Eimi redaktor: Rəyçilər: Ağasəlim Ələsgərov

olunan  hesabatlarda  istehsal  həcminin  azaldılmasına  yol  verilir.  Real  istehsal 

həcminin müəyyən edilməsi məqsədilə vergi orqanlan tərəfindən aksiz- liyi mallar 

istehsal edən müəssisələrdə nəzarət postlan yaradılmışdır (36, 23-29.01.2015). 

Yuxanda qeyd edilən faktlar, bir tərəfdən, vergi orqanlarmın uğurlu işlərini 

göstərirsə, digər tərəfdən, qeyri-neft sektorunda maliyyə sistemində şəffaflığın aşağı 

səviyyədə  olmasını  nümayiş  etdirir.  Bizim  fikrimizcə,  məhz  bunun  nəticəsidir  ki, 

2014-cü ildə qeyri-neft sektoru ümumi vergi daxil olmalarının ancaq 30 faizini təmin 

etmişdi  (53,  24.01.2015).  Deyilənlərin  ye-  kunlaşdınlması  əsasında  yaranmış 

qənaətimiz  ondan  ibarətdir  ki,  vergi  və  kömrük  fəaliyyətini  tənzimləyən 

normativ-hüquqi aktlann təkmilləşdirilməsi varlı ölkədə varlı dövlətin yaranmasını, 

sənayecə  inkişaf  etmiş  ölkəyə  çevrilməsini,  əhalinin  həyat  səviyyəsinin  Avropa 

standartlanna  qədər  yüksəldilməsini  sürətləndirə  bilər.  Beynəlxalq  təcrübəni  və 

apardığımız  tədqi-  qatlann  nəticəsini  nəzərə  alaraq  məqsədəuyğun  olardı  ki, 

güzəştlərə yenidən baxılsın, vergi güzəştləri dövlətin mənafeini daha obyektiv nəzərə 

alsın və əsas kapitala investisiya qoyuluşu ilə şərtləndirilsin. Bu deyilən faktlardan 

təəsürat  yaranmasın  ki,  Vergilər  Nazirliyi  nəyi  isə  düz  təşkil  etmir.  Mərkəzi  icra 

orqam  kimi  nazirlik  ölkə  qanunlannda  yazılanlan  həyata  keçirir.  Deməli,  müvafiq 

qanunlara yenidən baxmaq zəruridir. Burada diqqət yetirməli mühüm məsələ ondan 

ibarətdir ki, vergi güzəştləri investisiya qoyuluşu ilə şərtləndirilsin və ancaq prioritet 

sahələrə şamil edilsinlər. 

Regionlann  və  iqtisadi  sektorlann  investisiya  baxımından  cəlbediciliyini 

yüksəltmək  məqsədilə  vergi  dərəcələrinin  differensiallaşduılmasımn  böyük 

əhəmiyyəti var. Beynəlxalq təcrübədə geniş istifadə olunan bu yanaşma, təəsüf ki, 

Azərbaycanda  tətbiq  edilmir.  Ancaq  digər  ölkələrdə,  məsələn,  ABŞ-da  dövriyyə 

vergisi kimi satışdan vergi tətbiq olunur ki, onun da dərəcəsi hər bir ştat üzrə müəyyən 

edilir, ölkənin beş ştatında bu vergi ümumiyyətlə tətbiq edilmir. Bu vergi növünün 

dərəcəsi  hətta  şəhərlər  üzrə  də  dife-  rensiallaşdınlır.  Məsələn,  onun  dərəcəsi 

Vaşinqtonda-5, Nyu-Yorkda-8, Me- rilenddə-3,5 faizdir. Mənfəət vergisində də 3-4 

qradasiya  mövcuddur.  Vergi  növlərinin  diversifikasiyası  istiqamətində  nəzəri 

metodoloji baxımdan elmi- tədqiqat işlərinin aparılmasına ehtiyac var. Belə ki, əgər 

Azərbaycanda  9  növ  vergi  tətbiq  edilirsə,  inkişaf  etmiş  ölkələrdə  çoxsaylı  vergi 

növləri, məsələn, Yaponiyada 25 dövlət və 30 yerli vergi növü mövcuddur. 

Əmlakdan tam və səmərəli istifadəni xarakterizə edən göstəricilərdən biri olan 

əmlak vergisi hesabına 2010-cu ildə ölkənin dövlət büdcəsinə 101,8 milyon manat 

daxil olmuşdur. Lakin təkcə əsas fondu 67,3 milyard manatdan çox olan ölkə üçün bu 

nailiyyət  kifayət  deyil  (2010-cu  il).  İnkişaf  etmiş  ölkələrdə  əmlak  vergisi  dövlət 

büdcəsi gəlirlərinin 3-9 faizini, yerli büdcələrin yanya qədərini təşkil edir. Belə ki, 

2010-cu ildə büdcə gəlirləri 

433 

---

nin  tərkibində  əmlak  vergisinin  xüsusi  çəkisi  Azərbaycanda  0,9  faiz  olmuşdur. 

