Dots. M xusainov " " y

Mustaqil tayyorlanish uchun savol va topshiriqlar
1.
Tokarlik guru’i stanoklarida bajariladigan ish turlarini izo’lang. 
2.
Tokarlik guru’i stanoklarining asosiy tiplarini keltiring. 
3. 
1B811 modelli tokarlik-gardanlash stanogi ish prinsipi va vazi- 
falarini ifodalang. 
4.
Tokarlik-lobovoy va karusel stanoklari va ularda bajariladigan ishlar-ni 
chiviq uchun cheklagich

---

24 
taoriflang. 
5.
Tokarlik-revolver stanoklarining turlari va vazifalarini izo’lang. 
6.
Ko’p keskichli tokarlik stanoklari, tokarlik avtomatlari va yarim avtomatlari 
to’ьrisida tushunchalar, ularda bajariladigan ishlaming mos sxemalarini keltirib izo’lang. 

---

25 
INTERFAOL METODLARDAN FOYDALANIB – «Tokarlik revolver va vint 
qirqish dastgoxlari» mavzusiNI O’QITISH METODIKASINI ISHLAB CHIQISH 
«Tokarlik revolver va vint qirqish dastgoxlari»» fanining materiallarini bildirishning
metod va metodik usullari 
Talabalar ta’limi va shaxsi rivojlanishiga oid yangiliklarni o’rganish, saralab tanlash 
va amalda qo’llash to’g’risidagi g’oya-pedagogik innovatsiyaning asosiy ta’limotidir. Xar 
qanday yuqori samara beruvchi shakl, metod, vositalarga kiritlgan o’zgarishlar pedagogik 
innovatsiya yoki uning bir qismi sifatida qaraladi. Jaxon pedagogikasida fanning 
o’qitilishidan kutiladigan natija yoki maqsadlarhamda unga tegishli Mashg’ulotlarning 
aniqlashtirilgan o’quv maqsadlari inson faoliyati soxalari bo’yicha aniqlashtiriladi. inson 
faoliyati soxalari: kognitiv, affektiv va psixomotor bo’lib, kognitiv bilishga oid soxa 
asosan nazariy bilimlarni egallashni e’tiborga oladi. Bu toifa Blum taksonomiyasi 
toifalariga muvofiq aniqlashtiriladi. Affektiv soxa ong ichkarisida degan ma’noni bildirib, 
bunga idrok qilish, e’tibor, qadriyatlar yo’nalishini o’zlashtirish kiradi. Psixomotor soha-
hatti harakatga oid soha bo’lib, dars o’tib bo’lgach xulosa chiqariladi. O’quv maqsadlari 
aniq bo’lishi, erishish mumkin bo’lishi, va realligi hisobga olingan bo’lishi kerak. 
Pedagogik texnologiyada bir interfaol metodi ichida ko’plab usullar mavjud. Bu usullarni 
mashg’ulotlarga qo’llash orqali interfaol muhit yaratish ya’ni o’qituvchi bilan birga 
talabalar ham faol ishtirok etishini ta’minlanadi. Interfaol metodlardan biri kubik usuli 
bo’lib bu usul berilgan topshiriqni osondan qiyinga tomon murakkablashib borishi tarzida 
yechiladi.
1.Tokarlik dastgoxlarining o’rganish;
2.Tokarlik dastgoxlari turlarini bilish;
3.Tokarlik vint qirqish dastgoxini tuzilishi tahlil qilish;
4.Tokarlik vint qirqish dastgoxlarida bajariladigan ishlar bilan tanishish;
5.Tokarlik revolьver dastgoxi turlari bilan tanishish; 
6. Tokarlik revolьver dastgoxi vazifalarini bilish. 
Mashg’ulotni olib borishda yangi pedagogik texnologiyalardan «Klaster»-
«Axborotni yoyish» usulini qo’llashda talabalar avval mavzuga oid barcha so’zlarni 
«aqliy hujum» usulida aniqlab, ushbu so’zlarni quyida ko’rsatilgan namunadagidek 
joylashtirib chiqadilar. Bu bilan ular po’latlarning turli ko’rsatkichlar bo’yicha 
markalanishini bilib oladilar. 
O’qitishning zamonaviy usullaridan biri «Grafik usul» bo’lib, bunda mavzuni 
yanada chuqurroq o’zlashtirish uchun mavzuga oid ikkita iborani bir-biriga solishtirish 
usuli bilan erishiladi, masalan: po’latning ikki xil markasidan foydalanib grafik tuzib, 
birinchi qismida po’latning bir markasi, ikkinchi qismida esa po’latning ikkinchi markasi 
va o’rta qismida ularning o’xshash belgilari yoritiladi. 
1. Tokarlik vint 
qirqish 
1.Aylanma sirtlarga 
ishlov berish 
2.Konussimon 
yuzalarga ishlov 
berish. 
3. tokarlik, 
3.O’xshash belgilari: 
1. Konussimon yuzalarga ishlov 
berish. 
2. Tokarlik revolver: 
1. chiviq tipidagi yoki 
ayrim zagotovkalardan 
diametri va uzunligi 
uncha katta.bo’lmagan 
2. bir vaqtning o’zida 
asboblar ishlov berishda 
qatnasha olishi 
3. Chiviq zagotovkalar 

