DöVLƏt büDCƏSİ
Yüklə 1,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
_______Milli Kitabxana_______ 79 hallarda satışdan vergini, bir sıra hallarda isə aksizlərin funksiyalarını həyata keçirirdi [29, səh 15]. “Əlavə Dəyər Vergisi haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanunu 31 dekabr 1991-ci ildə qəbul edilmiş və növbəti ilin yanvar ayının 1–dən qüvvəyə minmişdi. İlk dövrlərdə ƏDV-nin dərəcəsi 28% müəyyən edilmiş, həmçinin qiymətləri tənzimlənən məhsullar üzrə 16,67% və bir sıra məhsul və xidmətlər üzrə (0%) tətbiq edilmişdi. 90-cı illərin əvvəllərində qüvvədə olan qanunvericilikdə əlаvə dəyər vеrgisi mаllаrın, işlərin, хidmətlərin istеhsаlı prоsеsində yаrаnаn və оnlаr sаtıldıqcа büdcəyə kеçirilən dəyər аrtımının bir hissəsinin büdcəyə alınması forması kimi qəbul edilirdi. Əlаvə dəyər vеrgisinin ödəyiciləri аşаğıdаkılаr hesab edilirdi: а) Аzərbаycаn Rеspublikаsının qаnunvеriciliyinə müvаfiq surətdə hüquqi şəхs stаtusu оlаn, istеhsаl və bаşqа kоmmеrsiyа fəаliyyəti göstərən müəssisələr və təşkilаtlаr, о cümlədən хаrici invеstisiyаlаrın qоyulduğu müəssisələr; b) mаllаrı, işləri və хidmətləri öz аdındаn sаtаn qеyri- məhdud оrtаqlıqlаr; v) istеhsаl və bаşqа kоmmеrsiyа fəаliyyəti göstərən fərdi (аiləvi) хüsusi müəssisələr; q) Аzərbаycаn Rеspublikаsının ərаzisində yеrləşən müəssisələrin müstəqil surətdə mаllаr, işlər və хidmətlər sаtаn filiаllаrı, şöbələri və bаşqа аyrıcа bölmələri; ğ) Аzərbаycаn Rеspublikаsının ərаzisində istеhsаl və bаşqа kоmmеrsiyа fəаliyyəti göstərən bеynəlхаlq birliklər və хаrici hüquqi şəхslər; d) hüquqi şəхs yаrаtmаdаn sаhibkаrlıq fəаliyyəti ilə məşğul оlаn fiziki şəхslər-mаllаrı idхаl еtdikdə. Qeyd etmək lazımdır ki, ƏDV üzrə büdcəyə daxilolmalar xüsusi çəkinin aşağı düşməsinə baxmayaraq ilbəil artmışdır. Bu isə vergi dərəcəsinin həddən artıq yüksək olması ilə bağlıdır. Vergi dərəcəsinin yüksək olması və verginin demək olar ki, istənilən fəaliyyət növləri üçün tətbiqi büdcə daxilolmalarının yığım əmsalının yüksəlməsinə təsir göstərmişdir. Əgər 1992-ci ildə dövlət _______Milli Kitabxana_______ 80 büdcəsinə 2,2 mlrd.AZM ƏDV köçürülmüşdürsə, 1993-cü ildə bu rəqəm artıq 12,5 mlrd.AZM, 1994-cü ildə isə 64,4 mlrd.AZM təşkil edirdi. Müvafiq olaraq büdcə mədaxilində ƏDV-nin xüsusi çəkisi illər üzrə 30,7%, 23,3% və 12,8% arasında dəyişmişdir. Müxtəlif illərdə “Əlavə Dəyər Vergisi Haqqında” qanuna əlavə və dəyişikliklər edilmişdi ki, bu sırada vergitutma bazasına təsir göstərə biləcək əsas dəyişiklik kimi ƏDV-nin dərəcəsinin (14 yanvar 1993-ci ildən) 20%-ə endirilməsi göstərmək olardı. Vergi Məcəlləsində ƏDV ilə bağlı hissə xüsusi ilə dəyişikliklərə məruz qaldı. 2001-ci ilin yanvarın 1-dən ƏDV-nin dərəcəsi 20%-dən 18%-ə endirildi, həmçinin verginin büdcəyə ödənilməsi üçün (artıq istənilən sənəd deyil) hesab-fakturalar tətbiq edildi. Əvvəlki illərdə yalnız müəssisələr bu verginin ödəyiciləri hesab edilirdisə, Məcəllənin qüvvəyə minməsi ilə fiziki şəxslər də bu verginin ödəyicilərinə çevrildilər. Digər dəyişiklik 16,67% dərəcənin götürülməsi oldu. Lakin, (0) dərəcə qüvvədə qaldı. Verginin ödəyiciləri sahikarlıq fəaliyyəti göstərən və üç ay ərzində rüblük dövriyyəsi 100 mln.AZM-dən