Downloaded from KitabYurdu org
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
62
dərindən anlamaq bu kursun qalanını mənimsəmək üçün vacibdir. Sofistlər hər hansı məsələyə açıqlama verdiklərinə görə, pul alırdılar, belə sofistlər gəliblər, yaşayıblar və yaddaşlardan siliniblər. Mən az biliyə qane olan, yaxud kiçik bir anlayışı olmayan məsələlər haqda lovğalıqla çox danışan bütün müəllimləri və özündənrazı biləyənləri də nəzərdə tuturam. Yəqin gənc olsan da, belələrinə öz həyatında rast gəlmisən. Əsl filosof isə tamam ayrı cür olur, bunun tam əksi. Əsl filosof əslində çox az bildiyini bilir. Buna görə də o, daim əsl dərketməyə can atır. Sokrat belə nadir insanlardan idi. O, bilirdi ki, həyat və dünya haqda heç bir şey bilmir. Və əsas odur ki, az bilməsi ona əzab verirdi. Beləliklə, filosof anlamadığı çox şey olduğunu bilir və bu, ona əzab verir. Bu mənada Sokrat, - haqqında heç nə bilmədiyi şeylər haqdakı biliklərilə öyünənlərin hamısından müdrikdir. “Müdrik o adamdır ki, bilmədiyini bilir”, - bunu artıq yazmışam. Sokrat özü deyirdi: “Təkcə onu bilirəm ki, heç nə bilmirəm”. Bu ifadəni yadda saxla, çünki bu etiraf hətta filosofların özləri arasında da nadir cümlədir. Üstəlik, bunu ictimai şəkildə bəyan etmək insana həyatı bahasına başa gələ bilər. Ən yıxıcı insanlar sual verən insanlar sayılır. Cavab vermək bu qədər təhlükəli deyil. Hər hansı sual minlərlə cavabdan daha çox partlayıcı bomba təsiri verə bilər. Kralın təzə paltarı haqda hekayəni xatırlayırsanmı? Kral çılpaq olub, amma təbəələrindən heç kəs bunu deməyə cəsarət etməyib. Qəfildən bir uşaq qışqırıb: “Axı onun əynində heç nə yoxdur!” Bu, cəsur bir uşaq olub, Sofi. Sokrat kimi. O da biz insanlara nə qədər az bildiyimizi deməyə cürət edirdi. Uşaqlarla filosofların bənzərliyi haqda biz artıq danışmışıq. Dəqiq desək: Bəşəriyyət cavabını dəqiq bilmədiyimiz bir sıra çətin suallarla üzləşib. İndi iki mümkünat özünü göstərir: Biz ya özümüzü və qalan dünyanı, bilməli nə varsa bildiyimizi iddia etməklə aldada bilərik, ya da əsas məsələlərə gözlərimizi yuma, arxamızı çevirə bilərik. Bu mənada insanlıq iki yerə bölünür. İnsanlar ya tamamilə əminliklə danışırlar, ya da tam biganədirlər. (Hər iki insan qrupu dovşanın downloaded from KitabYurdu.org
63
tüklərinin dərinliklərindədir!) Bu bir dəstə kartı iki qrupa ayırmağa bənzəyir, Sofi. Qara kartları bir, qırmızı kartları o biri qrupa qoyursan. Amma zaman-zaman ortalığa coker çıxır ki, o, nə ürək, nə daş, nə toxmaq, nə də ağacdır. Sokrat Afinanın belə bir cokeri idi. O, nə əmin idi, nə də biganə. Yalnız onu bilirdi ki, heç nə bilmir və bu onu incidirdi. Ona görə də filosof oldu, - təslim olmadı, yorulmadan həqiqət axtarışının dalınca düşdü. Bir afinalı Delfidə kahinə sual verib ki, Afinada ən ağıllı adam kimdir? Kahin cavab verib: Sokrat dünyaya gəlmiş- getmiş bütün insanların ən ağıllısıdır. Sokrat bunu eşidəndə yumşaq desək, təəccüblənib. (Yəqin ki, gülüb də, Sofi.) Şəhərdə qarşısına çıxan, ağıllı olduğunu düşündüyü ilk insana, sonra başqa birinə yaxınlaşıb. Amma o, Sokratın suallarına cavab verə bilməyəndə Sokrat görüb ki, kahin