---

26 
parmalash, teshik 
kengaytirish va rezba 
ochish ishlarini 
bajarish 
4. 
Stanina,oldingi 
babka surishlar qutisi. 
Orqa babka ,support
Fartuk
5.Ishlov berishda 3 
va 4 kulachokli, 
pnevmoyuritmali, 
povodokli patronlar, 
planshaybalar, 
lyunetlar, markazlar, 
opravkalar 
boshqalar. 
Foydalanidai. 
2. Stanina, surishlar qutisi. 
3.Ishlataladigan moslama 
sanga tipidagi qisqichlar 
yordamida, donali 
zagotovkalar esa patron 
yoki maxsus qisuvchi 
moslamar yordamida 
kisiladi 
4. Kesuvchi asbobning 
sozlash uchun Stanok 
komando apparat deb 
ataluvchi boshqarish 
uzeliga ega:
5 
Ishlov 
berishda 
stanokda chiviqni surish 
va qisish uchun gidravlik 
mexanizm, 
konussimon 
yuzalarga ishlov berish 
uchun 
kopir 
lineykasi, 
rezba kesish moslamasi 
bor. 
«Axborotni yoyish va yig’ish» usuli talabalar mavzu yuzasidan biron iboraga ushbu 
usulni qo’llash bilan mavzuni yanada mukammalroq bilishga erishadilar. Masalan: 
«Tokarlik dastgoxlari» so’ziga ushbu usulni qo’llash quyida ko’rsatilgan: 
1. станок 
2. токарлик револьвер 
3. металлар йўнишда ишлатилади 
4. винт қирқиш,револьвер 
5. токарлик 

---

Метрик резба 
Метрик 
йўниш 
Дюмли резба 
Питча 
Кўп киримли 
Трапециал 
Резба қирқиш 
Тўғри бурчакли 
Ташқи сиртга ишлов 
бериш
Токарлик ишлов бериш 
Ички сиртга ишлов 
бериш 
1.Цилиндрик юзаларга. 
2.Конус юзани йўниш. 
3.Поғона,торец юзани 
йўниш. 
4.Ариқча йўниш. 
5.металларни кессиб 
ажратиш. 
6.Ички юзаларни йўниш. 
7.Шаклдор юза хосил 
қилиш. 
8.Пармалаш,зенкерлаш, 
разверткалаш. 
9.Накаткалаш 

