Dr. Mustafa GÖRÜryilmaz
Yüklə 3,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mərəzəli Nəriman Heybətoğlu
- QAFQAZ TÜRKLƏRĠNƏ
153
gecə Göyçaya - orada yaĢayan qohumlarımızın yanına qaçırlar. Orada bir müddət yaĢamıĢ, ermənilər getdikdən sonra yenə də buraya, öz evlərinə dönmüĢlər. Ailəmiz ġamaxıya dönərkən mən Kürün kənarında doğulmuĢam. Erməni- müsəlman davası vaxtında baĢımıza belə bir əhvalat gəlib." (ġəxsi arxiv). ġamaxı ətrafında o illərdə 6 erməni, 6 da malakan kəndi vardı. Türk kəndlərinin sayı isə 60 olardı. ġamaxı yaxınlığındakı Mərəzə qəsəbəsi, adını Oğuzların Marası oymağından almıĢdı. Tarixi qaynaqlar burada təxminən 500 çadırdan ibarət Marası türklərinin yaĢadığını bildirirlər. Marası da, sonradan Ģifahi dildə öz əvvəlki formasını dəyiĢərək Mərəzə Ģəklinə düĢmüĢdür. Erməni daĢnakları mərəzəlilərlə danıĢmaq və bir nəticə əldə etmək bəhanəsilə qəsəbənin sayılıb-seçilən adamlarını bir təpənin arxasındakı dərəyə dəvət etmiĢ, orada onları amansızcasına öldürmüĢlər. Bu hadisədə 115 nəfər adam həyatını itirmiĢdir. Mərəzəli Nəriman Heybətoğlu, o acı dolu günlər haqqında böyüklərdən eĢitdiklərini belə ifadə edir: "Bizim ağsaqqalları Mərəzənin ġamaxı tərəfindəki bir dərəyə, bir kəndə deyil, məhz bir dərəyə çağırıblar. Bizimkilər də heç nədən Ģübhələnməyərək oraya gediblər. O dərədə 115 adam öldürülüb. Bu xəbər kəndə yayılır. Hərə bir tərəfə qaçır - uĢaq, qadın, qız, cavan, qoca - hamı özünü dağa-daĢa vurur. Gizlənib canlarını qurtarmağa çalıĢırlar. Kəndin baĢbilənləri, ağsaqqalları qətlə yetirildiyindən, hərə bir tərəfə dağılıĢır. Ermənilər boĢ qalmıĢ Mərəzənin mal- mülkünü talan etmiĢ, evləri yandırmıĢlar. Əhali çox pis vəziyyətə düĢür. Ta ki, Türk Ordusu Azərbaycana gəlib əmin-amanlıq yaradana qədər" (ġəxsi arxiv). ġamaxılı Misir Ġbrahimovun atası son Rus çarı Ġkinci Nikolayın ordusunda xidmət etmiĢ və yüzbaĢı rütbəsinə qədər yüksəlmiĢdi. Erməni daĢnakları və rus bolĢeviklərinin hücumu zamanı o, ətrafda əli silah tutanları baĢına yığıb, hücumların qarĢısını almağa çalıĢır, lakin əllərində kifayət qədər silahları yox idi. Silahla davranmağı bacaranların sayı da yox dərəcəsində idi.
