Dots. M xusainov " " y

‘ 
masofaga surish orqali; bu usul 
katta uzunlikdagi va konus uchidagi yarim burchak 
a 
< 8° bo’lgan konussimon detallarga 
ishlov berishda qo’llaniladi; b) keskich salazkalarini burish orqali; bu usul katta burchakli
kalta konussimon detallarga ishlov berishda qo’llaniladi; 
d) konus lineykasi yordamida ishlov berish universal va eng qulay usul ‘isoblanadi. 
Tokarlik stanoklarini ‘ar xil operatsiyalarga sozlashda normallash-gan moslamalar (3 
va 4 kulachokli, pnevmoyuritmali, povodokli patronlar, planshaybalar, lyunetlar, 
markazlar, opravkalar)dan foydala-niladi. 
3. Tokarlik-gardanlash stanoklari 
Bunday stanoklar shakldor kesuvchi asboblar tishlarining orqa yuzalariga egri chiziq 
(Arximed spirali) bo’yicha shakl berishda qo’llaniladi. Kesuvchi tishlar orqa yuzasining 
bunday profilga ega bo’lishi, orqa burchakning va kesuvchi qirra shaklining old yuza 
bo’yicha qayta charxlashlarda o’zgarmas bo’lishini taominlaydi. Bunday ishlov berish 
shakldor (fason), modulli chervyak, modulli disk, taroqsimon, shlitsli frezalar, shuningdek 
to’ьri va vintsimon tishli metchiklar uchun zarur bo’ladi. 
Arximed spirali ishlov o’tadigan (3.1-rasm) freza (i) ning tekis aylanma ‘arakati va 
keskich 
(2) 
ning freza o’qiga perpendikularyo’nalishda tekis surilishi (ko’ndalang surish s
k
) 
natijasida ‘osil bo’ladi. Surish ‘arakati maxsus kulachok (5) yordamida amalga oshiriladi, 
uning ishchi qismi BA Arximed spirali shaklida yasalgan. Kertilayotgan freza bir tishga 
burilish vaqtida kulachok to’la bir marta aylanadi. Rolik 
(4) 
kulachokning BA qismi bo’yicha 
dumalab ‘arakatlanganida support 
(5) 
ning keskich (2) bilan birga ishchi ‘arakati sodir 
bo’ladi - qirindi kesiladi. Rolik kulachokning to’ьri chiziqli AB qismiga to’ьri kelganida prujina 
(6) taosirida support tezda frezadan qochadi (salt yurish). Kertuvchi asbob sifatida shakldor 
keskich yoki jilvirlash doirasi olinib, ularning shakldor profili kertilayotgan tishlar profiliga 
mos qilib charxlangan bo’ladi. Zagotovka ‘ar bir to’la aylanishdan so’ng keskichga 
ko’ndalang surish (qiymati) uzatiladi. 
I-freza;
2-keskich;
3-kuIachok;
4-rolik;
5-support;
3.1-rasm. 
Freza orqa yuzasini 
gardanlash sxemasi. 
Tokarlik - gardanlash (tokarno-zato’lovochno’y) stanoklarining tashqi ko’rinishi 
tokarlik-vintqirqar stanoklarga o’xshash bo’lsa-da, ularda o’ziga xos maxsus konstruksiyaga 
ega bo’lgan support mavjud. Bu support gardanlash operatsiyasi uchun zarur bo’lgan 
‘arakatlar-ni amalga oshiradi. 
1B811 modelli universal tokarlik-gardanlash stanogida bir va ko’p kirimli modulli 
chervyak frezalari, shuningdek taroqsimon, modulli disk va fason frezalar ‘amda tishlari 

---

19 
to’ьri, qiya yoki yon qismida joylashgan asboblar kertiladi. Bu stanokda bundan tashqari barcha 
tokarlik ishlarini bajarish mumkin. 
4. Tokarlik-lobovoy va karusel stanoklari 
Tokarlik-lobovoy stanoklaridan katta diametrli (5 m gacha) kalta zagotovkalarga yakka 
buyurtmali ishlab chiqarish sharoitida ishlov berishda foydalaniladi. Zagotovka planshaybaga 
kulachokJar, qisqichlar va boltlar yordamida ma’kamlanadi (10.2-rasm.). 
1A693 modelli tokarlik-lobovoy stanogining xarakteristikasi quyi-dagicha: 

---

20 
planshayba
 
 
 
3.2-rasm. 
Tokarlik-lobovoy stanogi. 
Ishlov berish aniqligi va ish unumdorligining pastligi, zagotovkani o’rnatishning 
qiyinligi sababli bu stanoklar kam uchraydi. 
Tokarlik-karusel stanoklari katta diametrli, ammo nisbatan kichik uzunlikka ega bo’lgan 
oьir maxovik, ьildirak, korpus tipidagi zagotovkalarga o’rta va yirik mashinasozlik 
korxonalarida ishlov berish uchun mo’ljallangan. Zagotovka vertikal o’q atrofida aylanuvchi 
doiraviy stol (planshayba)ga ma’kamlanadiki, u zagotovkani o’rnatish va tayyor detalni 
bo’shatib olish ishlarini ancha osonlashtiradi. 
Karusel stanoklari (10.2-jadval) ikki turda chiqariladi: 
-bir stoykali (planshaybaning diametri 1,6 m gacha, ikki-vertikal 5 pozitsiyali revolver 
kallakli va yon supportlariga ega); modellari 1541, 1512, 1A512MFZ, 1516, 1A516MF4. 
zag 
-ikki stoykali (D
max
...24 m gacha, uch supportli—ikkitasi vertikal, uchinchisi yon); 
modellari 1A531, 1553, 1525... (3.3-rasm).