29
Czy możemy tę informację w jakiś sposób sprawdzić? Ewangelista Łukasz sprawozdaje,
iż Jezus rozpoczynając działalność, czyli zaraz po chrzcie, miał około 30 lat
47
. Z tego wynikałoby,
że narodził się ok. 30 lat przed 27 rokiem n.e. to znaczy najpóźniej w roku 4 p.n.e. (a jak zaraz
wskażemy, tę granicę należy przesunąć na nie później, niż 5 r. p.n.e.).
Skąd ta granica 5 r. p.n.e.? Potwierdzałby to fakt, iż Jezus urodził się jeszcze za życia Heroda
Wielkiego, który to dowiedziawszy się o narodzeniu Mesjasza chciał go zabić i zorganizował rzeź
niewiniątek w Betlejem oraz w okolicy
48
. Anioł ostrzegł Józefa we śnie, dzięki czemu ten mógł z Marią
i małym Jezusem uciec do Egiptu i wrócić już po śmierci Heroda Wielkiego, która miała miejsce
prawdopodobnie wiosną 4 r. p.n.e.
49
. Z zapisu biblijnego wynika zaś, iż Jezus narodził się jesienią
(musiała być więc to jesień 5 r. p.n.e.). Jak ustalić czas narodzin Jezusa, skoro nie jest podany
bezpośrednio? Na pewno nie był to grudzień, o czym dzisiaj już powszechnie wiadomo, bowiem
pasterze czuwali na polach wraz ze swoimi trzodami (Łk 2,8). Co więcej, materiał Ewangelii dostarcza
nam więcej szczegółowych informacji, niż to się czasem wydaje.
Ewangelista Łukasz sprawozdaje historię zapowiedzi narodzin Jana Chrzciciela,
jakiej doświadczył Zachariasz jego ojciec (Łk 1,5-25). Zapowiedź ta miała miejsce, gdy Zachariasz służył
w świątyni, a należał on do zmiany Abiasza (Łk 1,5). W roku świątynnym funkcjonowały 24 zmiany
kapłańskie, tak więc jedna zmiana przypadała na pół miesiąca. W ten sposób każdy kapłan służył
w świątyni tylko pół miesiąca w ciągu roku, w okresie przypadającej na niego zmiany. W 1 Krn 24,1-19
znajdujemy wykaz kolejno ułożonych zmian, z czego dowiadujemy się, że zmiana Abiasza była ósmą
(1 Krn 24,10). Ponieważ rok świątynny
50
zaczynał się w Izraelu świętem Paschy (przełom marca
i kwietnia), to zmiana Abiasza przypadała na 4 miesiąc (licząc od drugiej połowy marca). Oto nazwy
miesięcy żydowskich i ich podział w stosunku do naszej rachuby (jeśli nazwa miesiąca znajduje się po
lewej stronie ukośnika „/”, oznacza to jego drugą połowę, jeśli po prawej – pierwszą):
1.
Nisan: marzec/kwiecień
2.
Ijar: kwiecień/maj
3.
Siwan: maj/czerwiec
4.
Tamuz: czerwiec/lipiec – pierwsza połowa lipca,
zmiana Abiasza
5.
Aw: lipiec/sierpień
6.
Elul: sierpień/wrzesień
7.
Tiszri: wrzesień/październik
8.
Cheszwan: październik/listopad
9.
Kislew: listopad/grudzień
10.
Tewet: grudzień/styczeń
11.
Szwat: styczeń/luty
12.
Adar: luty/marzec
Według Łk 1,23, po „tych dniach” (to jest służby Zachariasza w świątyni, podczas swojej zmiany) został
poczęty Jan Chrzciciel. Łk 1,26-56 sprawozdaje, iż w 6. miesiącu (dotyczy to 6 miesiąca ciąży Elżbiety,
matki Jana Chrzciciela, patrz: Łk 1,24.25) pojawił się anioł Gabriel u Marii, zaręczonej Józefowi
i oświadczył poczęcie Mesjasza. Według Łk 1,56 Maria pozostawała u Elżbiety przez 3 miesiące
(czyli aż ta urodziła) – w tym czasie więc była już w 3 miesiącu ciąży. Czy wiemy zatem w jakim miesiącu
urodził się Jezus? Zachariasz służył w świątyni w pierwszej połowie lipca, tak więc Jan Chrzciciel mógł
zostać poczęty mniej więcej w drugiej połowie lipca (możliwe też, że z początkiem sierpnia). Do tego
należy dodać 6 miesięcy, po której Marii zostało objawione poczęcie Mesjasza – dochodzimy więc do
47
Ewangelia św. Łukasza 3,21-23.
48
Mt 2,16.
49
Na podstawie wzmianki Józefa Flawiusza, żydowskiego historyka z I w. n.e., o tym, że Herod zmarł 18 dni po
zaćmieniu Księżyca, Jan Kepler (1571 – 1630) – niemiecki matematyk i astronom – wyliczył, iż musiało mieć
to miejsce między 12 marca 11 kwietnia.
50
Jak wcześniej było wspomniane, rok cywilny (rosz haszana) miał miejsce jesienią – tak jest też do tej pory
w Izraelu.
30
pierwszej połowy stycznia. Teraz wystarczy dodać 9 miesięcy ciąży i narodziny Jezusa przypadają na
miesiąc Tiszri – drugą połowę września i pierwszą połowę października.