haqlıdır. Sokratın fikrincə, biliyimiz üçün möhkəm fundament qurmaq zəruridir. O bu fundamentin insan zəkasında olduğuna inanırdı. İnsan zəkasına olan bu sarsılmaz inamı ilə şübhəsiz ki, o, rasionalist idi. Düzgün dərketmə düzgün əmələ aparır Qeyd etdiyimiz kimi, Sokrat onu daxili ilahi səsin idarə etdiyini bəyan edirdi, bu - vicdan idi. Məhz vicdanı ona nəyin doğru olduğunu deyirdi. “Nəyin yaxşı olduğunu bilən adam yaxşılıq edəcək”, - deyirdi. Bununla onu nəzərdə tuturdu ki, düzgün dərketmə düzgün əmələ aparan yoldur. Və yalnız düzgün əməllər edən adam mükəmməl adam ola bilər. Biz ona görə nəyisə səhv edirik ki, doğrusunu bilmirik. Buna görə də öyrənmək vacibdir. Sokrat yaxşı və pisin aydın və ümumqəbuledilən (universal) dəyərini tapmaqda maraqlı idi. Sofistlərdən fərqli olaraq, o, inanırdı ki, doğrunu yanlışdan ayırmaq bacarığı cəmiyyətdə deyil, insanların zəkasındadır. Bu sonuncu hissə sənə həddən artıq dumanlı görünə bilər, Sofi. Onda qoy belə deyim: vicdanlarının əleyhinə hərəkət edən insanlar xoşbəxt ola bilməzlər. Xoşbəxtliyə necə nail olmaq olar - sualının cavabını bilənlər bildikləri kimi də edəcəklər. Buradan belə çıxır ki, doğrunun nə olduğunu bilən adam doğrunu edəcək. Bilirsən, axı niyə downloaded from KitabYurdu.org
64
də kimsə bədbəxt olmağı seçsin ki? Necə düşünürsən, Sofi? Əgər daim ürəyinin dərinliyində yanlış olduğunu bildiyin şeylər edirsənsə, xoşbəxt həyat yaşaya bilərsənmi? Bir çox insanlar yalan danışır, başqalarının qeybətini qırır, kələkbazlıq edirlər. Səncə, onlar bunun düzgün, yaxşı iş olmadığını bilirlər? Səncə, bu insanlar xoşbəxtdirlər? Sokrata görə, deyillər”. Sofi məktubu oxuyub qurtaran kimi onu qaba qoydu, sivişib bağa çıxdı. İstədi içəri girsin ki, anası bazardan qayıdanda “haradaydın” suallarıyla üzləşməsin. Həm də axı söz vermişdi ki, qabları yuyacaq. Çanağı suyla təzəcə doldurmuşdu ki, anası iki böyük bazar çantasıyla səndələyə-səndələyə içəri girdi. Yəqin buna görə də dedi: - Sən bu günlər yaman fikirlisən, Sofi. Sofinin ağzından özündən asılı olmadan bu sözlər çıxdı: Sokrat elə edirdi.
Sokrat? - anasının gözləri bərəldi. Elə kədərlidi ki! Axırda o, ölüb, - Sofi fikirli-fikirli davam etdi. İlahi! Sofi! Bilmirəm, nə eləyim! Sokrat da bilməyib. O, təkcə onu bilirdi ki, heç nə bilmir. Bununla belə, o Afinada ən ağıllı adam olub. Anası deməyə söz tapmırdı. Amma axırda özünü toplayıb dedi: Bunları məktəbdə öyrənmisən? Sofi başını qürurla sağa-sola tərpətdi: Biz orda heç nə öyrənmirik. Məktəb müəllimlərilə filosoflar arasındakı fərq odur ki, müəllimlər çox şey bildiklərini zənn edirlər və çalışırlar ki, onları boğazımızdan içəri dürtsünlər. Filosoflarsa məsələləri şagirdlərlə birlikdə çözüb anlamağa çalışırlar. Beləliklə, yenə qayıtdıq ağ dovşana! Bilirsən nə var? Sevgilinin kim olduğunu bilmək istəyirəm. Yoxsa elə biləcəm ki, onun başı işləmir. Sofi arxasını qablara çevirdi və qabyuyan sürtkəclə anasını göstərdi. Onun başı işləyir. O, istəyir ki, başqaları da başlarını işlətsinlər. Yetər! Hörmətsizliyə bax. downloaded from KitabYurdu.org
Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|