Е. S. C ə f ə r o V f I z I k a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 278. Səs dalğaları
- Şəkil 279. böyük olduğu üçün 2 dalğasına uyğun səsin 1 gurluğundan böyükdür.
- Tezliyi böyük olan səs uca Şəkil 280. səs adlanır.
- Eyni tezliyə və sabit fazalar fərqinə malik Şəkil 281. dalğalar koherent dalğalar adlanır.
- Şəkil 284.
- Şəkil 285. Dalğaların əks olunması və sınması. Hügens prinsipi.
- I qayıtma qanununa
242 Aşağıdakı şəkildə (şəkil 278) sferik və müstəvi dalğaların dalğa səthləri və şüalar göstərilmişdir. Sferik dalğalar Müstəvi dalğalar Şəkil 278. Səs dalğaları. İnsan qulağının quruluşu yalnız intervalında tezliyə malik dalğaları səs kimi qəbul etməyə imkan verir. Bu intervalda tezliyə malik olan dalğalar akustik və ya səs dalğaları adlanır. Səs dalğaları yalnız mühitdə yayıla bilən tipik mexaniki dalğalara misaldır. Vakuumda və ya mühitsiz fəzada səs dalğaları yayıla bilməz. Mühitin sıxlığı artdıqca, səsin yayılma sürətid də artır. Məsələn, temperaturda səsin havada yayılma sürəti təqribən , suda yayılma sürəti təqribən , dəmirdə yayılma sürəti isə təxminən – dir. Səsin yayılma sürəti eyni bir mühit üçün, aydındır ki, həm də mühitin temperaturundan asılı olmalıdır. Temperatur artdıqca, səsin mühitdə yayılma sürəti də artır. Səs hər üç mühitdə yayıla bildiyi üçün uzununa dalğadır. Səslər gurluğuna və ucalığına 1 (tonuna) görə bir - birindən fərqlənirlər. 2 Gur səs - amplitudu böyük olan səsə deyilir. Məsələn, şəkil 279 -də təsvir olunmuş 1 dalğasına uyğun səsin gurluğu amplitudu Şəkil 279. böyük olduğu üçün 2 dalğasına uyğun səsin 1 gurluğundan böyükdür. 2 Səsin ucalığı (tonu) isə onun tezliyi ilə müəyyən olunur. Tezliyi böyük olan səs uca Şəkil 280. səs adlanır. Şəkil 280 - də təsvir olunmuş, tezliyi böyük olan 2 dalğasına uyğun səsin ucalığı (tonu) 1 dalğasına uyğun səsin ucalığından (tonundan) böyükdür. 243 Dalğaların interferensiyası. Əgər mühitdə, şəkil 281 - da göstərildiyi kimi, bir dalğa yox, eyni vaxtda bir neçə dalğa yayılarsa, onda bu dalğaların üst-üstə düşməsi nəticəsində qabarıq və çöküklərin paylanma mənzərələri dəyişə bilir, yəni dalğaların kəsişdiyi yerdə onların bir – birini gücləndirməsi və ya zəiflətməsi baş verə bilir. Dalğaların toplanması nəticəsində dayanıqlı dalğa mənzərəsi (qabarıq və çöküklərin dəqiq təkrarlanması) o zaman yarana bilir ki, yayılan dalğalar eyni tezliyə və sabit fazalar fərqinə malik olsunlar. Eyni tezliyə və sabit fazalar fərqinə malik Şəkil 281. dalğalar koherent dalğalar adlanır. Deməli, koherent dalğaların toplanması nəticəsində amplitudu zamandan asılı olaraq dəyişməyən dalğa mənzərəsi yaranır. Dalğaların bu cür toplanması interferensiya adlanır. Koherent dalğaların toplanması zamanı dalğaların bir-birini gücləndirməsi və yaxud da zəiflətməsi baş verir. Bu zaman əgər bir dalğanın qabarığı digər dalğanın qabarığı ilə, çöküyü isə digərinin çöküyü ilə üst-üstə düşərsə, onda dalğaların bir-birini gücləndirməsi baş verir, yəni yekun dalğa daha dərin qabarığa və çöküyə malik olur (şəkil 282). Bir dalğanın qabarığı digər dalğanın çöküyünün üzərinə düşəndə isə (şəkil 283) onların bir-birini zəiflətməsi baş verir. Şəkil 282 və 283 - də təsvir olunmuş 2 və 3 dalğaları toplanan, 1 dalğası isə yekun dalğadır. 1 2 2 3 1 3 Şəkil 282. Şəkil 283. İnterferensiya zamanı dalğaların bir-birlərini gücləndirməsi şərti maksimumlar şərti adlanır. 244 Şəkil 284- dən göründüyü kimi, belə toplanma üçün, yəni dalğaların qabarıq və çöküklərinin üst-üstə düşməsi üçün dalğaların yollar fərqi tam sayda dalğa uzunluğuna bərabər olmalıdır. Əgər görüşənə qədər birinci dalğa , ikinci dalğa qədər yol gedibsə, onda dalğaların yollar fərqi olacaq . Maksimumlar şərtinin alınması üçün olmalıdır. Birinci dalğanın qabarığının ikinci dalğanın çöküyünün üzərinə düşməsi üçün, yəni minimumlar Şəkil 284. şərtinin alınması üçün isə, şəkil 285-dən göründüyü kimi, yollar fərqi yarımdalğa uzunluğuna və ya onun tək sayda misillərinə bərabər olmalıdır: (burada -ə bərabər ədədlərdir). Şəkil 285. Dalğaların əks olunması və sınması. Hügens prinsipi. Bircins mühitdə yayılan dalğa iki mühiti ayıran sərhəddə çatdıqda, onun qayıtması (əgər həmin mühit qeyri - şəffafdırsa) və ya sınaraq ikinci mühitə daxil olması (əgər ikinci mühit şəffafdırsa) hadisələri baş verir. Dalğaların həm sınması, həm də qayıtması dalğalar üçün ümumi sayılan Hügens prinsipi üzrə baş verir. Bu prinsipə əsasən, mühitin həyəcanlanma çatan hər bir zərrəciyi yeni dalğa mənbəyinə çevrilir. Hügens prinsipinə əsasən, qeyri-şəffaf ikinci mühitdən əks olunma halı üçün dalğa səthini qursaq, iki qayıtma qanunu alarıq. I qayıtma qanununa əsasən qayıtma bucağı düşmə bucağına bərabər olur ( ), yəni dalğa iki mühiti ayıran sərhəddə hansı bucaq altında düşürsə, həmin bucaq altında da geri qayıdır. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|