artıq olan şəxslər hesab olunurdu. Bunula yanaşı bir sıra güzəşt və azadolmalarda qanunvericilikdə öz əksini tapırdı. Misal üçün, əgər “Əlavə Dəyər Vergisi haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanununda malların (işləri, xidmətlərin) ixracı (0) dərəcə ilə vergiyə cəlb olunurdusa, Vergi Məcəlləsinə görə yalnız malların ixracı (0) dərəcə ilə vergiyə cəlb olunmağa başlandı. Digər tərəfdən qanunda yalnız MDB üzvü olan dövlətlərin hüdudlarından kənara ixrac edilən mallar üzrə (0) dərəcə ilə ƏDV tətbiq olunurdusa, Vergi Məcəlləsinin qəbulu ilə istənilən dövlətə ixrac olunan mallar sıfır dərəcə ilə ƏDV-yə cəlb olunur (ƏDV-dən azad olunma ilə ƏDV-yə (0)) dərəcə ilə cəlb olunan əməliyyatlar arasında bir sıra fərqlər vardır. Belə ki, əgər vergi ödəyicisi ƏDV-dən azad edilirsə (164-cü maddə), həmin şəxslər tərəfindən mallar alınarkən satıcı təşkilatlara ödənilən ƏDV məbləği əvəzləşdirilmir, çünki onlar mal, iş və xidməti satarkən ƏDV-ni hesablamırlar və alış prossesində ƏDV-ni əvəzləşdirmək hüququnu itirmiş olurlar. Ona görə də bu şəxslər malları, iş və xidmətləri aldıqları zaman ödədikləri ƏDV-ni həmin malların iş və xidmətlərin maya dəyərinə aid edirlər. Sıfır dərəcəyə cəlb olunan _______Milli Kitabxana_______ 81 əməliyyatlar (165) ƏDV-ni əvəzləşdirmək hüququna malikdirlər. Yəni ödədikləri ƏDV-ni büdcədən geri ala bilərlər [20, səh. 6]). Digər yeniliklər ƏDV ödəyicilərinin xüsusi qeydiyyatının aparılmasını, ƏDV-nin son istehlak prinsipi ilə tutulmasını (bütün dövlətlərdən idxal olunan malların istehlak olunan yerdə, yəni Azərbaycan Respublikasında ƏDV-yə cəlb olunması) göstərmək olar. Vergi ödəyicisi alıcı üçün məhsulun dəyərini müəyyənləşdirərkən hesab-fakturada məhsulun (işin, xidmətin) dəyərini ƏDV-nin dəyərində artırır. Bu da öz növbəsində məhsulun qiymətini artırır. Məhsulu əldə edən şəxs növbəti mərhələdə istehsal məsrəfləri üçün ƏDV-nin məbləğini çıxır (məbləğ hesab-fakturada qeyd olunur) və fərq büdcəyə köçürülür. Hazırda vergi qanunvericiliyində ƏDV üzrə bir sıra azadolmalar müəyyən edilmişdir: 1. Malların ixracından başqa, malların təqdim edilməsinin, işlər görülməsinin və xidmətlər göstərilməsinin aşağıdakı növlərindən, habelə idxalın aşağıdakı növlərindən ƏDV tutulmur: 1.1. özəlləşdirilmə qaydasında dövlət müəssisəsindən satın alınan əmlakın dəyəri, habelə dövlət əmlakının icarəyə verilməsindən alınan icarə haqqının büdcəyə ödənilməli olan hissəsi; 1.2. maliyyə xidmətlərinin göstərilməsi; 1.3. milli və ya xarici valyutanın (numizmatika məqsədlərindən başqa), həmçinin qiymətli kağızların göndərilməsi və ya idxal edilməsi; 1.4. Azərbaycan Respublikasının Milli Bankının aktivlərində yerləşdirilməsi üçün nəzərdə tutulan qızılın, habelə valyuta sərvətlərinin, xaricdə istehsal edilmiş Azərbaycan Respublikası pul nişanlarının, yubiley sikkələrinin və digər bu qəbildən olan qiymətlilərin idxalı; 1.5. idxal olunan əmlak istisna olmaqla müəssisənin nizamnamə fonduna (kapitalına) pay şəklində hər hansı əmlakın qoyulması (əmlakın pay şəklində qoyuluşu, onun müqabilində bilavasitə digər əmlakın əldə edilməsi ilə əlaqədar olmadıqda); Yüklə 1,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|