Eimi redaktor: Rəyçilər: Ağasəlim Ələsgərov
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycanın dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya edilməsi yolunda mühüm mərhələ olacaqdır” (31, 23.03.2001). Beləliklə, aparılan iqtisadi siyasət ölkədə monetar konservativ meylli açıq tipli liberal-demokratik modelin formalaşmasına gətirib şıxarmışdır. Monetarizmin konservativliyi onunla izah edilir ki, sərt pul-kredit siyasəti uzun müddət (2006-cı ilə qədər) davam etmişdir. Daxili və xarici iqtisadi siyasət liberallaşdmlmış, özəl və dövlət müəssisələri ilə dövlətin münasibətləri bazar iqtisadiyyatı prinsiplərinə əsaslanan normativ-hüquqi aktlarla tənzimlənmişdir. Görülən geniş miqyaslı işlərin nəticəsi olaraq 1996-2003-cü illər ərzində ümumi daxil məhsul 1,9 dəfə, dövlət büdcəsiııin gəlirləri 3 dəfə, ölkənin valyuta ehtiyatlan 85 dəfə, sənaye məhsulunun həcmi 1,3 dəfə, kənd təsərrüfatı istehsalmm həsmi 1,5 dəfə, xarici ticarət dövriyyəsi 4 dəfə, orta aylıq real əmək haqqı 5,1 dəfə artmışdır. Bütün maliyyə mənbələri hesabma iqtisadiyyata yönəlmiş investisiyalann ümumi həcmi 20 milyard ABŞ dollanm keçmişdir. Azərbaycanda bazar iqtisadiyyatmm institusional bazası yaradılmış, idarəetmə stnıkturlan formalaşdınimış, istehlak bazan xeyli inhisarsızlaş- dınlmış və bazar iqtisadiyyatına xas olan-idarəetmə vasitələri hər yerdə tətbiq edilmişdir. İstehsalçılann iqtisadi sərbəstliyi, təbp inhisar sahələri istisna olmaqla (yanacaq-enerji, dəmiryolu və digərləri), sərbəst qiymətəmələgəl- mə, istehsalçılann istehlakçılara oriyentir etmələri təmin olunmuşdur. Xarici ticarət tamamilə liberallaşdmlmış və idxal-ixrac kvotalan ləğv edilmişdir. Əvvəllər deyildiyi kimi, keçmiş SSRİ məkamnda yaranmış bəzi müstəqil dövlətlərdə iqtisadi islahatlar “şok terapiyası” adlanan metoda, monetarizm konsepsiyasına, 1991-ci ildə mövcud idarəetmə stiııkturlannm tezliklə ya özlərinin, ya da funksiyalannm ləğv edilməsinə və bazar struk- turlanmn yaradılmasına əsaslanmışdır. Digərləri iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsini, islahatlann təkamül yolu ilə tədricən həyata keçirilməsi konsepsiyasım rəhbər tutmuşlar. Azərbaycan birinci yolu seçmişdir, başqa sözlə sosialist iqtisadi sistemindən bazar iqtisadiyyatına keçidin bütün atributları “şok terapiyası” konsepsiyasına əsaslanmışdır. Azərbaycanda islahatlann radikal variantımn seçilməsi dövlət əmlakımn özəlləşdirilməsinin birinci Dövlət Proqrammda da öz əksini tapdı. Belə ki, 1995-1998-ci illəri əhatə edən qanun statuslu birinci özəlləşdirmə proqrammda nəzərdə tutulurdu ki, bu dövrdə həyata keçirilən özəlləşdirmə və digər yenidənqurma işləri bazar iqtisadiyyatım (inkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatına xas olan mühit başa düşülür) yaratmalı, milli iqtisadiyyatm strukturunu bazar iqtisadiyyatmm tələblərinə uyğunlaşdırmalı, texnoloji sıçrayışlan təmin etməli və respublika vətəndaşlanmn həyat səviyyəsini beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırmalı idi. Lakin özəlləşdirmənin birinci dövlət proqramının icra vaxtı (2000-ci ildən ikinci Dövlət Proqramı həyata keçirilir) qurtardıqdan soma göstərilən 59
