Dots. M xusainov " " y
Yüklə 348,75 Kb. Pdf görüntüsü
|
Kam qobiliyatlilar (5 foiz atrofida) juda ko’p vaqt sarflanganda ham belgilangan
bilim va ko’nikmalar darajasini egallay olmaydilar. 2. Iqtidorli bolalar (5 foiz atrofida), ular boshqalarni kuchi yetmagan topshiriqlarni uddalaydilar va yuqori sur’atda o’zlashtiradilar. 3. Oddiy qobiliyatli talabalar - ular ko’pchilikni tashkil etadilar (90 foiz atrofida) va o’zlashtirish qobiliyatlari ajratilgan vaqtga bog’liq bo’ladi. Bu ma’lumotlar asosida, o’quv jarayoni to’g’ri tashkil etilsa va unga ajratilgan vaqt qat’iy cheklanmasa, 95 foiz talabalar materialni to’la o’zlashtirishga erishishlari mumkin, qolganlari esa to’la o’zlashtira olmaydilar. «Metal kesuvchi dastgoxlar» fani bo’yicha o’quv materialini to’la o’zlashtirish etalonini aniq ifodalash, bu tizimda ishlashning muhim jihatlaridan biridir. Yuqorida bayon etilganidek, (2,3 mavzular) o’quv maqsadlarini aniqlashtirish bo’yicha harakat tartibi va o’quv maqsadlari taksonomiyasidan foydalangan holda, «Metal kesuvchi dastgoxlar» fani o’qituvchisi o’z fani bo’yicha o’quv maqsadlarini mumkin bo’lgan darajagacha mayda bo’laklargacha aniqlashtiradi. Erishish lozim bo’lgan aniq yakuniy natijalar ro’yxati tuziladi. Bular asosida belgilangan maqsadlarga erishilganlikni aniqlash uchun «Metal kesuvchi dastgoxlar» fani buyicha test topshiriqlari tuziladi. Demak, yakuniy test topshiriqlari soni, qo’yilgan o’quv maqsadlari soniga teng bo’lishi zarur. «Metal kesuvchi dastgoxlar» faniga doir bo’lgan materiallarni batafsil tahlil qilib, uni alohida qismlarga - fragmentlar (o’quv birliklari) ga ajratadi. Har bir o’quv birligi mantiqan yakunlangan yahlit qism bo’lib, ularni aniqlashda o’quv soatlarining haftalik taqsimoti ham e’tiborga olinishi lozim. O’quv birliklari aniqlangandan so’ng, ularning har biri bo’yicha o’qitish natijalari aniqlanadi va ular asosida joriy baholash test topshiriqlari tuziladi. Bu topshiriqlar har bir o’quv birligini o’zlashtirilganlan so’ng, talaba «Metal kesuvchi dastgoxlar» fani bo’yicha erishishi zarur bo’lgan natijalarga mos va ularni aniq ifodalashi zarur. Joriy baholash test topshiriqlari tashqi xarakterga ega bo’lib, ular o’z vaqtida tegishli o’quv jarayoniga tuzatishlar kiritilishini, qo’shimcha o’quv harakatlar tartibi kiritilishini aniqlashga yordam beradi. Navbatdagi bosqich - har bir test savollari bo’yicha, unga teng kuchli (alternativ) qo’shimcha o’quv materialini tayyorlashdir. Bular, ayrim talabalarga «Metal kesuvchi dastgoxlar» fanidan o’zlashtira olmagan materiallarni qo’shimcha o’rganishlariga 31 mo’ljallangan va dastlabki (asosiy) o’quv materialidan farqli bo’lib, o’zlashtirish usullarini tanlashda talabalarga yordam beradilar. Bu uslub amalda quyidagi qadamlar ketma-ketligidan iborat bo’ladi: Kirish qismi - talabalarni to’la o’zlashtirish uslubi bo’yicha ishlashga yo’naltirish. Har bir o’quv birligini to’la o’zlashtirilishini ta’minlash. O’quv materialini har bir talaba tomonidan o’zlashtirishi to’laqonligini aniqlash (test). Har bir talaba olgan bahosini tezlik bilan izohlash. Qo’shimcha material tuzish talabalarni to’la o’zlashtirish uslubi bo’yicha ishlashga