Əsas kapitala bank krediti (milyon manat)
Cədval 5.10
2003
2005
2010
2012
Məbləğ
%
Məbləğ
%
Məbləğ
%
Məbləğ
%
1.
İqtisadiyyata kredit
qoyuluşları, cəmi
670
100
1441
100
9163
100
12244
100
O cQmIədən:
-qısamaddətii
487
73
913
63
2567
28
3508
29
-uzunmüddətli
183
27
528
37
6596
72
8735
71
2.
Əsas kapitala bank
kreditləri
187
28
372
26
644
7
827
6,8
Mənbə:
«Müstəqil Azərbaycan-20», «Azərbaycanda tikinti», Dövlətstatkom, 2011, B.,
əsasında müəllif tərtib etmişdir.
Təcrübə göstərmişdir ki, beynəlxalq maliyyə qurumlanmn tələblərinə uyğun
olaraq dövlət xərclərini azaldan, kreditlər üzrə yüksək faiz dərəcəsini saxlayan,
bununla da daxili investisiya imkanlanm məhdudlaşdıran ölkələr əsasən uğur qazana
bilmirlər. Belə mali)
7ə-kredit siyasəti o zaman məqbul hesab oluna bilir ki, ölkədə
işsizlik olmasın.
y
Əmanət və depozitlərin yüksək gəlirli olmasına görə xarici ölkələrin fiziki və
hüquqi şəxsləri öz vəsaitlərini Azərbaycan banklannda saxlamağa maraqlıdırlar.
Ancaq bu, geniş yayılmamışdır. Belə ki, 2012-ci ildə qeyri- rezident şəxslərin
əmanətlərinin ümumi həcmdə xüsusi çəkisi 11,5 faiz təşkil etmişdir. Mərkəzi Bankın
stavkası 2-5 faiz (2010-2011-ci illər) olduğu halda, kommersiya banklan əmanət və
depozitləri 11-12 faizlə qəbul edirlər. Nəticədə 2012-ci ildə banklarm xalis
mənfəətinin həcmi (vergilər ödənildikdən sonra) 2 dəfə artmışdır. Onlann faiz
gəlirləri faiz xərclərindən 1,9 dəfə çox olmaqla 600 mln. manata yaxın olmuşdur
(AR Mərkəzi Bankın 2012-ci il illik hesabatı, s.33). Mərkəzi Bankın məlumatına
görə 2012-ci ildə bank sisteminin xalis mənfəəti keçən ilə nisbətən 2 dəfədən çox
artmışdır (cədvəl 5.11). İqtisadi ədəbiyyatda banklann gəlirliliyinin 15-20 faiz təşkil
etməsi göstərilir. Azərbaycan banklarımn əsas məqsədi qazanc əldə etməkdir. Onlar
vətəndaşlann sosial vəziyyətinə və ədalətlilik prinsipinə biganədirlər. Burada bir
məsələyə də diqqət yetirməyi vacib hesab edirik. Xarici ölkələrlə müqayisədə
Azərbaycanda əmanət və depozit faizləri çox yüksəkdir. Mətbuatın
informasiyalarmdan görünür ki, Azərbaycan vətəndaşlan götürdükləri istehlak
kreditlərini vaxtında qaytara bilmədiklərinə görə yeni kredit götürməklə əvvəlkini
qaytarmaq məcburiyyətində olurlar (53,24.05.2014).
Mərkəzi Bankın məlumatına görə ev təsərrüfatlanna verilmiş istehlak
kreditləri sürətlə artır. Məsələn, 2012-ci ildə 34 faiz artaraq 3,1 milyard manat təşklil
etmişdir. Bundan başqa kredit karüan vasitə ilə xarici valyutada
441
verilən kreditlər də sürətlə artır. Aşağıda verilən informasiyadan görünür ki,
ümumiyyətlə MDB ölkələrində bahalı pul-kredit siyasəti həyata keçirilir. Əmanət və
depozit faizləri ilə müqayisədə kredit faizləri Azərbaycan və Rusiyada 2-3 dəfə
yüksəkdir. Qazaxıstanda bu fərq 1,8, Gürcüstanda isə 1,2 dəfəyə qədərdir. Avropa
ölkələri ilə müqayisədə MDB ölkələrində kredit faizləri 4 dəfədən çox yüksəkdir.
Mütəxəssislərin fikrincə, Avropa ölkələrində kredit faizlərinin əmanət faizlərindən
asılılığı çox azdır.
Ölkələr
1
illik əmanətlər üzrə faiz
dərəcələri
İstehlak kreditləri üzrə faiz
dərəcələri
Azərbaycan
4-12%
20-36%
Rusiya
5,5-11%
13-34%
Ukrayna
10-25%
21-35%
Qazaxıstan
9,4-10,5%
13-18%
Gürcüstan
6,5-15%
8-16%
Türkiyə
1,25-10%
5-11%
Yunanıstan
2
-2,8%
Maksimum 8,5%
İngiltərə
1-1,4%
Maksimum 8,4%
Almaniya
0
,2-1%
Maksimum 5,7%
Mənbə:
C Bizim yol" qəzeti, 20.05.2014)
Hökumətin maliyyə siyasətinə uyğun olaraq Dövlət Neft Fondunun
vəsaitlərindən kredit resurslannm.artmlması prinsipial əhəmiyyət kəsb edir. Ona
görə ki, Azərbaycan iqtisadiyyatmın kreditlərə tələbatı çox yüksəkdir. Kredit
faizlərinin çox yüksək olması kredit resurslanmn qıtlığım bir daha sübut edir. Dövlət
Neft Fondu öz vəsaitlərindən ölkə banklarma nisbətən aşağı stavka ilə kredit versə,
bir tərəfdən, iqtisadiyyatın kreditə ehtiyacı tam ödənilər, digər tərəfdən. Fondun
gəlirləri daha çox olar. Bir sözlə Fondun gəlirləri xarici iqtisadiyyatlara yox, milli
iqtisadiyyata xidmət edər.
Xarici və daxili bazarlarda kredit stavkalanmn kəskin fərqli olması
Azərbaycamn təsərrüfat subyektləri üçün
höyük
stimul yaradır ki, onlar xarici
ölkələrdən kredit götürərək ya həmin ölkədən mal ixrac etsinlər, ya da həmin
vəsaitləri Azərbaycan banklannda depozit kimi yerləşdirsinlər. Birinci hal ölkəyə
idxalın artınimasma stimul yaradır, idxal mallanmn satışından əldə edilən milli
valyutam aşağı mübadilə kursu ilə xarici valyutaya dəyişdirir, krediti ödəyir və
idxalçı özü də əhəmiyyətli dərəcədə qazanc əldə edir. Valyuta bazannda milli
valyutaya tələb artu* və ölkədən xarici valyu- tamn çıxanlmasım artırır. Sterlizasiya
vasitəsi ilə milli valyutamn
442