EdebiyatSonbook indb

1. BÖLÜM

ESKİ TÜRK DİLİ

---

3

Eklemeli (Bağlantılı ve Kaynaştıran) Diller

•  Bu diller gelişmiş bir ek sistemine sahiptir. 

• Sözcüklere 

yapım ekleri getirilerek yeni sözcükler 

türetilir.  

•  Sözcükler tek ya da çok heceli olabilir. 

•  Sözcük köklerine yeni ekler getirildiğinde kökte bir 

değişiklik olmaz. 

•  Eklemeli diller ikiye ayrılır:

ü

 Bağlantılı (Bitişken) Diller:

 Sözcük köklerine ekler 

getirilerek kaynaştırılır ve yeni kelimeler meydana 

getirilir. Türkçe, Moğolca, Fince, Japonca, Korece 

gibi diller bağlantılı diller arasında sayılır.

ü

 Kaynaştıran Diller:

 Bu dillerde sözcükler birbiriyle 

öyle kaynaşır ki bütün bir cümlenin tek bir sözcüğe 

sığdırıldığı görülebilir. Kızılderili dilleri, Eskimoca, 

Gürcüce kaynaştıran diller arasında yer alır. 

Çekimli (Bükümlü) Diller

• Çekim 

sırasında sözcük kökündeki ünlülerde deği-

şiklik olur.

•  Sözcük kökleri, yapım ve çekim sırasında kırılmaya 

uğrar. 

• Yalnızca bükümle ya da hem bükümle hem de çe-

kimle oluşturulmasına göre ikiye ayrılırlar. 

Bu dillerde, sözcüğün çekimi sırasında sözcük 

kökü değişime uğrar. Çekim sırasında görülen de-

ğişikliklerle yeni sözcükler ortaya çıkar. Arapçada 

''k-t-b'' kökünden "kitâb, kâtib, mektub" şeklinde keli-

me türetilmesi buna örnek gösterilebilir.

ü

  Kök Bükümlü Diller:

 Yalnızca bükümle yeni biçimle-

rin meydana getirildiği dillerdir. En tipik örneği Arap-

çadır. Hami-Sami dilleri kök bükümlü diller grubunda 

yer alır. 

ü

  Gövde Bükümlü Diller:

 Sözcük türetimi ve çekim 

için bükümün yanı  sıra ön ve son eklerin de kulla-

nıldığı dillerdir. Hint-Avrupa dilleri (İngilizce, Almanca 

vb.) bu gruba girer. Alm. gehen “gitmek”, gang “gi-

diş”, gegangen “gitmiş” vb. 

I.  DİL NEDİR? ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

Dil en geniş tanımıyla insanlar arasında anlaşmayı sağ-

layan; duyguları, düşünceleri, güdüleri doğrudan ya da 

dolaylı olarak aktaran çok yönlü ve gelişmiş bir vasıtadır. 

Dilin kendine mahsus bazı belirleyici özellikleri bulun-

maktadır. 

•  Dil ses, biçim ve anlam unsurlarından meydana gel-

miş sistemli bir yapıdır. 

• Dil, 

yaşayan, canlı bir varlıktır. Dildeki sözcük, kav-

ram ve ekler zaman içerisinde değişirler. Bu değişim 

ses ve biçim açısından olabildiği gibi anlam açısın-

dan da gerçekleşebilir. Mesela Türkiye Türkçesinin 

söz varlığı içinde yer alan “ayak” sözcüğünün Orhon 

Türkçesindeki biçimi adak’tır. Sözcük zaman için-

de ses açısından değişime uğramış, Türk dillerinde 

atah, ayak, azah~azak gibi biçimler de görülmeye 

başlanmıştır.  

• Dil, 

içinde 

bulunduğu kültürü yansıtır. Dil ve kültür 

arasında bir etkileşim söz konusudur. Bu etkileşim 

sayesinde dil içinde bulunduğu toplumun bakış açı-

sını, değer yargılarını yansıtır, toplum da dili etkiler 

ve yansıtır. 

• Dil 

anlaşmayı sağlar. Bu anlaşma temel olarak söz 

ya da yazıyla gerçekleşir ancak konuşma ve yazma 

dışında da iletişim biçimleri vardır. 

DİLLERİN SINIFLANDIRILMASI

Dil, çok eski dönemlerden beri araştırmalara konu olmuş, 

bu araştırmalar sonucunda yapı ve köken bakımından 

çeşitli sınıflandırmalara tabi tutulmuştur.

A. YAPI BAKIMINDAN DÜNYA DİLLERİ

Dünya dilleri ile ilgili bugüne kadar pek çok sınıflandırma 

yapılmıştır. Bu sınıflandırmalar içinde en çok kabul gö-

ren August von Schlegel'in sınıflandırmasıdır. Schlegel'in 

yaptığı sınıflandırmaya göre dünya dilleri yapı bakımın-

dan üç gruba ayrılır:

Yalınlayan (Ayrışkan) Diller

•  Bu dillerde çekim ya da yapım ekleri yoktur.

• Kavramları karşılamak için sözcük birleşmelerinden 

faydalanılır.

•  Vurgu ve tonlama, anlam ayırt edici olarak kullanılır. 

•  Sözcükler cümle içerisinde bulundukları yere ya da 

başka sözcüklerle yan yana gelmelerine göre yeni 

anlam ve görev yüklenir. 

•  Himalaya ve Afrika dillerinin bir kısmı, Çince, Tibetçe, 

Baskça, Java dili, Vietnamca yapı bakımından yalın-

layan diller grubunda yer alır.   

---

4

                

Hint - A

vrupa Dil Ailesi

KÖKEN BAKIMINDAN DÜNY

A D

İLLER

İ (D

İL A

İLELER

İ)

Asya Kolu

Pehlevice

Sanskritçe

So

ğdca

Farsça

Hintçe

Ermenice

Tacikçe

Pe

ştuca

Germen Dilleri

Arapça

Akadca

İbranice

Habe

şçe

İngilizce

Almanca

Flemenkçe

Danca

Norveççe

İzlandaca

İsveççe

S

ırpça

Rusça

Lehçe

Bulgarca

Slovence

H

ırvatça

Çekçe

Slovakça

Ukraynaca

Belarusça

Makedonca

Frans

ızca

İtalyanca

İspanyolca

Portekizce

Latince

Rumence

Çince

T

ibetçe

V

ietnam Dilleri

Birmanca

Tayca

Güney ve Orta Afrika'da 

Konu

şulan Diller

Fince

Macarca

Ugorca

Samoyedce

Türkçe

Mo

ğolca

Mançu-T

unguzca 

Korece

Japonca

Slav Dilleri

Romen Dilleri

A

vrupa Kolu

Hami - Sami Dil Ailesi

Bantu Dilleri 

Ailesi

Çin Dilleri Ailesi

Ural Kolu

Altay Kolu

Ural-Altay Dil Ailesi

---