İllıam Əliyev
ƏFŞARLAR DÖVLƏTİ
Səfəvi-
Əfşarlar dövlə-
tinin süqutun-
dan sonra ha-
kimiyyətə gə-
lən
görkəmli
Azərbaycan
sərkərdəsi Na-
dir şah Əfşar
(1736-1747)
keçmiş Səfəvi imperiyasının sərhədlərini daha
da genişləndirdi. Azərbaycanın əfşar-türk elin-
dən çıxmış bu böyük hökmdar 1739-cu ildə
Dehli də daxil olmaqla Şimali Hindistanı da ələ
keçirdi. Lakin Azərbaycan hökmdarının bu geniş
ərazidə qüdrətli mərkəzləşdirilmiş dövlət yarat-
maq planları baş tutmadı.
Nadir şahın ölümündən
sonra onun idarə etdiyi geniş
ərazili imperiya süquta uğradı.
Hələ Nadir şahın sağlığında
ikən azadlıq mübarizəsinə qal-
xan və müstəqilliyə can atan
Azərbaycan torpaqlarında yerli
dövlətlər
yarandı.
Beləliklə,
XVIII əsrin II yarısında Azər-
38
Qafqazda imperiyalar və erm ənihrin Azərbaycan ərazilarinə köçürülmasi
baycan xırda dövlətlərə - xanlıqlara və sultan-
lıqlara parçalandı. XVIII əsrin sonunda Azər-
baycan sülaləsi olan Qacarlar (1796-1925) İran-
da hakimiyyətə gəldilər. Qacarlar vaxtı ilə on-
ların ulu babaları qaraqoyunluların, ağqoyun-
luların, səfəvilərin və nəhayət, Nadir şahın haki-
miyyəti altında olmuş bütün əraziləri, o cümlə-
dən, Azərbaycan xanlıqlarını yenidən mərkəzi
hakimiyyətə tabe etmək siyasəti yeritməyə
başladılar. Bu məqsədlərə qismən də olsa nail
olundu. Ammaa Rusiyanın Azərbaycan ərazi-
sinə hərbi müdaxiləsi Qacarların planlarını ya-
rımçıq qoydu. Fürsətdən yararlanan ermənilər
isə ruslara qul xisləti göstərməklə arzularında
olduqları “böyük Ermənistan” iddialarını reallaş-
dırmağa girişdilər.
AZƏRBA YCANA QARŞI TORPAQ
İDDİLARININ BAŞLANMASI
İllıant Əliyev
Ermənilərin "böyük Ermənistan" yaratmaq
kimi şovinist, həm də düşüncəsiz ideyasına
proqram şəklində və təşkilati proseslər həyata
keçirməklə
nail
olmağı
planlaşdırmışlar. Məhz bu-
na görə 1887-ci ildə Ce-
nevrədə "Qnçaq" təşkilatı
1890-cı ildə isə Tbilisidə
"Daşnaksütyun" partiyasını
yaratmışlar.
Eləcə
də
1895-ci ildə isə Nyu-York
şəhərində "Erməni Vətən-
pərvərlər
İttifaqı"nı
və
"ASALA" erməni terror təş-
kilatlarını yaratmışlar. De-
------------------------------------------------------------
40
-
QafÇiaida im periyalar va entıənihrin Azarbuycan arazilariıta köçürülmasi
mək olar ki, bu cür ağılsız ideyanın davamı ola-
raq Bakı, Gəncə, Naxçıvan və Dağlıq Qarabağ-
da erməni təşkilatının ideoloji-siyasi ideyalarının
təbliği üçün rezidentura yaratmışlar. Tarixmizin
mühüm bir hissəsini də ermənilərin Azərbay-
canın ayrılmaz hissəsi olan
Dağlıq Qarabağı
işğal edərək “böyük Ermənistan” iddialarını ge-
nişləndirmək arzuları təşkil edir. İlk dəfə er-
mənilər Qarabağ məsələsini 1967-ci ildə qaldır-
mağa çalışsalar da, o zaman çirkin niyyətlərini
reallaşdıra bilməmişlər. Hətta Dağlıq Qarabağı
Azərbaycandan qopararaq Ermənistana birləş-
dirmək xülyası ilə 45 min erməni imzasını rəsrni
Moskvaya
təqdim
etmişlər.
