Ehtiyojlar mazmuni, turlari va cheksizligi

ishlab 
chiqarish 
va 
Moliya
 
Kishilik jamiyati oziq-ovqat, kiyim-kyechak, uy-joy va sosial sohani doimiy 
ravishda takror ishlab chiqarmasdan hayot kyechirishi (amal qilishi) mumkin emas. 
Planyetamiz aholisining о‗sishi va uning urbanizasiyalaShuv darajasining ortishi, 
mamlakatlar ichidagi va ular о‗rtasidagi qarama-qarshiliklarning kuchayishi, ilmiy-
texnika taraqqiyotining rivojlani va boshqa bir qancha omillar bilan ―hayot 
kyechirish‖ni yoki ―yashash‖ni takror ishlab chiqarish kishilik jamiyati 
mavjudligining muhim sharti bо‗lib qolayotir. Xalqaro mehnat taqsimoti Yuqori 
texnologiyali ishlab chiqarishlarning notekis taqsimlanishiga, eng boy-badavlat 
sanalgan 
mamlakatlarda 
Moliyaviy 
kapitalning 
konsyentra-siyalaShuviga 
(tо‗planishiga) olib kyelmoqda. Eng kambag‘al mamlakatlar esa xom-ashyoni 
qazib chiqarish va qishloq xо‗jalik mahsulotlarini ishlab chiqarish bilan 
Shug‘ullanmoqda. Shunday bо‗lishiga qaramasdan, har qanday sharoitda ham 
takror ishlab chiqarish jarayonining mazmuni о‗zgarmasdan qolayotir. Faqat 
qо‗shimcha mahsulotning konsyentrasiyalaShuv (tо‗planish) joyi о‗zgarmoqda, 
xolos. Moliyaviy, bank va baho mexanizmlari orqali foydaning asosiy qismi eng 
rivojlangan mamlakatlarda ―chо‗kmoqda‖ va ularga kyelgusida ham taqsimlashni 
о‗zlari foydalariga hal qilishga imkon berayapti.
Takror ishlab chiqarish jarayoni о‗z ichiga quyidagi bosqichlarni oladi: 
ishlab chiqarish; 
almaShuv; 

---

taqsimlash; 
istye‘mol. 
Takror ishlab chiqarish uchun bu bosqichlar, albatta, majburiy yoki shart bо‗lib, 
hatto ularning birisiz takror ishlab chiqarish jarayoni uziladi. Uning har bir 
bosqichlariga bir yoki bir nyecha iqtisodiy kategoriyalar xizmat qiladi. 
Kategoriyalarning takror ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etishi bevosita va 
bilvosita shakllarda bо‗lishi mumkin. Masalan, baho kategoriyasi tovar 
kategoriyasi singari almaShuv bosqichida markaziy о‗rinni egallaydi. Biroq, baho 
kategoriyasining ta‘siri, takror ishlab chiqarishning bu bosqichida boshqa 
kategoriyalar xizmat qilishiga qaramasdan, istye‘mol bosqichida bevosita namoyon 
bо‗ladi. Davlat Moliyasining ijtimoiy mо‗ljallanganligidan (davlatning о‗z 
funksiyalarini bajarishini ta‘minlaydigan pul fondlarini shakllantirish va ulardan 
foydalanish) kelib chiqiladigan bо‗lsa, taqsimlash bosqichida ularning roli nisbatan 
kattaroq ekanligi yaqqol kо‗rinadi. Takror ishlab chiqarish jarayonining bu 
bosqichida (taqsimlashda) barcha ijtimoiy manfaatlar va Shunga muvofiq ravishda, 
jamiyatning barcha qarama-qarshiliklari namoyon bо‗ladi.
Istye‘molga kyetadigan jami ijtimoiy mahsulot (JIM)dan, birinchi 
navbatda, takror ishlab chiqarishning oldingi (о‗tgan) siklida foydalanilgan mehnat 
qurollari va pryedmyetlarini tiklash uchun mо‗ljallangan qismi ajratiladi. Bu qism 
takror ishlab chiqarishning yangi siklida ham uning Shu hajmda takrorlanishini 
ta‘minlaydi. Qolgan qism vositalar (mablag‘lar)ning egasi va ishchilar о‗rtasida 
taqsimlanadi. Taqsimlash proporsiyalari (nisbatlari) asrlar davomida shakllanib, 
unda ishtirokchilarning har biri о‗ziga tyegishli bо‗lgan qismni ortirish 
(kо‗paytirish) 
maqsadida 
bir-birlari 
bilan 
doimiy 
qarama-qarshilikda 
bо‗ladilar. 
Shunday qilib
, jamiyatda yangidan yaratilgan qiymat birinchi 
taqsimlash bosqichini va undan sо‗ng esa almaShuv va istye‘mol bosqichlarini 
bosib о‗tadi. Takror ishlab chiqarish jarayonining har bir ishtirokchisi о‗ziga 
tyegishli bо‗lgan daromadni quyidagi ikki qismga bо‗ladi: 

---