Diyanet iŞleri başkanliği yayinlari 1273 Halk Kitapları : 279 Yayın Yönetmeni Dr. Yüksel salman
Yüklə 6,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
CAMİ VE KİTAP 104 hayatının bir parçası hâline gelen okuma eylemi; hem her bir noktası Allah’a götüren kâinat kitabını hem de hikmete aracı- lık eden her yazılı metni okumaya elverişli bir kabiliyeti ona kazandırır. Tıpkı namazın her bir rüknünün, sosyal yaşamda birtakım ahlaki erdemlere aracılık ettiği gibi, “okuma” rüknü de “el-Kitap” olan Kur’an’ın anlaşılmasına hizmet eden hikmet yüklü her kitabın okunmasına ve anlaşılmasına teşvik eder. Bu itibarla İslam’da genel olarak ibadet; özel olarak da namaz ve mabet, yaşamla ilgisiz münzevi kavramlar değildir. Başka bir deyişle İslam kültüründe cami, yalnızca bir ibadet mahalli de- ğil; aynı zamanda bir medeniyet tasavvurunun da çekirdeği ko- numundadır. Asr-ı saadete baktığımızda bu gerçeği görmemiz mümkündür. Örneğin; bir defasında peygamberimiz mescide girmişti. Ashabının bir kısmının ibadetle, diğer kısmının da ilimle uğraştığını görmüş ve “Ben muallim olarak gönderildim” buyurarak ilimle meşgul olan ashabının yanına oturmuştu. 43 Bir defasında da; “Kim mescide bir şey öğrenmeye veya öğretmeye giderse haccı kabul edilmiş bir hacının aldığı sevap kadar sevabı alır.” 44 buyurmuştu. İslam medeniyetinin maddi ve manevi bütün unsurları cami merkezli olarak yapılanır. Cami aynı zamanda bir ilim merkezidir. Bu gerçeği görmek için Hz. Peygamberin mescidine bakmak yeterlidir. Peygamberimiz, mescidinin giriş kısmına Medine’de yakınları ve kalabilecek kimseleri olmayan ashabı için “Suffe” denilen bir mekân yaptırmıştı. Medine’de kalabile- cek evleri olduğu halde ensar ve muhacirden burada kalan sa- habe de vardı. Suffe’de kalan ashabın sayıları zaman zaman dört yüzü buluyordu. Bunların ihtiyaçları Hz. Peygamber ve zengin sahabe tarafından karşılanıyordu. Hatta Hz. Peygamber, kendi- sine getirilen sadakaların tamamını onlara gönderiyor, hediyele- ri de onlarla paylaşıyordu. 45 Zahidane bir hayat yaşayan Ashab-ı 43 İbn Mâce, “Mukaddime”, 17. 44 Heysemî, Mecma’, I, 123. 45 Buhârî, “Rikâk”, 17. CAMİ VE KİTAP.indd 104 29.09.2016 15:34:18 CAMİ, KİTAP VE GENÇLİK 105 Suffe’nin pek çoğunun üzerine giyebilecek uygun bir elbisesi dahi bulunmadığına ve bazılarının açlıktan dolayı namazda ayakta durmakta bile zorlandıklarına dair rivayetler vardır. 46 Dünya işlerinden el etek çekerek Suffe’de kalan bu grup, Kur’an okurlar, ilimle meşgul olurlar, Hz. Peygambere soru sorarlar ve İslam’ın esaslarını öğrenirlerdi. 47 Onlar Peygamberimizden al- dıkları ilmi, diğer sahabeye de öğretmişlerdir. Hadislerin senet zincirlerindeki ilk halkanın genelde Suffe ashabından oluşması da onların ilmi öğrenme ve öğretme konusundaki azim ve ka- rarlılıklarını göstermesi bakımından önemlidir. Asr-ı saadette farklı kabilelere gönderilen tebliğci sahabenin çoğunluğu da yine Suffe ehlinden idi. Ayrıca İslam hukuku alanında ortaya çıkan “Ehl-i Hadis” ve “Ehl-i Re’y” ekollerinin ilk temsilcileri kabul edilen Abdullah b. Ömer ile Abdullah b. Mes’ud gibi birçok sahabi de burada yetişmiştir. 