Dilqəm ƏHMƏd yolun yarpaqları
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
oynamaları, güləş keçirmələri haqqında məlumatlar vardır. Miladdan öncə 70-ci illərə aid bir sənəddə Parfiya hökmdarı I Valaşın Novruz törənləri keçirtməsi qeyd olunur. Sasanilər dönəmində tacqoyma mərasiminin Novruz günündə Atropatenadakı mərkəzi məbəddə keçirilməsi mənbələrdən bəllidir. Bu amilin özü də Zərdüştlüyün və Novruzun Azərbaycanla bağlılığını sübut edir. Hazırda Altay türkləri martın 21-i "Cılgayak" adlı bayram keçirirlər. Qırğız tarixçisi Anvar Baytur qırğızların Kuzu ulduzunun görünməsindən bir gün sonra bahar bayramı keçirdiklərini qeyd edir. Çin qaynaqlarında hunların miladdan öncə 220-ci ildən mart ayında bahar şənlikləri keçirdikləri qeyd olunur. Tsi-Ma-Çianın əsərinin “Hun adətləri” adlı bölməsində hunların müxtəlif şənliklər keçirmələri, atalarının ruhlarını yada salmaları, ibadət etmələri və Gök Tanrıya qurban kəsmələri qeyd olunur. Digər bir Çin tarixçisi Fenyenin “Son Xan sülaləsi” adlı əsərinin “Cənub hunları” adlı bölməsində hunların başda 21 mart olmaqla ildə 3 dəfə toplanıb (milad təqvimi ilə 3-cü, 8-ci, 12-ci ayda) qurban kəsdikləri bildirilir. Firdovsinin sonradan özünün də uydurma adlandırdığı “Şahnamə”sində mifik İran şahı Cəmşidin müxtəlif ölkələr gəzdikdən sonra Azərbaycana gələrək buranı bəyənməsinin xalq üçün yeni günə çevrilməsi və bu hadisənin həmin ildən etibarən bayram kimi qeyd olunması bildirilir. “Şahnamə”də uydurulan digər bir hadisə dəmirçi Gavə ilə Zöhhak arasındakı mübarizədir ki, bunun sonucunda guya kürtlərin əcdadı olan iki qardaş tonqal qalayaraq üsyan qaldırır və şahı məğlub edirlər. Məhz bu uydurma olayı azadlıq mübarizəsi kimi Novruza calayan PKK Novruz şənlikləri zamanı Türk bayrağını yandırmaqdan da çəkinmirlər. Ərəblərin istilasından sonra Azərbaycanda Novruz şənliklərinin keçirilməsi davam edir və Babəkin yaratdığı Xürrəm dövlətində geniş şəkildə qeyd olunur. Məhz xürrəmilərin ildə bir dəfə toplanaraq dağ başında tonqal qalayaraq şənliklər keçirmələrinin mahiyyətini anlamayan cahil ərəb tarixçiləri onların əyyaşlıq etmələrini düşünüblər. Xilafətin Novruza qadağa qoymaması isə iki amillə əlaqələndirilir: 1. Məlum olduğu kimi, Azərbaycanda və digər ölkələrdə ərəblər hakimiyyətə gəldikdən sonra məcbur olduqlarından Sasanilərin idarə üsulunu saxlayırlar. Sasani üsul idarəsində əhalidən vergilər Novruz zamanı yığılırdı və məhz buna görə də ərəblər müasir istilahla desək, bir növ xalqı “soymaq” üçün Novruzu qadağan etmirlər. 2. Digər tərəfdən artıq Novruz şiə müsəlmanlar tərəfindən müqəddəs bayramlar sırasına salınmışdı və bu baxımdan artıq bahar bayramı ərəb icması içərisində də özünə yer tapmışdı. Səlcuq oğullarından Cəlaləddin Məlikşahın dövründə 1079-cu ildə ilbaşı 21 mart götürülən Cəlali təqvimi yaradılır. Ağqoyunlu Sultan Həsənin “Qanunnamələr”ində Novruz yeni gün hesab edilir və vergilərin toplanılmasına bu gündən başlanılır. Bu qayda Osmanlı dövlətində də qüvvədə idi və Sultan Novruz adı verilən bu gün həm də vergilərin yığılması günü kimi sancaqların qanunnamələrində öz əksini tapıb. Osmanlılarda Novruz günündə dövlət əczaxanalarında Novruziyyə adı verilən və iştahı artıran, şəfaverici olduğuna inanılan dərman hazırlanırdı. Xalq bu dərmanı qaynadaraq suyunu içir və üzlərinə sürtərdilər. Dərmanı tapa bilməyənlər müxtəlif şirniyyatlar bişirirdilər. Hər il Novruz zamanı vəzirlər, saray adamları, əyalət