Jeśli więc przyjąć, iż Herod Wielki, który prześladował nowonarodzone dziecię Jezus, zmarł na
wiosnę 4 r. p.n.e., to ostatecznym terminem narodzin Jezus jest miesiąc Tiszri (wrzesień/październik)
5 r. p.n.e.
Niektórych może dziwić, że Jezus nie urodził się w 1 r. n.e. – skoro to właśnie podział na ery
wyznaczać miało nam to wydarzenie. Przyczyny tego stanu rzeczy należy poszukiwać w V i VI w. n.e.,
kiedy to żył mnich, teolog i ojciec Kościoła, Dionizjusz Mały. Znany jest między innymi z ustalenia
sposobu wyliczania Świąt Wielkanocnych, chociaż chyba jeszcze bardziej z tego, że wynalazł sposób
nowej rachuby lat – mianowicie od narodzin Chrystusa. Ustalił, choć nie do końca wiadomo na jakiej
podstawie, iż Jezus urodził się w 753 roku od założenia Rzymu, co przypada (wg obowiązującej rachuby)
właśnie na 1 rok naszej ery. Dionizjusz odkrył to w 525 roku n.e., a więc twierdził po prostu, że Jezus
urodził się 525 lat wcześniej. Biorąc pod uwagę dostępne dane historyczne – przedstawione dotychczas
jak i w dalszej części opracowania – dostrzegamy błąd w obliczeniach owego mnicha, a przyjęty sposób
oznaczania lat (przed Chrystusem = przed naszą erą i po Chrystusie = nasza era) pozostał obowiązujący.
Ewangelista Łukasz, który zwany jest także historykiem, podaje najdokładniejsze dane
chronologiczne ze wszystkich ewangelistów. Wspomina więc, iż Jezus narodził się w czasie spisu
zarządzonego przez cesarza Oktawiana Augusta oraz że pierwszy taki spis miał miejsce,
gdy Kwiryniusz był namiestnikiem Syrii: „W owym czasie wyszło rozporządzenie Cezara Augusta, żeby
przeprowadzić spis ludności w całym państwie. Pierwszy ten spis odbył się wówczas,
gdy wielkorządcą Syrii był Kwiryniusz. Wybierali się więc wszyscy, aby się dać zapisać, każdy do swego
miasta. Udał się także Józef z Galilei, z miasta Nazaret, do Judei, do miasta Dawidowego, zwanego
Betlejem, ponieważ pochodził z domu i rodu Dawida, żeby się dać zapisać z poślubioną sobie Maryją,
która była brzemienna”
(Łk 2,1-5).
Panowanie Oktawiana Augusta przypada na lata 27 r. p.n.e. – 14 r. n.e., widać więc zgodność
ogólną z wyliczeniami opartymi o proroctwo Księgi Daniela oraz informację o początku działalności
Jezusa w 30 roku życia, a narodzinami Jezusa nie później niż jesienią 5 r. p.n.e.
Większy problem stanowi wspomniany Kwiryniusz, bowiem większość historyków widzi błąd
w zapisie Łukasza. Z dokumentów żydowskiego historyka, Józefa Flawiusza (37 r. n.e. – po 94 r. n.e.),
wynika, że Kwiryniusz objął władzę jako namiestnik Syrii dopiero w 6 r. n.e. i wtedy miano dokonać
spisu ludności i majątku, aby opodatkować nowo przyłączone prowincje. Jednak wniosek o pomyłce
Łukasza jest wynikiem przyjęcia dwóch następujących założeń, które nie są do końca takie oczywiste:
źródło Flawiusza jest bardziej wiarygodne, niż źródło Łukasza;
odrzuca się możliwość przeprowadzenia dwóch spisów (np. w 5 r. p.n.e. i w 6 n.e.).
Chociaż wydaje się czymś oczywistym, że Biblia nie jest podręcznikiem historii, nie możemy zaprzeczyć,
że jest źródłem historycznym i to bardzo dobrze udokumentowanym. Niektórzy będą dyskutować nad
tym, czy Biblia jest rzetelnym źródłem historycznym, ale dla obiektywności dyskusji, nawet sceptycy
powinni dopuścić hipotezę o zgodności faktów spisanych w tych starożytnych księgach.
Pierwszym argumentem może być to, iż Ewangelia Łukasza została spisana
(najprawdopodobniej) w późnych latach 50. I wieku n.e., natomiast Flawiusz spisywał swoje pisma
w późnych latach 70. i wczesnych 90.)
51
. Jak już wspomniano, wcześniej mógł odbyć się inny spis.
Po drugie, jak podaje historyk Charles Freeman:
„Łukasz mówi o dekrecie dotyczącym całego Imperium,
który wymagał od Józefa i Marii, aby poszli do Betlejem. Nie istnieje zapis o takim dekrecie… Taki spis
nie dotyczyłby Nazaretu, który nie był częścią rzymskiej prowincji. Nawet gdyby jednak był, ludzie
zostawaliby opodatkowani na ziemiach w swoich wioskach i wpisani [do rejestru] podatkowego.
Wezwanie Marii, Józefa i innych potomków Dawida do Betlejem [w takiej sytuacji] nie miałoby żadnego
administracyjnego sensu”
52
.
51
Strona internetowa: http://coldcasechristianity.com/2013/unbelievable-is-lukes-description-of-quirinius-
historically-inaccurate/
52
Ch. Freeman, A New History of Early Christianity, New Haven 2009, s. 328.