yo’naltirishning eng muhim vazifalardan biri bo’lib, u quyidagilardan iborat. Eng avvalo o’qituvchi - o’zlashtirish to’la bo’lishi uchun har bir o’quv birligi bo’yicha nimalarni o’zlashtirish zarurligiga batafsil to’xtaladi. Bunda u «Metal kesuvchi dastgoxlar» fani bo’yicha o’zi tuzgan, aniqlashtirilgan maqsadlar jadvalini talabalarga ko’rsatishi mumkin. Yanada batafsilroq tushuntirish maqsadida oldindan tuzilgan test topshiriqlardan foydalanib, talabalarga yakuniy baholash topshiriqlarini ko’rsatadi. Lekin, yakuniy baholashni aynan shu test bilan o’tkazilmaydi, balki u savollar yoki javoblar tartibi, savollarning ma’nosi saqlangan holda boshqacha shaklda tuzilgan topshiriqlardan foydalaniladi. So’ngra, o’qituvchi talabalarga materialni to’la o’zlashtirish uchun qanday o’qish kerakligini tushuntiradi. Bunda quyidagilarga alohida e’tibor beriladi: 1. Guruh talabalarning hammasi yaxshi natijalarga erishadigan yangi uslub bilan o’qiydi. 2. Har bir talaba fan bo’yicha bahoni faqat yakuniy nazoratdan keyingina oladi. 3. Har bir talabaning bilimi boshqalarga nisbatan emas, balki faqat oldin tuzilgan etalon-maqsadga solishtirib baholanadi (etalonning eng yuqori ko’rsatkichini aytish kerak). 4. Ushbu etalonga erishgan har bir talabaga yuqori ballar qo’yiladi. 5. A’lo baholar (yuqori ballar) soni chegaralanmaydi. SHunga muvofiq - o’zaro yordam har bir talabaning a’lo baho olishiga imkoniyat beradi. Agar barcha talabalar bir- biriga yordam bersalar, guruhdagi barcha talabalar ham a’lo baho olishlari mumkin. 6. Har bir talabaga zarur bo’lgan har qanday yordam ko’rsatiladi. Agar bir usulda o’zlashtira olmasa, unga boshqa usuldan foydalanish taklif etiladi. 7. Fanni o’qitish jarayonida har bir talaba tashhisli tekshiruv ishlar to’plami bilan ta’minlanadi. Ular talabani o’zlashtirishdagi asta-sekin siljishini ta’minlaydi. Bunday tekshirishlar natijasi baholanmaydi - ular faqat talabalarga o’z xato va kamchiliklarini aniqlashga, ularni o’z vaqtida tuzatishga yordam beradi. 8. Joriy tekshiruv topshiriqlarini bajara olmagan talabaga darhol alternativ (teng kuchli) o’quv topshiriqlarini tanlash taklif etiladi. Ularga yo’l qo’yilgan xato va tushunmovchiliklarini bartaraf qilishga yordam beriladi. Bundan - o’qitishning dastlabki bosqichidayoq bu tizimning asosiy texnologik belgisi - o’quv jarayonini oldindan belgilangan aniq maqsadga yo’nalganligi sezilib turibdi. O’quv jarayoni oldindan tuzilgan o’quv birliklariga muvofiq holda bloklarga ajratiladi. O’quv birliklarining ketma-ketligi o’qituvchi tomonidan tanlangan qo’llanma (darslik) asosida tuziladi. 32 Yangi materialni tushuntirish va uni qayta ishlash odatdagidek olib boriladi. Lekin, har bir talabaning faoliyati aniqlashtirib belgilangan o’quv maqsadlariga mos holda tashkil etiladi. Barcha talabalar har bir o’quv birligini to’la o’zlashtirganlaridan so’ng, tashhis testi o’tkaziladi va uning natijasi darhol e’lon qilinadi. Bilim va ko’nikmalarning to’la o’zlashtirilishi, baholashning asosiy mezoni bo’lib hisoblanadi. Tekshiruv ishi baholanib bo’lgandan so’ng, talabalar ikki guruxga: bilim va ko’nikmalarini to’la o’zlashtirganlar va to’la o’zlashtirmaganlarga