hakimləri bayramla əlaqədar olaraq sultana atlar, silahlar, qumaşlar və sair hədiyyələr verirdilər. Təbii ki, Səfəvilər dönəmində Novruz öz möhtəşəmliyinin zirvəsində olmuş və hətta Ərzincanda hələ də yaşlı nəsil tərəfindən söylənilən bir rəvayətdə Novruz Şah İsmayılla əlaqələndirilir. Həmin rəvayətə görə, Şah İsmayıl Ərzincana gələrkən Öbek (və ya Höbek) dağı ətrafında çadır qurduraraq burada törən keçirir. Dağın ətrafında yerləşən böyük və düz daşın üzərində yemək yeyərək süfrəsindəki nemətlərdən seyidlərə də paylayır. Hazırda Şah xonçası adlanan bu daş müqəddəs sayılır və hər il Novruz günü bu daşın üzərində yemək yeyilir, yığıncaqlar təşkil edilir, insanlar bir-birindən halallıq alır, küsülülər barışır. Fəqət tarixən Novruz bayramının keçirilməsinə bir sıra hallarda qadağalar da qoyulub. Belə ki, 1826-cı ildə sultan II Mahmud Novruz bayramının keçirilməsini qadağan edir. Sonralar Cumhuriyyət dönəmində rəsmi bayramlar çərçivəsinə salınmasa da, xalq arasında əvvəlki əzəməti ilə qeyd olunur. TBMM açıldıqdan sonra ilk Novruz 21 Mart 1921 ildə keçirilir. İstiqlal savaşı dönəmində ən möhtəşəm Novruz törəni 22 Mart 1922-ci ildə Ankarada Taşhan meydanında qeyd olunur. Bu törəndə Mustafa Kamalın Azərbaycan, Özbəkistan, Əfqanıstan və Rusiyadan gələn nümayəndələrlə birlikdə bir çadırdan bayramı seyr etdiyi bildirilir. Bir il qabaqkı törənlə əlaqədar olaraq Atatürk 24 Mart 1921-ci ildə N.Nərimanovdan teleqraf alır: “Cənubi Qafqaz komissarı, Azərbaycan Sərbəst Hərbi Məktəb tələbələri, iki bölüklü Süvari əsgərləri, Şuşa Mühafizə Taboru əsgərləri Türk millətinin böyük Novruz bayramını təbrik edir və biz ümid edirik ki, Azərbaycan İnqilab Ordusu qəhrəman Türk ordusu ilə bərabər bu yaxınlarda Şərq millətlərini Qərb imperializminin təzyiqindən qurtararlar. Yaşasın Şərq inqilab başçılarından Mustafa Kamal” (Nəriman Nərimanov, Azərbaycan Hökumətinin başçısı). 1863-1878-ci illərdə Şərqi Türküstanda olan Şao Xun “Qərb bölgəsi haqqında şeir” adlı dörd cildli kitabında türklərin Novruz şənlikləri keçirmələrini, pəhləvan güləşlərini şövqlə anladır. Sonralar Çində diktatura rejiminin hökm sürdüyü zamanlarda uyğurlara Novruz bayramı keçirmək qadağan olunur. Belə ki, 1938-ci ildə uyğur şəhəri Ağsuda 30 min nəfərin qatıldığı Novruz törəni diktatorlar tərəfindən dağıdılır. 1922-ci ildə N.Nərimanov Genuya konfransında olduğu vaxt Kirovun əmri ilə küçələrdə Novruz bayramını qeyd edən əhaliyə atəş açılır. 1920-ci ildə Özbəkistanda qadağan edilən Novruz törənlərinin keçirilməsinə 1960-cı ildən etibarən yenidən başlanılır. 1988-ci ildə Qazaxıstanda, 1990-cı ildə Özbəkistanda Novruzun rəsmi şəkildə qeyd olunmasına icazə verilir. İndi isə 200 ilə yaxındır ki əsarətdə olan güneyli soydaşlarımızın keçirdikləri Novruz törənlərindən bəhs edək. Zərdüştün Türk olduğunu isbatlayan güneyli professor, görkəmli alim Mahmud Təqi Zöhtabi yazır: “Novruz bayramı adının farsca olmasına baxmayaraq Azərbaycan və Həmədan diyarında və bu yerlərin əski sakinləri tərəfindən yaranmış, həm də təbiətin yenidən canlanmasıyla əlaqədar yaranan milli bir şənlik bayramıdır. Əvvəllər bu bayram Azərbaycan və Həmədan ərazisində əsrlər boyu formalaşan Zərdüşt dini ilə bərabər və hətta ondan əvvəlki əsrlərdə yaranmağa başlamışdır. Bu bayramın ilk rüşeymləri miladdan 2500-3000 il əvvəl bu günkü Azərbaycan və Həmədan torpaqlarında yaşayıb, mədəniyyətlər Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|