Bunun  da  əsas  səbəbi  əmlakın  qiymətləndirilməsində  metodoloji  yanaş-  mamn 

düzgün seçilməməsidir. Başqa sözlə qiyıtıətləndirmənin əmlakın inventar və balans 

dəyərinə əsaslanmasıdır. 2005-ci ildə Azərbaycan Respublikasının prezidenti cənab 

İlham  Əliyev  demişdir:  «Bir  önəmli  məsələ  də  budur  ki,  bizdə  əmlak  vergisinin 

tutulması şəffaf deyildir. Yəni əmlak vergisi var, amma əmlakm qiymətləndirilməsi 

məsələsi, hesab edirəm ki, lazımi səviyyədə deyildir. İnkişaf etmiş ölkələrdə hər bir 

mənzil sahibi, yaxud da ki, mülk sahibi ildə müəyyən əmlak vergisi verir. Ancaq o 

şərtlə  ki,  onun  mülkiyyəti  bazar  qiyməti  ilə  qiymətləndirilir.  Bizdə  isə  verilən 

məlumata  görə  bu  qiymət  simvolikdir.  Bu,  çox  ciddi  məsələdir.  Bunun  həlli  həm 

Azərbaycanda  gedən  prosesləri  dünyada  gedən  proseslərlə  uyğunlaşdıra,  həm  də 

büdcəmizə  əlavə  gəlir  mənbəyi  yarada  bilər...  Azərbaycanda  bütün  əmlak  gərək 

bazar  qiyməti  ilə  qiymətləndirilsin»  (31,22.07.2005).  Ölkə  başçısımn  bu  təklifi 

indiyə qədər realizasiya olunmamışdır. 

Müasir  dövrdə  ölkənin  fiziki  və  hüquqi  şəxs  statuslu  investorlan  xarici 

ölkələrdə yeni-yeni daşınmaz və daşman əmlak alırlar. Ancaq Azərbaycamn Vergi 

Məcəlləsində  həmin  əmlaklann  vergitutma  obyekti  olması  nəzərdə  tutulmamışdır. 

Onu da əlavə edək ki, yüz min manatlarla dəyəri olan nəqliyyat vasitələri də vergiyə 

cəlb  edilmir.  Nəzərə  almaq  lazımdır  ki,  XX  əsrin  90-cı  illərində  ABŞ-da  nəinki 

yaxtalar  və  şəxsi  təyyarələr,  hətta  dəri  məmulatlan,  zərgərlik  əşyaları  və  bahalı 

maşınlar  vergitutma  obyektləri  olmuşlar.  Bütün  bu  deyilənlər  göstərir  ki,  əmlak 

vergisinin konsepsiyasına yenidən baxılması məqsədəuyğım olardı. 

Vergilər  Nazirliyi  vergi  nəzarətinin  yeni  mexanizmlərinin  yaradılmasım, 

elektron auditinin və transfert qiymətlərinin tətbiqi üzrə işlərin davam etdirilməsini 

nəzərdə  tutur.  İqtisadiyyat  və  Sənaye  Nazirliyinin  mütəxəssisləri  hesab  edirlər  ki, 

qeyri-neft  sektorunun  inkişafım  stimullaşdırmaq  məqsədilə  vergi  güzəştlərinin 

müəyyən  şərtlər  daxilində  (məsələn,  əlavə  dəyərin  artımı  şərti  ilə)  tətbiqi 

məqsədəuyğundur (53, 08.02.2014). 

Dünya təcrübəsində vergilərdən yayınmanın qarşısımn alınması, şəffaflıq və 

hesabatlılığın  vacib  amili  kimi  nağdsız  ödənişlərdən  istifadə  edilir.  Avropamn 

inkişaf  etmiş  dövlətləri  nağdsız  dövriyyənin  genişləndirilməsi  üçün  nağd 

hesablaşmalara qanunverici qaydada məhdudiyyətlər tətbiq etmişlər. Bu qaydalann 

gözlənilməsi üçün maliyyə sanksiyalanndan istifadə edilmiş, eyni zamanda, prosesin 

stimullaşdıniması üçün ən müxtəlif tədbirlər həyata keçirilmişdir. 

Nağd  ödənişlərin  yuxan  həddi  üçün  limitin  tətbiqi  təcrübəsindən  təkcə 

yüksək  gəlirli  deyil,  inkişaf  etməkdə  olan  ölkələr  də  bəhrələnirlər.  Məsələn, 

Qazaxıstan qanunvericiliyinə görə, hüquqi şəxslər arasında bir müqavilə üzrə nağd 

qaydada apanlan hesablaşmamn məbləğinin yuxan həddi 26 

434 

---