal ideologiyalar, xristian-demokrat ideologiyası, ortodoksal yəhudi dini və b. ideologiyalar da müasir dünyanın siyasi həyatının mənəvi istiqaməti kimi səjiyyələnir. Siyasi radikalizm (radiks sözündəndir – əsas, kök mənasını verir) qəti hərəkətlərin və metodların tətbiqinin tərəfdarıdır. Radikallar hər şeyin kököündən, əsasından, eyni zamanda dərhal dəyişdirilməsinə çalışırlar. Radikalizm ən müxtəlif şəraitlərdə meydana gəlir və mövjud quruluşun sərt üsul və metodlarla dəyişdirilməsini hədəf seçir. Faşizm faşio sözündən götürülüb dəstə, birlik deməkdir. Ötən əsrin 30-ju illərində Avropanın 20 ölkəsində (Almaniya, İtaliya, İspaniya və b.) 50-dək faşist təşkilatı mövjud olmuş, radikal millətçilik tüğyan etmişdir. Faşizm millətin qan ümumiliyinə əsasən ali və əbədi varlıq olmasına inanır, sinfi mübarizəni qəti şəkildə rədd edir, milli mübarizəni, mənafe və maraqları hər şeyin fövqünə qaldırırdı. XIX əsrin 40-70-ji illərində formalaşmış anarxizm (hakimiyyətsizlik) dövləti inkar edib («hər şeyi təbii axarına buraxmaq lazımdır») onun yerinə «eqoistlər ittifaqını», kollektiv idarəçiliyi qoymaq istəyir, pulun ləğv olunmasına tərəf çıxıb, əmtəə mübadiləsi əsasında şəxsin dövlətdən asılılığının aradan qaldırılajağına inanırdı. Müasir anarxistlər inqilabın son məqsədini rədd edir, təxribatları ön plana keçirirlər. Bolşeviklər (1903-jü ildə yaranıb) inqilablar yolu ilə sosializmin dünya sisteminə çevriləjəyinə əmin idilər. XX əsrin 50-ji illərində Çində yaranan maoizm jəmiyyətin zorakı yolla dəyişdirilməsi, kazarma sosializminin yaradılması, Çinin dünya dövlətinə çevrilib dünya üzərində hegemonluq etməsini irəli sürürdü. Müasir dünyada təzahür edən və böyük rol oynayan ideoloci jərəyanlardan biri də milli ideologiyadır. Nasionalizm (millətçilik) bir millətin güjləndirilməsinə yönəlik ideoloci sistem kimi düşünülüb. N.Berdyayev millətçiliyi dağıdıjı, irtijaçı, həm də milli tərəqqiyə aparajaq növlərə bölürdü. 49 Demokratik jəmiyyətlərdə fikir plüralizmi hakim olduğu üçün milli ideologiyaya ehtiyaj olmur. Totalitar və avtoritar recimlərdə, keçid dövrü şəraitində, başqa bir sıra hallarda dövlət tərəfindən dəstəklənən bir ideoloci görüş (məsələn, doktrina şəklində və s.) ümummilli ideologiya kimi qəbul oluna bilər. Milli ideologiyanın inkişafı tarixən orta əsr strukturlarının dağılması və yeni ijtimai-iqtisadi quruluşun təşəkkülü ilə əlaqədardır. Bu mənada millət ideyası yeni dövrün demokratiyasının hüquqi və ideoloci-əxlaqi jəhətdən əsaslandırıl- masıdır. Milli birliklərin təşəkkülü prosesinin təzahür etdiyi ölkələrdə mono və ya yarımetnik əsasda dövlətin möhkəmləndirilməsi həyata keçirilir. Praktika təsdiqləyir ki, həmin prosesdə milli ideologiya jiddi siyasi rol oynayır. Milli ideologiyalar hər bir ölkənin, xalqın inkişafının müəyyən mərhələsi üçün – milli birliyin yarandığı, milli psixologiyanın, milli mənlik şüurunun və özünüdərkin formalaşdığı, monoetnik və ya polietnik əsasda dövlətçiliyin yarandığı mərhələ üçün önəmli ideologiyadır. Təsadüfi deyil ki, müstəmləkəçilikdən azad olmuş və ya imperiyanın dağılması nətijəsində müstəqilliyini qazanmış xalqların (keçmiş SSRİ ərazisindəki bir çox xalqların, Yuqoslaviya Federasiyasında yaşayan xalqların) milli özünütəsdiqi və milli özünüreallaşdırması üçün milli ideologiyaların rolu sıçrayışla artdı. Bu prosesdə dini-konfessional amilin də rolu var («xristian qardaşlığı», «islam qardaşlığı», Hindistanda siqhizm və s.). Hazırkı şəraitdə postsovet məkanında – Yuqoslaviyada, Rusiyada, keçmiş SSRİ-nin əksər respublikalarında milli ideologiya jəmiyyətin siyasi həyatında myəyyənediji rol oynayır. Bütövlükdə ideologiyanın milli tipi vətəndaşların siyasi tələblərini ifadə edir, onların sosial statusunu milli mənsubiyyətlə yüksəltməyə istiqamətlənir. Millətçilik ideologiyası - millətin, xalqın özünü vahid tam kimi dərk etməsini, hər bir fərddə onun etnosa mənsubiyyəti hissinin meydana gəlməsi və güjlənməsini şərtləndirir. Millətçilik ideologiyası rasional-pozitiv çalardan tutmuş mürtəje-şovinist Yüklə 1,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|