Ehtiyojlar mazmuni, turlari va
cheksizligi
Reja:
1.
Ehtiyoj tushunchasi va uning yuksalishi
2.
Resurslarning kamyobligi
3.
Ehtiyojlarni qondirishning optimal darajasi
4.
Ehtiyojlarning cheksizligi
Ehtiyoj tushunchasi va uning yuksalishi
Inson boshqa jonzodlardan o`zinpng aql-idroki bnlan ajralib turadi. Inson
biologik mavjudot sifatida ovqat eyish, uxlash, dam olib o`z kuchini tiklash, o`zini
issiq-sovuqdan asrash ehtiyojlariga ega. Mazkur ehtiyojlar moddiy shaklda —
kiyim-kechak, oziq-ovqat. turar joy va boshqalar shaklida ifoda etiladi.
Moddiy ehtiyojni qondirish uchun esa zarur noz-ne`matlarni ishlab chiqarish
kerak- Inson borsa-kelmas orolda, afsonalarda aytilganidek, qush borsa qanoti,
odam borsa oyog`i
kuyadigan joyda, tanholikda yashamaydi. Inson ijtimoiy
jonzod. U ma`lum mamlakat fuqarosi, aniq bir hudud (shaxar, qishloq, mahalla,
kvartal) da kishilik jamiyatida yashaydi. Uning mehnat orqali qondiriladitan jamiki
ehtiyoji moddiy ehtiyojga kiradi.
Insonning moddiy ehtiyojlari bilan birga ijtimoiy ehtiyojlari ham borki,
bularga bilim olish, madaniy saviyani oshirish, malaka, mahoratga ega bo`lish va
sog`lom
hayot kechirib, uzoq umr ko`rish kiradi. Aytilgan ehtiyojlar moddiy
shaklga ega bo`lmagan har xil xizmatlar ko`rsatish orqali qondiriladi Shifokor,
o`qituvchi yoki madaniyat xodimi xalqqa xizmat qilib, uning ehtiyojini
qondirishga hissa qo`shadi, ammo ularning mehnati
ishchi yoki dehqon mehnati
kabi moddiy mahsulotda ifodalanmaydi.
Insonning mehnat qilish ehtiyoji ikki narsadan kelib chiqadi: birinchidan,
mehnat moddiy va ma`naviy ehtiyojlarni qondiradi; ikkinchidan, mehnatda inson
kamolotga
erishadi, qobiliyatini o`stiradi. Hayotda o`z o`rnini topadi, obro`-
e`tiborga erishadi. Shu sababli mehnatniig tagi rohat deydilar. Mehnat qilish uchun
jihozlangan ish joyi bo`lishi zarur. Ish joyi uchun bino qurish, kerakli uskuna-
jihozlar, masalan, stanoklar, kompyutyerlar, o`lchash asboblari, laboratoriya uskunalari
o`rnatish kerak. Demak, ularni ham ishlab chiqarish talab qilinadi.
Ehtiyoj qat`iyan tabaqalashgan bo`ladi. Ehtiyoj kishilarning odati, didi,
ruhiyati, yoshi, jinsi, oilaviy ahvoli, millati, mehnat va
yashash sharoitlariga ham
bog`liq. Maktab o`quvchisi bilan olimning, yosh yigit bilan pensioner cholning,
dehqon bilan shaxtyorning ehtiyoji bir xil emas. hatto kishilarning jismoniy
tuzilishi ham ehtiyojlarda farqlarni hosil qiladi. Albatta gavdasi yirik kishining
ehtiyoji bilan jussasi kichik kishining ehtiyoji bir xil emas. Eng muhimi — xilma-
xil ehtiyojni qondirish uchun xilma-xil faoliyat talab qilinadi.
Ehtiyojlar to`xtovsiz ravishda mos rivojlanishi ksrak:
Aks holda
ehtiyojlar qondirilmay qoladi. O`z navbatida ishlab chiqarishning rivojlanishi,
ayniqsa texnika taraqqiyoti yangi ehtiyojlarni yuzaga keltiradi. Masalan, tezkor
axborotlar olish zarurati EHMlarni yaratdi. Kompyuterlash jarayoni EHMlarni
yaratish va qo`llash bilan bog`liq ehtiyojlarni yuzaga chiqardi. Kompyutyerlarning
birinchi avlodiga ehtiyoj avval qisqarib, so`ngra yuqoldi. Hozir to`rtinchi
avlod
mashinalariga — AVM-486 markali EHMga ehtiyoj bor.
Ehtiyojlarning yuksalishi quyidagicha yuz beradi: — kishilarning ehtiyoji
miqdoran o`sib boradi. Uning sababi esa aholi sonining ko`payishi, turmushining
yuksalishida. Masalan, hozir jon boshiga 60 kilogramm go`sht talab qilinsa, aholi
soni 1,5 marta ko`paysa, shunga ko`ra jamiyat miqyosida jami go`shtga bo`lgan
ehtiyoj ham 1,5 marta ortadi, albatga; — ayrim ehtiyojlar yo`qolib, o`rniga yangisi
keladi, ehtiyojlar doirasi yangilanib, kengayib boradi. Masalan, asrimizning 70-80
yillarida qo`lda ko`tarib yuradigan (Vesna, Veta) magnitafonga ehtiyoj katta
bo`lgan. Magnitafoni bor kishi g`ururlanib yurgan. Hozir hech kimga magnitafon
kerak emas. Uning o`rniga zamonaviy ixcham magnitofonlarga
ehtiyoj paydo
bo`ldi. Eski radiotexnika o`rniga videotexnika keldi;
-
muayyan ehtiyoj saqlangan holda uning aniq turlari orasidagi
nisbat o`zgardi. Masalan, shahar transportiga ehtiyoj doirasida uning turlari
o`rtasidagi nisbatan o`zgaradi. Yo`lovchilar o`z tanloviga binoan tramvay,
troleybus, avtobus, taksi yoki metroni afzal ko`rib, unga ehtiyoj bildiradi. Bir
tovarga bo`lgan ehtiyojlarni boshqa o`rinbosar tovar qoniqtira oladi.
Shirinlikka bo`lgan ehtiyoj umumiy bo`lsada, asal, shakar, qand, konfet biri-
birining
o`rnini
bosa
oladi.
O`rinbosar tovarlar doirasida ehtiyoj bir tovardan boshqa nafliroq tovarga ko`chadi.
Хullas ehtiyojlarning miqdoran o`sib, tarkiban
yangilanib borishi tabiiy
jarayon bo`lib, iqtisodiyotni rivojlantirishiga undaydi, lekin uning o`sib, yangilanib
borishi resurslarning kamyobligi muammosiga yo`liqadi.