ajratiladi. To’la o’zlashtirganlar qo’shimcha materiallar o’qishi, boshqalarga yordam berishi yoki navbatdagi o’quv birligini o’qish boshlanguncha bo’sh bo’lishi mumkin. O’qituvchi asosiy e’tiborni to’la o’zlashtira olmagan talabalarga qaratadi, ular bilan yordamchi (korrektsiya) o’quv ishlarini olib boradi. Buning uchun avval, talabalarning bilimi va ko’nikmalaridagi kamchiliklar, materialning eng ko’p talabalar o’zlashtira olmagan qismi aniqlanib, mashg’ulotlar sinfning barcha talabalariga o’tiladi. Bayon etish yana qaytariladi, lekin u boshqa usulda, oldin qo’llanilmagan ko’rgazmalar va texnik vositalardan foydalangan holda olib boriladi. Yakka tartibdagi kamchilik va xatolarni tuzatish uchun har bir talaba bilan alohida ish olib boriladi. Bunda 2-3 kishidan iborat kichik guruxlar bilan ishlash, ularni bir-biriga yordam berishi yoki mazkur o’quv birligini to’la o’zlashtirgan talabalarni ularga biriktirish, kabilar ishni tashkil etishning asosiy shakllari bo’lishi mumkin. Joriy o’zlashtirishdagi baholar asosan og’zaki shaklda bo’lib, talabalar ruhini ko’tarish uchun xizmat qiladi. Ularning umumiy ma’nosi: «Sen shuncha savolga to’g’ri javob beribsan, bu yaxshi natija, agar boshqa bo’limlar bo’yicha ham mana shunaka natijalarga erishsang, yakuniy nazoratda a’lo baho olishing mumkin», yoki «Agar mana bu savollarga ham javob berganingda, u seni yaxshi o’zlashtirayotganingni bildirar edi, hozircha qaysi savollarga e’tibor berish kerakligini ko’rib chiqaylik» (Ijobiy mustahkamlovchi reaktsiyalar qoidasi). Bu uslubning muhim tomoni to’la o’zlashtirish etalonini aniq belgilash va ifodalashdan iborat. Uning asosi esa, o’quv maqsadlarini aniqlashtirish bo’lib hisoblanadi. Ularni quyidagicha ifodalash mumkin: a) talabaning aniq ifodalangan o’quv harakatlari bilan, b) ko’rsatilgan to’g’ri javoblar soni bilan. Ikkinchi holda mezon 80-90% darajasida belgilanadi. Ilmiy tekshirishlar ko’rsatganidek, bunday darajani belgilash mustahkam ijobiy natija beradi va ko’pchilik talabalarni fanga qiziqishi, umuman o’qishga bo’lgan ijobiy munosabatlari saqlanib qoladi. Mezonni 75 foizga tushurish esa natijani yomonlashtiradi. Har bir o’quv birligi doirasidagi o’qituvchi faoliyati quyidagi ketma-ketlikni tashkil etadi: 1. Talabalarni o’quv maqsadlari bilan tanishtirish. 2. Mazkur bo’lim (o’quv birligi)ni o’qitish rejasi bilan barcha talabalarni tanishtirish. 3. O’qishni tashkil qilish (iloji boricha o’qituvchi tomonidan materialni bayon qilish shaklida). 4. Joriy tekshiruvni o’tkazish (tashhis test). 5. Tekshiruv natijalarini baholash va material mazmunini to’la o’zlashtirgan talabalarni aniqlash. 6. To’la o’zlashtirmagan talabalar bilan qo’shimcha mashg’ulot o’tkazish. 7. Tashhis testi yordamida o’quv birligini to’la o’zlashtirgan talabalarni qayta aniqlash. O’qtiuvchi tomonidan o’quvchilarni o’zlashtirishini bilish uchun qo’yidagi testlarni o’tkazish mumkin. 33 1.Tokarlik vint qirqish dastgoxi ko’rsatilgan qatorni aniqlang? A) 16K20 B) 2N135 V) 6T81 G) 3R137 2.Tokarlik vint qirqish dastgoxida bajariladigan ishlarni belgilang? A) teshik ochish,parmalash,konus, torets,ichki va tashqi yuzalarga ishlov berish,rezba qirqish,razvertkalash va zenkerlash. B) Yuzalarni pardozlash, V) Kanavka va shakldor yuzalarga ishlov berish G) teshik ochish va kengaytish. 