"Gəldilər xəbər verdilər ki atama, atam da yüzbaĢıdır, çar Nikolayın ordusunda yüzbaĢıydı, ruslarla ermənilər gəlir, nə edək, dedilər. Bəzi silahlı insanlarla onlara qarĢı çıxmağa çalıĢdılar, lakin bacarmadılar. Sonra biz də çıxıb getdik ġamaxıdan. ġəkər ilə Bığır kəndi arasında bizim Cavanlının qıĢlağı vardı. Hər il yay aylarında buraya gələrdik. Bığır ilə ġəkər camaatı bizi görəndə təəccübləndilər, bunlar bu vaxtı niyə yaylaqdan döndülər. Aradan iki gün keçdi, heyvanlarla mal otlayırdı. Üçüncü gün mallar bağların kənarında otlayarkən, həvəsləndim, çobanların yanına getdim. Bir az durmuĢdum ki, bağın hər tərəfindən qoĢun doldu bağa. Malların otlaması üçün yer qalmadı. BaĢlarında ĢiĢ papaq əsgərlər doldu. Türklərin papağı imiĢ onlar. Mən bilmirdim onlar kimdir. Baba,
154
baba deyə qıĢqırdım, qorxdum, ağladım, gedib dedim ki, ermənilər doldu bağa, mallarımızı aparacaqlar, uĢaqları öldürəcəklər. KiĢi bir az fikirləĢdi, sonra yüyürüb onların yanına getdi. Baxıb gördüm ki, onlarla qucaqlaĢıb-öpüĢürlər. Babamın yanına gəldim. Komandir mənə dedi: "Oğul bala, qorxma, qorxma, gavurları tezliklə qovacağıq. Biz qardaĢlarıq, atalarıq, sizə köməyə gəlmiĢik, qorxma." (ġəxsi arxiv). ġamaxı və ətrafında yaĢayan əhali türk əsgərini bağrına basdı. Mal-davar kəsib əsgərlərin qarnını doyurdu, su və çörəyini onlarla yarı böldü.
"Atam gedib bir qazan gətirdi. Böyük bir qazan. Ġçi qatıqla dolu idi. Malımız, davarımız çox idi, qatıq dolu qazanı gətirdi bunlara. Onlar dedilər ki, "dünyada yemərik, yaxın durmarıq. Biz bunu hələ qazanmamıĢıq, borcun olsun, sonra yeyərik". "Siz böyük çətinliklərlə qaçıb canınızı qurtararaq buralara gəlmisiniz, biz bunu yeyə bilmərik". Babam dedi ki, "ay kiĢi, fikir eləməyin. Onun haqqı mənə çoxdan çatıb. Sizin buraya gəliĢiniz mənə bəsdir". (ġəxsi arxiv). Misir baba Türk əsgərlərilə erməni daĢnakları arasındakı silahlı döyüĢlərin də Ģahidi olmuĢdu.
"Onu gözümlə gördüm ki, bir xəbər gəldi, çay fincanı əlindəydi. Onu yerə qoydu, durdu ayağa, papağı qaldı, ayaqqabısı qaldı yerdə. Qopub getdilər. Bu qobunun (qurumuĢ su yatağı) qırağında bir gurhagur qopdu ki, Allah göstərməsin... O tərəfdən pulemyotlardan atəĢ açılırdı. Sonra ermənilərin hamısı qaçmağa baĢladı. Bizimkilər gəldilər, sonra orada Ağsunun bərisində bir quyu vardı. Ermənilər quyunun yanında dayandılar, müdafiə üçün mövqe tutdular. Türk əsgəri gəlib oraya çatdı, bir gurhagur da burada qopdu. Bu dərələr, təpələr sanki bir-birinə qovuĢdu. Erməniləri qırıb-çatdılar. Sonra rus və ermənilər oradan çıxıb Acıdərəyə qaçdılar. Burada da dayandılar ki, türkün qabağını kəssinlər. Burada da qırıldılar. Orada türkün bir zabitinə güllə dəyib, qəbri indi də oradadır. Türklər sonra məzarı baĢqa yerə köçürmək istədilər, amma bizimkilər qoymadılar, buraxmadılar." (ġəxsi arxiv). Türk-Qafqaz Ġslam Ordusu ilə Türkiyədən Azərbaycana gedən Ģair Arif Ġrfan Qaraosman "Qafqaz Türklərinə" bir çox Ģeir həsr etmiĢdir. Misir baba Arif Ġrfan bəyin o günlərdə yazdığı Ģeiri oxuyur:
Yüklə 3,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|