Amma
rəsmi
Moskva Dağlıq Qarabağın Azərbaycandan zorla
qopardılaraq Ermənistana verilməsi ilə Azər-
baycan xalqının milli müstəqillik mübarizəsinin
baş qaldıra biləcəyindən qorxaraq ermənilərə
öz yerlərini göstərmişdir. Digər tərəfdən Kreml
ermənilərin iddialarına dəstək verməklə SSRİ
məkanında olan müxtar respublikaların və
vilayətlərin də müstəqilliyə can ata biləcəklərin-
dən narahatlıq keçirmişdir. Məhz bu və digər
amillər ermənilərin Dağlıq Qarabağa iddialarının
imperiya tərəfindən reallaşmasını puça çıxar-
mışdır. Amma sonrakı mərhələlərdə, xüsusilə
də, 1987-ci ildə Mixail Qorbaçovun SSRİ məka-
nında yenidənqurma siyasəti ermənilərin yeni-
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------
41
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------
İllıam Əliyev
dən Azərbaycan tor-
paqlarına göz dikmə-
yə həvəsləndirmişdir.
0 zaman SSRİ iqti-
sadi sferasının başbi-
lənlərindən olan M.
Qorbaçovun kömək-
çiləri Aqanbekyan və
Şahnazaryan
ermə-
nilərin separatçı planlarının baş tutmasına xü-
susi dəstək verənlərdən olmuşlar. Sonralar se-
patatçı meyillərin konkret proqram halına salın-
masında SSRİ prokurorluğunun baş müstəntiqi
Qdlyan, rəssam Tiqranyan, 1992-ci il fevralın
26-da ermənilərin Xocalıda törətdikləri soy-
qırımında uşaq qatili olması ilə öyünən, “Ocaq”
kitabının müəllifi Zori Balayan, Xankəndində ke-
çirilən ilk mitinqlərin təşkilatçılarından olan Silva
Kapitukyan və digərlərinin xüsusi rolu olmuşdur.
Erməni ideoloqlarının yaratdıqları terrorçu təş-
kilatların əsas vəzifələri Osmanlı İmperiyası və
İrandan qaçmış ermənilərin yaşadığı əraziləri
birləşdirmək üçün bütün vasitələrdən, ən əsası
isə qiyam və terror aktlarından geniş istifadə
etmək olmuşdur. "Qnçaq" partiyasının proqramı
xüsusilə bu fikri ifadə edirdi: "Bütün şəraitlərdə
türkləri və kürdləri məhv etmək və öz xalqının
rifahına xəyanət etmiş ermənilərə aman vermə-
42
Qafqaida inıperiyalar və erm ənihrin Azarbaycan əraziforiiLi köçiirülnızsi
yərək, onlardan qisas almaq". "Daşnaksütyun"
nasist tipli partiya olub. Almaniya Nasist Par-
tiyasının ideologiyası onlardan hələ 30 il əvvəl
formalaşdmış və proqramları bu sözlərdən iba-
rət olmuşdur: “Azərbaycanlılara və türklərə
rəhm edən erməni ən ağır cəzaya layiqdirlər.
“Böyük Ermənistan” ideyasını reallaşdırmaq
üçün terror və iğtişaşlardan istifadə etmək, la-
zım gəldikdə erməni qızlarını maddi cəhətdən
imkanlı və vəzifəli azərbaycanlıların yatağına
göndərməkdən abır, həya etməkdən çəkinməli”.
Daşnaksütyun partiyasının məqsədi bunlardır:
1) Silahlı qiyam, 2) Yalnız ermənilər arasında
yox, bütün xalqlar arasında inqilabi fikrin forma-
laşması üçün intensiv iş görmək, 3) Ermənilərin
silahlanması və təşkilatlanması, 4) Hökumət
adamlarına və idarələrinə qarşı terror və onların
məhv edilməsi. "Bu məqsədə nail olmaq üçün
hər şeyə icazə verilir;
təbliğat, terror,
azğın
partizan müharibələri".
Daşnaksütyun patiyası-
nın fəaliyyətini ardıcıl-
lıqla izləyən gürcü yazı-
çısı Karibi 1919-cu ildə
ağrı hissilə yazırdı: "Daşnaklar gələrkən özləri
ilə milli nifrət toxumu gətirdilər. Belə bir toxumlar
səpilmiş torpaq üzərində erməni - müsəlman
43
Dostları ilə paylaş: |