48 Dolayısıyla Suffe zaviye- sinden bakıldığında Hz. Peygamber döneminde mescit, içinde ibadet edilen bir mabet olmanın yanı sıra, bir ilim ve irfan ocağı hüviyetine sahipti. Bazı zamanlar Hz. Peygamber orada Ashab-ı Suffe’ye ders verirdi. Ayrıca onlara okuma-yazma öğretmek üze- re Ubâde b. Sâmit gibi ashaptan bazı zatları görevlendirdiği de bilinmektedir. 49 Bu durum asr-ı saadetten sonra bir gelenek hâlini almış ve asırlar boyunca camiler, pek çok âlimin yetiştiği ilim mer- kezleri olarak faaliyet göstermiştir. Kûfe, Basra merkez cami- leri ile Şam-Ümeyye Camii Mescid-i Nebevî’yi örnek alarak kurulmuş camilerdendir. Hz. Peygamberin mübarek mescidi İslam tarihi boyunca görülen cami merkezli İslamî külliyelerin ilham kaynağı olmuştur. Camilerin aynı zamanda bir eğitim 46 Baktır, Mustafa, “Suffe”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXXVII, 469-470. 47 Buhârî, “Salât” , 84. 48 Özellikle Abdullah b. Ömer genç iken mescitte yattığını ifade etmiştir. Bkz. Tirmizî, “Salât”, 122. 49 Baktır, “Suffe”, XXXVII, 470. CAMİ VE KİTAP.indd 105 29.09.2016 15:34:18 CAMİ VE KİTAP 106 kurumu olarak kullanılması, kuruluşundan yıkılışına kadar Osmanlı devletinde de devam etmiştir. Özellikle İstanbul’da Fatih Sultan Mehmet Han tarafından kurulan Ayasofya ve Fatih külliyeleri ile Kanuni Sultan Süleyman tarafından kurulmuş olan Süleymaniye külliyesi, İslam kültürünün gelişmesinde ve yayılmasında tarihe geçen hizmetler yapmıştır. 50 Osmanlı devrinde, bir kısmını halkın da takip edebildiği dersler için camilere dersiamlar tayin edilirdi. Dinî ilimlerin yanı sıra edebiyat ve tıp gibi derslerin de verildiği bazı cami- ler, aynı zamanda İslam tarihinin güzide kütüphanelerine de ev sahipliği yapmıştır. Bu kütüphaneler camiye bitişik olan ve bir iç kapıyla girilip çıkılan ek binalar şeklindeydi. Kitap-cami ilişkisi İslam kültüründe o denli belirgindir ki; genelde İslam tarihinde, özelde de Osmanlı tarihinde cami, kütüphane ile öz- deşleşmiştir. Hatta “İslam’da kitap ve kütüphanenin ana rahmi mescittir” diyebiliriz. Cami derslerini takip eden öğrenciler ve iki namaz arasındaki vakti değerlendirmek isteyen cemaat için bu kütüphaneler âdeta ilim ve irfan ocakları idi. 51 IV. Gençler Gerek Hz. Âdem’in inşa ettiği Kâ’be ile başlayan insanlık tarihine; gerekse Hz. Peygamber ve onun inşa ettiği Mescid-i Nebevî etrafında vücut bulan İslam medeniyetine baktığımızda dinî yaşamın mescit/cami merkezli bir yapıya sahip olduğunu görürüz. Mescit/cami; Kur’an ve sünnetin geçmişten geleceğe uzattığı elidir. Her camide; mihrap, kürsü ve minber olmak üzere Hz. Peygambere ait üç makam vardır. Mihrap ibadet, kürsü ilim ve hikmet, minber ise toplum düzeni konusunda Hz. Peygamberin bizlere bıraktığı nebevî mirasını simgeler. Bu 50 Akakuş, Recep, “Toplumu Din Konusunda Aydınlatma Açısından Cami ve Mescitlerin Önemi”, I. Din Şûrası Tebliğ ve Müzakereleri Kitabı, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1995, s.399-400. 51 Geniş bilgi için bkz. Önkal, Ahmet – Bozkurt, Nebi, “Câmi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, VII, 50-51. CAMİ VE KİTAP.indd 106 29.09.2016 15:34:18 Yüklə 6,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|