3. Tokarlik dastgoxlari guruxini qanday aniqlanadi? A) Markadagi xarf orqali; B) Stanina va markaz orasidagi masofa orqali; V) Ishlov berishda foydalanadigan keskichlar orqali; G) Markadagi birinchi son orqali. 4) 16K20 dastgoxi markasidagi oxirgi ikki sonni tushuntiring? A) ) Ishlov berishda foydalanadigan keskichlar sonini; B) Parmalash diametrini; V) Ishlov beriladigan yuza kengligini; G)Markaz va stanina orasidagi masofani. 5.Tokarlik vint qirqish va revolver dastgoxlari farqini aniqlang? A) revolver dastgoxlarida bo’lish kallagida supportlarga asboblar o'rnatilgan B) xajmida farq qiladi; V) keskichlar birida vertikal ikkinchisida gorizontal joylashgan. G) fartuk qismida farq qiladi. 6.Tokarlik revolьver dastgoxi markasini aniqlang; A) 1P365 ; B)1K20; V) 1N713; G) 16K20. 7.Revolьver kallakni tushuntiring? A) revolver dastgoxlarida bo’lish kallagida supportlarga asboblar o'rnatiladi; B) zagatovkani maxkamlash uchun xizmat qiladi. V) oldingi babka va keьtingi babka joylashgan. G) xamma javob to’g’ri. «Metal kesuvchi dastgoxlar» fani bo’yicha yakuniy tekshirish fan o’qituvchisi tomonidan o’qishning boshlanishida tuzilgan bir yoki bir necha nazorat ishlari asosida o’tkaziladi. Uni o’tkazish vaqti oldindan talabalarga ma’lum bo’lishi kerak. Talabalar ishni bajara borib, javoblarni o’qituvchi oldindan tayyorlab qo’ygan blankalarga belgilaydi. Ishni to’g’ri bajarilganligini talabalarning o’zlari tekshiradilar. Javoblarni test kaliti bilan taqqoslab, noto’g’ri javob berilgan topshiriqlarni chizib, to’g’ri javoblarni esa doira bilan belgilab, blankalarni o’z egalariga qaytariladi. O’qituvchi javob blankalariga qaramasdan yozuv taxtalariga fan bo’yicha to’la o’zlashtirish etalonini osib qo’yadi. Talabalar etalon 34 bo’yicha o’zining yakuniy baholarini aniqlaydilar. Yakuniy bahoga bunday ochiq va oshkora yondashish, o’zlashtirilgan bilim va ko’nikmalarni baholashning birdan-bir asosi ekanligini to’g’ridan-to’g’ri isbotlaydi. Odatda yakuniy baho ikki xil «to’la o’zlashtirdi» va «to’la o’zlashtira olmadi» ko’rinishida bo’lishi lozim. Lekin bu uslub bilan ishlash tajribasi, uni dastlabki qo’llashda talabalarning 30-50 foizigina materialni to’la o’zlashtira olishini ko’rsatdi. SHuning uchun ham, dastlabki hollarda o’qituvchi oldindan o’zlashtira olmagan talabalar uchun «yaxshi» va «qoniqarli» baholar etalonini ham tayyorlab qo’yishi zarur. O’qituvchi tekshiruv varaqlarini hamma talabalardan yig’ishtirib, har bir talaba uchun batafsil axborot tayyorlaydi va o’quv birligi bo’yicha yakuniy nazorat natijalariga aniqlik kiritadi. O’quv maqsadlarini belgilashda ishlatilgan (Q) belgilari - «T»-to’la o’zlashtirdi va «CH»-chala o’zlashtirdi (-) belgilari bilan almashtiriladi. Bu talabalarga o’z bilim darajasini aniqlash va undagi kamchiliklarni tezroq bartaraf qilish, agar lozim bo’lsa, qayta topshirish hamda navbatdagi materialni o’zlashtirishga tayyorgarlik ko’rishda uni e’tiborga olish imkoniyatini beradi. To’la o’zlashtirish texnologiyasining yutuq va kamchiliklari. To’la