İlhuın Əliyev
olunur. Ümid edirəm ki, faktlarla zəngin “Qaf-
qazda imperiyalar və ermənilərin Azərbaycan
ərazilərinə köçürülməsi” kitabı geniş oxucu küt-
ləsinin marağına səbəb olacaq, gənc tarixçi-
lərin, Azərbaycan tarixini öyrənənlərin sevimli
kitabına çevriləcək.
Firidun Cümşüdlü,
tarix eimiər namizədi
AZƏRBA YCANIN QƏDİM VƏ ÇAĞDAŞ TARİXİ:
ELMİ-PUBLİSİS TİK BAXIŞ
Qafqazda i/ııperiyalar və ernıənilərin Azarbaycan srazilarinə köçürülməsi
Azərbaycan tarixinin qaranlıq məqamlarına
aydınlıq gətirmək üçün ölkəmizdə tarixçi-alimlər
tərəfindən yüzlərlə elmi məqalələr və kitablar
nəşr olunub. Ancaq etiraf etmək lazımdır ki, ya-
zılan əsərlər hələ də yetərli səviyyədə deyil, yə-
ni tariximizə tam işıq salmır. Azərbaycan xalqı-
na tarixdən üzü bəri düşmənçilik mövqeyində
olan ermənilərin vəhşilikləri haqqında isə, yüz-
lərlə əsərlər yazılıb və yazılacaq. Çünki ermə-
nilər təkcə XX əsrdə 2 milyon azərbaycanlını
terror, deportasiya və soyqırımı vasitəsilə məhv
ediblər. Bu nöqteyi-nəzərdən ermənilərin azər-
İ llıam Əliyev
baycanlılara qarşı törətdiyi vəhşiliklər demokra-
tik düşüncəli dünya xalqları tərəfindən insanlığa
və bəşəriyyətə qarşı yönələn soyqırım aktı kimi
dəyərləndirilmişdir.
Qədim tarixə malik və şimaldan - Baş Qaf-
qaz dağları, Dərbənd, qərbdən - Göyçə gölü
hövzəsi də daxil olmaqla Alagöz dağ silsiləsi və
Şərqi Anadolu, şərqdən - Xəzər dənizi, cənub-
dan isə Urmiyyə gölü və Sultaniyyə-Zəncan-Hə-
mədan hüdudları ilə əhatə olunan Azərbaycan
dünya sivilizasiyasına özünəməxsus adət-ənə-
nəsini, mədəniyyətini, dövlətçilik prinsiplərini
təqdim edə bilib. Bu ərazilərdə 300-400 min il
əvvəl ilk insanın Azıx mağarasında tapılması
Azərbaycanın qədim insan məskəninə malik
olan dövlət olduğunu göstərir. Bu ərazilərdə ən
qədim dövlətlər - Manna, İskit şahlığı, Atropo-
tena, Qafqaz Albaniyası, Salarilər, Rəvvadilər,
Səfəvilər, Şirvanşahlar və bu kimi digər bütün
dünyaya hökm etməyə qadir dövlətlərin olması
bugünkü Azərbaycanın qədim dövlətçilik ənə-
nələrinə malik dövlət olduğunu təsdiqləyir. Ta-
rixdə Azərbaycanın tələffüzü müxtəlif forma-
larda qeyd olunmuşdur. Təsdiq olunmuş mə-
lumatlarda Azərbaycanın adı Andirpatian, Atro-
patena, Odlar Yurdu, Adirbican və Azirbican
şəklində çəkilmişdir. Azərbaycan ərazisində
aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı ilk sakin-
———---------------------- 12 ------------------------------
Qafqazda imperiyalar və ermanitorin Azərbaycan arazilərinə köçiirültnəsi
lərin məskunlaşmasına aid zəngin maddi mədə-
niyyət nümunələri aşkar olunmuş və bunun nəti-
cəsində ölkəmizin ərazisinin ilk insanın forma-
laşdığı məskənlər siyahısına daxil olunmasına
zəmin yaratmışdır. Azıx, Kiş, Tağlar, Damcılı,
Daşsalahlı, Qazma mağaralarında aşkar olunan
arxeoloji tapıntılar Azərbaycanın ibtidai insanla-
rın formalaşdıqları əraziyə daxil olduğunu sübut
edir.