hədəflərin bir çoxuna nail olmaq mümkün olmadı. ÜDM-in 1990-cı ildəki həcminə ancaq 2006-ci ildə nail olundu. Qeyd edək ki, iqtisadi ədəbiyyatda bu göstəricini (XX əsrin 90-cı iliinə olan ümumi daxili məhsulun həcminə nail olunmasını) postsovet ölkələrində bazar iqtisadiyyatına keçid dövrünün qurtarması meyan kimi qəbul edirlər. Azərbaycanda eyni zamanda həm siyasi, həm də iqtisadi sistemin paralel demokratikləşdirilməsi və liberallaşdırılması prosesi həyata keçirilmişdir. Bəzi postsovet respublikasından fərqli olaraq (Pribaltika Respublika- lan, Özbəkistan, Belarusiya), Azərbaycanda qısa zamanda mərkəzləşdirilmiş iqtisadi idarəetmə sistemi dəyişdirildi, mərkəzi icra hakimiyyəti orqan- lannın funksiyalannm diversifıkasiyasına başlamldı, dövlət və özəl müəssisələrə sərbəst fəaliyyət hüququ verildi və bazar iqtisadi strukturlarmın, mexanizmlərinin və vasitələrinin geniş tətbiqinə başlamldı. Liberal iqtisadiyyat formalaşdırıldı. Postsovet məkanında, o cümlədən Azərbaycanda bazar sisteminin idarəetmə strukturlannın və mexanizmlərinin formalaşdmlması, xüsusi mülkiyyətə əsaslanan təsərrüfat subyektlərinin yaradılması, iqtisadiyyatın idarə olunmasını və tənzimlənməsini təmin edən normativ hüquqi bazanm və mexanizmlərin yaradılması və bazar mühitinin formalaşdmlması keçid dövrünü zəruri etmişdir. Keçid dövrünün uzunluğu bu atributların yaradılmasından asılı olmuşdur. Azərbaycanda keçid dövrünün qurtarmasını ölkə prezidenti İlham Əliyev ilk dəfə 2007-ci ilin aprelində bəyan edərək, Koreya Respublikasımn müxbirinə müsahibəsində demişdir: “...bu 15 il ərzində biz böyük uğura nail olduq və keçid dövrü artıq başa çatıbdu:. Biz tam şəkildə bazar iqtisadiyyatına əsaslanınq” (31, 22.04.2007). 2010-cu ildə isə ikinci dəfə o demişdir: “Azərbaycanda iqtisadi sahədə keçid dövrü artıq başa çatmışdır. Biz inkişaf etmiş ölkələrin sırasına daxil olmalıyıq və qarşmuza bu məqsəd qoyulubdur. Biz bu məqsədə çatacağıq” (31, 07.12.2010). Söhbət ictimai-iqtisadi transformasiya dəyişkənliyi ilə bağlı sovet təsərrüfat sistemindən miras qalmış bütün iqtisadi seqmentlərin bazar prinsiplərinə uyğun tamamilə yenidənqurulması prosesinin başa çatmasından gedir. Respublika 20 ildə özəlləşdirmədən, torpaq, vergi, gömrük islahatından tutmuş idarəçiliyin vacib şərti olan institusional və struktur islahatlannadək böyük bir iqtisadi mərhələni geridə qoymuşdur. İqtisadçılann əksəriyyəti, o cümlədən bu kitabın müəllifi Azərbaycan iqtisadiyyatında keçid dövrünün o illərdə sona çatması fikrini dəstəkləmişlər. Bazar iqtisadiyyatının tələblərinə uyğun institusional sistemin qurulması, ümumi daxili məhsulun keçid dövrünün əvvəlinə olan həcminə nail olunması, onun strukturunun və işçilərin sayının mülkiyyət forma- lan üzrə bölgüsü əsasında bu gün Azərbaycan bazar iqtisadiyyatlı inkişaf etməkdə olan ölkə hesab olunur. 60
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|