o’zlashtirish texnologiyasi bo’yicha o’qitish xalqaro miqyosda keng tarqalgan. Bu tizim bo’yicha tajribaviy ishlar Avstraliya, Buyuk Britaniya, Belьgiya, Braziliya, Indoneziya, Janubiy Koreya, Tayvan, Malaziya va boshqa mamlakatlarning ko’pchilik maktablarida olib borilmokda. Boshqa pedagogik tizimlarga nisbatan texnologik o’qitish tizimi o’zining muqarrarligi va ko’pgina ko’rsatkichlar bo’yicha takrorlanuvchanlik xususiyatiga ega bo’lganligi olib borilayotgan tajribaviy ishlar natijalarini qiyosiy tahlil qilish imkoniyatini beradi. O’tkazilgan tajribalar 90 foiz holatda bu tizimning samarali ekanligini ko’rsatdi. Lekin to’la o’zlashtirish tizimi ba’zi kamchiliklardan ham holi emas. Buning mohiyati shundaki, bu tizimning samaradorligi faqat aniqlashtirib ifodalash mumkin bo’lgan o’quv maqsadlari bilangina baholanadi. Yuqorida ta’kidlanganidek, faqat o’quv jarayonida takrorlanuvchan maqsadlargina aniqlashtirishga moyil bo’ladi. Bu tizim imkoniyatlarining cheklanganlik xarakterga ega ekanligini norvegiyalik olimlar ham ta’kidlab o’tganlar. Ular bu tizimni faqat quyidagi xususiyatlarga ega bo’lgan o’quv jarayonlariga qo’llash mumkinligini ko’rsatib utadilar: a) o’quv materiali alohida, aniq tarkibiy qism (fragment)larga ajratish mumkin bo’lishi kerak, b) o’quv materiali uzviy va o’zaro bog’liq bo’lishi kerak (masalan: matematika va tabiiy fanlar bo’limlari), ya’ni fanlararo bog’lanishga alohida e’tibor berish zarur. To’la o’zlashtirish uslubining estoncha varianti quyidagi xarakterli belgilarga ega: 1) to’la o’zlashtirish talabi o’quv materialining to’la hajmiga emas, balki bilim va ko’nikmalarning ajratilgan eng zarur, minimal qismigagina qo’yiladi, 2) qo’shimcha va rivojlantiruvchi xarakteridagi mashg’ulotlar o’tkazish maxsus tarzda belgilanadi. Tashhis testidan o’ta olmagan talabalar faqat yana ikki marta testga kiritiladi, agar bunda ham to’la o’zlashtira olmasalar, butun sinf bilan navbatdagi materialni o’zlashtirishga ruxsat beriladi. Ko’p hollarda o’zlashtirish texnologiyasi bir fanning o’qitishda qo’llaniladi. Bunda qo’shimcha zarur vaqt darsdan tashqari o’tkaziladigan mashg’ulotlar hisobidan qoplanishi mumkin. Agar bu texnologiya bir necha fan o’qitilishida qo’llaniladigan bo’lsa, o’zlashtirish sur’ati past bo’lgan talabalar anchagina qiyin axvolda qoladilar. Bunday talabalarga yordam berish maqsadida qo’shimcha mashg’ulotlar o’tkazishdan tashqari, bir necha o’qituvchilar o’zaro kelishib, uy vazifasini maxsus dasturini ishlab chiqishlari 35 lozim. Tanlab o’qitiladigan fanlardan bir-ikkitasi bekor qilinadi - bo’lar hammasi asosiy fanlarni talabalar tomonidan to’la o’zlashtirilishiga imkoniyat yaratadi. Umuman olganda, vaqt muammosi to’la o’zlashtirish tizimida ham, odatdagi o’qitish tizimida ham oxirigacha xal etilmaganligini (talabalarning bir qismini chala o’zlashtirishi bilan chegaralanganligini) ta’kidlash lozim. 