---

28 

---

Ma’ruza mashg’ulotlarini o’tishda matnini tanlab shu matnni mantiiqan guruhga 
bo’linib, o’qib yana eski o’tirgan holiga kelib, o’qiganini aytib berish «Zigzag» usulining 
strategiyasi bo’lib, bunda yaxlit fikr paydo bo’ladi. Bu usulni maqsadi matnni bo’laklarga 
bo’lib o’rganib yaxlit bir mavzu malakasini shakllantirishdir. Bu esa talabada fikrlash 
qobiliyatini rivojlantiradi va past o’zlashtiruvchi talaba ham «Mening aytib berganim 
umum fikrga ta’sir etadi»,-deb o’ylaydi va mavzuni chuqurroq o’zlashtirishga harakat 
qiladi. Masalan po’lat ishlab chiqarish texnologiyasining uch xil usuli: marten, kislorodli 
konvertor va elektr usullarini uch guruhda o’rganish mumkin.
Yozuv strategiyalari talabalarni bilimlarini namoyish qilish belgilaridan biridir. 
Talabalarga Biron bir mavzuni berib ular shu mavzu bo’yicha «ESSE» yozishlari mumkin. 
Bu strategiya talabani fikrlashga o’rgatadi. Ixtiyoriy tayanch so’zga yoki o’tilgan 
mavzulardan biriga talaba «ESSE» yozishi mumkin. Masalan: Tokarlik vin qirqar stanogi 
uchun tayanch so’zi uchun u quyidagicha yozilish mumkin: 
Tokarlik-vintqirqar stanoklari va ularni sozlash 
Zamonaviy tokarlik-vintqirqar stanoklaridan biri 16K20 modelli stanokdir. U normal 
aniыlikka ega (‘). Bu asosiy model asosida 16K20P, 16K20G, 16K25, 16K20FZ modelli 
stanoklar chiыarilgan. 
16K20 modelli tokarlik-vintыirыar stanogi yakka buyurtmali va mayda seriyali ishlab 
chiqarishda, shuningdek asbobsozlik va remont sexlarida har xil tokarlik, parmalash, 
teshik kengaytirish va rezba ochish ishlarini bajarish uchun mщljallangandir. Uning asosiy 
uzel va ыismlari quyidagilardir: 
1.Stanina (ыutisimon shaklda, jilvirlangan yщnaltiruvchilarga ega). 
2.Oldingi babka (unga tezliklar ыutisi щrnatilgan). 
3.Surishlar qutisi. 
4.Orыa babka (aerostatik tayanchga ega—havo yostiqchasida joylashtirilgan). 
5.Support (unda keskich ushlagich va markaziy asboblar ushlagichi joylashgan). 
6.Fartuk (uning ichida supportning surish mexanizmi joylashgan). 
7. Ayrim xarakterli detallari: shpindel, yurgizish vinti, yurgizish vali va reyka 
Talabalarga biror bir fikrni texnik diktant ham yozdirish ularni bir vaqtni o’zida 
baholash imkonini beradi. Uning matni o’qituvchi tomonidan berilishi mumkin har bir 
savolga javob berish uchun vaqt beriladi. Texnik diktantda to’liq aytilmagan tomoni yozib 
boriladi. Masalan: 
1. Tokarlik dastgoxi turlari: 
2.Tokarlik labovoy dastgoxi 
3.Tokarlik revolver dastgoxi 
4.Tokarlik vint qirqar dastgoxi tuzilishi va xklarni keltirish mumkin. 
Hammaga hamma narsani o’rgatish-pedagogikaning asosiy vazifasi bo’lib, u o’z 
davrida Ya. A. Komenskiy tomonidan olg’a surilgan edi. Hozirgi til bilan aytganda, o’quv 
yurti bitiruvchilari qanday bilimga ega bo’lishi zarurligini aniqlash-shu kunning eng 
dolzarb muammolaridan biridir. CHunki, O’zbekiston Respublikasi ta’lim standartlarida 
uzluksiz ta’limning har bir bo’g’ini bitiruvchilariga aniq talablar qo’yilgan. Bu 
muammoning murakkabligi shundaki, u o’quv rejasiga qancha va qaysi fanlar kiritilishi va 

---

30 
bu fanlarni barcha talabalarga o’qitilishi bilan bog’liq emas. Ma’lumki, barchaga bir xil 
tushuntirilgan o’quv materialini turli talabalar turlicha darajada o’zlashtiradilar. Natijada 
o’zlashtirish yoyilmasi paydo bo’ladi, uning eng ko’p qismi noaniq tasavvur sohasida yoki 
undan ham pastda bo’ladi.
Yuqorida ta’kidlanganidek, qanday qilib o’zlashtirish yoyilmasini ihchamlash, 
o’zlashtirmaslik sabablarini qanday bartaraf etish kerak? Kabi savollarga jahon 
pedagoglari javob izlay boshladilar. Dastlab, kasb-hunar kollejlarida o’quv tsiklini to’la 
qaytarish lozim degan fikr paydo bo’ldi. So’ngra esa aqliy rivojlanishi bir xil talabalarni 
alohida (gomogen)guruhlarga ajratish zarur, deb topildi. Lekin bular kollejning hamma 
talabalarini o’qitishda yuqori natijalarga erishish vazifalarini hal etishning shoshilinch 
choralari edi, xolos.
Talaba qobiliyatini o’rtacha sharoitda emas, balki har bir talaba uchun eng maqbul 
tanlangan 
sharoitdagi 
o’zlashtirish 
sur’ati 
bilan 
aniqlashnimaqsadga 
muvofiqdir.Talabalarni quyidagi toifalarga ajratladi.
1.