Azərbaycan xalqı təqribən 5 min illik döv-
lətçilik tarixinə malikdir. İlk dövlət qurumları hələ
eramızdan əvvəl IV minilliyin sonu - lil minilliyin
əvvəllərindən başlayaraq Urmiya gölü höv-
zəsində yaranmışdı. Burada meydana gəlmiş
ən qədim Azərbaycan dövlətləri bütün regionun
illıa m Əliyev
hərbi-siyasi tarixində mühüm ro! oynayırdılar.
Həmin dövrdə Azərbaycanda Dəclə və Fərat
vadilərində yerləşən və dünya tarixində dərin iz
qoymuş qədim Şumer, Akkard və Aşşur (As-
suriya) dövlətləri, habelə, Kiçik Asiyadakı Het
dövləti arasında sıx qarşılıqlı əlaqələr formalaş-
mışdır.
AZƏRBA YCAN ƏRAZİLƏRİNDƏ DÖ VLƏTLƏR
Ən qədirn tarix
Aratta
Lulub'ı
Kuti
Turukki
İskit Şakjahlığı
Qədim tarix
Marına
Midiya
Atropatena
Qafqaz Albaniyası
Ortcı əsrlər
Sirvanşahlar dövləti
Sacilər dövləti
Salarilər dövləti
Şəddadihr dövləti
Rəvvadilər dövləti
Qafqazda imperiyatar və enm nildrin Azsrbaycan drazUərind köçürülmjsı
Bövük Səlcuq Imperiyası
Atabəylər dövləti
Elxanilər dövləti
Cəlayırlar dövləti
Qaraqoyunlular
Asaovunlıılar
Səfəvilər
Əfsarlar
Oacarlar
Azərbavcan xanlıqları
Müasir tarix
Azərbaycan Demokratik
Respublikası
Azərbavcan SSR
Azərbaycan Respublikası
İllıam Əliyev
ARATTA DÖVLƏTİ
■
.J .: :- Xn:.b.
&&rT'~
igr^V-
'•"'''
\ ' 3
■'
*\ . */--*
f V
.
\
*s (f>\
xi \ ) ^ (p u V ^
16
Qafqazda imperiyalar va e rn m ıib rin Azərbaycan arazilərina köçurülməsi
Azərbaycan ərazisində mövcud olmuş itk
dövlət Aratta olmuşdur. Aratta o dövrün güclü
dövlətləri, imperiyaları ilə diplomatik, siyasi və
iqtisadi əlaqələr qurmuşdur. Bu da Arattanın qə-
bul edilən və hesablaşan dövlət olduğunu təs-
diq edir. Aratta ilə Şumer şahları arasındakı ya-
zışma isə tarixin ilk diplomatik sənədi hesab
olunur. Mənbələrin məlumatına görə, Şumer
şahı Arattanı ziyarət etmişdir. Eyni zamanda, bu
iki dövlətin başçıları arsında daim məktublaşma
aparılmışdır.
^
Zəngin yeraltı faydalı sərvətləri olan Arat-
^ta n ın əhalisi qızıl, gümüş, qurğuşun, mis, dağ
^odaşı, lacivərd istehsal edirdi. Qiymətli metal-
^la rd a n hazırlanan əşyalar və lacivərd Şumerə
ixrac edilirdi.
Tarixi mənbələrindən aydın olur
ki, həmin dövrdə Arattada dövlət institutları fəa-
liyyət göstərir, elm və təhsilə xüsusi əhəmiyyət
verilirdi. Əhalinin məşğuluğu sənətkarlıq, dola-
nışıqları isə qoyunçuluq, maldarlıq, buğda və
noxud becərilirilməsi olmuşdur. Arattada mədə-
niyyət, incəsənət və sənətkarlıq o qədər yüksək
səviyyədə idi ki, Şumer şahları saray və mə-
bədlərin tikintisində arattalı ustalara üstünlük
verirdilər. En-Merkar, yəni Merkar xan ilahə
İninniyə dua edərək ondan arattalı usataların
onun üçün çal smalarını xahis edərdi.
A z e r b a y c a n R e s p u b lik a s ı P rezid e n tin in
işlOjT jfla r a s i
P R E 2ID E N T KITABXANASI
Dostları ilə paylaş: |