36 Xulosa 1. O’qitishga an’anaviy yondoshuvni afzallik va kamchiliklari tahlil qilindi. O’qitishni an’anaviy metodlaridan voz kechmasdan uni afzallik tomonlari olib zamonaviy texnologiyalar bilan boyitib borish maqsadga muvofiq bo’ladi. 2. O’qitish metodlarini tanlash o’qitish qonuniyatlariga va ulardan kelib chiqadigan tamoyillarga bo’ysundirilishi kerak, bu metodlar ta’lim, tarbiya va kamolotga yetkazish vazifalarini kompleks hal qilishga; qo’llanilayotgan metodlarning ilmiyligini ta’minlashga; ularning o’quvchilar uchun qulayligi, o’qitishda faollik va mustaqillikni rivojlantirishga, bilimlar, mahorat va malakalarning mustahkamligini ta’minlashga qaratilishi zarurligini taqozo qiladi. 3. Metodlarga ishlov berishni tanlash vaziyatini anglab amalga oshirish, ya’ni uni stixiyali, tasodifiy emas, balki puxta o’ylab asoslab tanlash va qo’llash lozim bo’ladi. Bunga o’qitish metodlarini optimal tanlash mezonlariga rioya qilish yordam beradi. 4. O’qitishni interfaol metodlarini qo’llash o’quvchilarni bilim, ko’nikma va malakalarini samaradorligini oshiradi. Bu metoddan foydalanilganda o’quvchilarni o’zlashtirish darajasi yaxshilandi. 5. . Innovatsion usulda mashg’ulot olib borishning talabalarni o’zlashtirish ko’rsatkichiga ta’sirini o’rganish maqsadida turli guruhlarda mashg’ulot olib borishda sinovlar o’tkazildi. Buning natijasida an’anaviy usuliga nisbatan innovatsion mashg’ulot olib borish natijalari samaraliroq bo’lib chiqdi. Quyidagi jadvalda o’tkazilgan sinovlar natijasi berilgan. Mashg’ulot turi Sinov turlari yozma og’zaki test An’anaviy usul 60,4 67,3 65 Innovatsion usul 82,5 83,4 93.45 Pedagogik texnologiya printsiplariga rioya qilgan holda o’quv materialini qadamlarga bo’lib o’zlashtirish, javobni mustahkamlash, o’zlashtirilayotgan materialning murakkablashib borishi, o’zlashtirishning individual sur’ati, bilimlarni tabaqalashgan holda mustahkamlash, ya’ni kichik guruhlarda bilimni mustahkamlash, o’qitishning innovatsion usullari talabalarni mustaqil fikrlashiga imkon beradi. Foydalanilgan adabiyotlar ruyxati 37 1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi.-T.: O’zbekiston, 1993 2. Karimov I.A. O’zbekistonning o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li.T.: O’zbekiston, 1992 3. Karimov I.A. Yuksak malakali mutaxassislar-taraqqiyot omili.-T.: SHarq, 1995 4. Karimov I.A. Barkamol avlod-O’zbekiston taraqqiyotining poydevori.-T.: O’zbekiston, 1997 5. O’zbekiston Respublikasining «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»-T.: SHarq, 1997 6. O’zbekiston Respublikasining «Ta’lim to’g’risi» dagi qonuni.-T.: SHarq, 1997 7. Ilg’or pedagogik texnologiyalar. OUMMMI, T, 1999 8. Farberman B.L. va boshqalar. Oliy o’quv yurtlarida o’qitishning zamonaviy usullari.-T, 2002 9. Babanskiy Yu.K. Hozirgi zamon umumiy ta’lim maktabida o’qitish metodlari. T.: O’qituvchi, 1990 10. Azizxo’jaeva N.N. Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat.-T.: TDPU, 2003 11. Ishmatov Q. Pedagogik texnologiya asoslari (Ilg’or pedagogik texnologiyalar) O’quv qo’llanma Namangan, NamMPI, 2003 12. V.A. Mirboboev. Konstruktsion materiallar texnologiyasi. T.: «O’zbekiston», 2004 13. I.Nosir. Materialshunoslik. T.: O’qituvchi, 2002 14. Yu.M. Laxtin, V.P.Montьeva. Materialovedenie. M.: Mashinostroenie, 1990 15. Internet materiallar. ‘ttp://referat.students.ru ; ‘ttp://www.referats.net ; ‘ttp://www.referats.com Yüklə 348,75 Kb. Dostları ilə paylaş:
|