Эириш-Хейирбяй

 

 

427 

505.

 Yücel Yaşar. Kadi Bürhaneddin. Ankara, Kültür ve Turizm 

Bakanlığı yayınları, 1987. 

506.

 Kayabalı Y., Arslanoğlu Ç. Doğu problemi. Ankara, 1990. 

507.

 Karahan Abdulkadir. Fuzuli (Muhiti, hayatı ve şahsiyyeti). I 

Baskı. İstanbul, Milli Egitim Basımevi, 1996, 465 s. 

508.

 Karacalıoğlu Seyit Kemal. Türk edebiyyatı tarihi. İstanbul, I 

cilt, II basım, 1973, 813 s. 

509.

 Kölpinarlı Abdulbaqı. Fuzuli divanı. İstanbul, 1965. 

510.

 Kütükoğlu Bekir. Osmanlı-İran siyasi munasibetleri (1576-

1590). I cilt. İstanbul, 1962, 232 s. 

511.

 Mazioğlu  Hazibe. Fuzuli ve türkce  divanından  seçmeler. 

Eskişehir, 1992, 243 s. 

512.

 Muharrem Ergin. Dede Korkut kitabı. II cilt. Ankara, TTK 

Basımevi, 1963, 483 s. 

513.

 Muharrem Ergin. Dede Korkut kitabı. Ankara, Ankara Un-

iversitetinin Basımevi, 1964, 217 s. 

514.

 Orhan  Şaik  Cökyay. Dedem Korkutun kitabı.  İstanbul, 

1973, 1000 s. 

515.

 Saray Mehmet. Türk-İran munasibetlerinde şiiliğin rolu. I 

Baskı, Ankara, Sistem ofset Matbaaçilik LTD, 1990, 162 s. 

516.

 Sümer Faruk. Safevi devletinin kuruluşu ve  qelişmesinde 

Anadolu  türklerinin rolu. Ankara,  Güven  matbaası, 1976., 

232 s.  

517.

 Sümer Faruk. Kara-koyunlılar  (Başlanğıcdan Cihan şaha 

kadar), c. I. Ankara,  TTK basımevi, 1984, 169 s. 

518.

 Toqan A.Z. Ümumi türk tarihine giriş. c. I (En eski devir-

lerden 16 asra kadar). İstanbul, Aksi-Seda Matbaası, 1970, 

537 s.  

519.

 Turan O. Selcuklular zamanında Turkiye siyasi tarihi. Alp 

Arslandan Osman Qaziye (1071-1318). 8 basım.  İstanbul, 

Özener Matbaası, 2004, 761 s. 

520.

 Uzunçarşılı İsmail Hakkı. Osmanlı tarihi. II cilt. İstanbulun 

fethindən Qanuni Sultan Süleymanın  ölümüne kadar. 

Ankara,  TTK Basımevi, 1988, 756 s. 

 

 

---

 

 

428 

 

 

 

 

KULĞTURA AZERBAYDJANA V SREDNİE VEKA 

REZÖME 

V  naçale XXI stoletiə azerbaydjanskoe obhestvo, 

istoriçeskaə nauka Azerbaydjana vnovğ  okazalisğ pered 

neobxodimostğö  reşeniə  rəda  znaçitelğnıx,  ostrıx problem. 

Neobxodimostğ  sozdaniə edinoy, stabilğnoy, obcektivnoy 

konüepüii istorii Azerbaydjana, sootvetstvuöhey i otrajaöhey 

istoriçeskie realii, osobenno aktualğna  dlə  naşey  stranı, 

zavoevavşey v naçale 90-x qodov proşloqo veka politiçeskuö 

nezavisimostğ. No sozdanie gtoy konüepüii nevozmojno bez 

kompleksnoqo, uqlublennoqo issledovaniə istorii kulğturı (v 

çastnosti srednevekovoy kulğturı) azerbaydjanskoqo naroda. 

Dannaə monoqrafiə  əvləetsə suhestvennom şaqom v gtom 

napravlenii issledovaniy v azerbaydjanskoy istoriçeskoy nauke. 

Vpervıe v azerbaydjanskoy istorioqrafii qlavnımi 

obcektami  issledovaniə  əvləetsə  kulğtura Azerbaydjana vseqo 

srednevekovğə osnovnıe gtapı eё gvolöüii, qlavnıe napravleniə i 

osobennosti eё razvitiə.  Monoqrafiə sostoit iz vvedeniə,  şesti 

qlav, zaklöçeniə, spiska ispolğzovannıx istoçnikov i literaturı. V 

pervoy qlave monoqrafii raskrıta 

istoçnikovaə baza 

issledovaniə, opredelena stepenğ 

izuçennosti 

temı v 

istorioqrafii, v iskusstvovedenii, v kulğturoloqii, v 

literaturovedenii, v filosofii, kratko rassmotrena gvolöüiə 

azerbaydjanskoy kulğturı doislamskoqo perioda. V posleduöhix 

qlavax truda v xronoloqiçeskoy i tipoloqiçeskoy 

posledovatelğnosti issledovana kulğtura Azerbaydjana 

srednevekovğə. Pri gtom maksimalğno  uçtenı  soüialğno-

gkonomiçeskie,  politiçeskie, reliqiozno-ideoloqiçeskie  faktorı, 

povliəvşie na kulğturnuö  jiznğ  stranı i naroda na kajdom is-

toriçeskom gtape razvitiə. 

---

 

 

429 

V xode issledovaniə  bıli  vıpolnenı  nijesleduöhee  nauçnıe 

zadaçi: 

1)

  İssledovanı  metodoloqiçeskie  problemı teorii i istorii 

kulğturı Azerbaydjana, opredelenı  sostavnıe  glementı  kulğturı 

azerbaydjanskoqo naroda, kratko proslejena istoriə  gvolöüii 

azerbaydjanskoy kulğturı do VII stoletiə; 

2)

  opredelenı  qlavnıe  gtapı  gvolöüii srednevekovoy 

kulğturı Azerbaydjana posle VII veka; 

3)

  rassmotrenı i analizirovanı  soüialğno-gkonomiçeskie, 

politiçeskie, reliqiozno-ideoloqiçeskie  faktorı, suhestvenno 

povliəvşie na kulğturnuö jiznğ srednevekovoqo Azerbaydjana na 

kajdom gtape eё razvitiə; 

4)

  opredelenı  suhestvennıe,  znaçitelğnıe osobennosti 

razvitiə  literaturı, literaturnoqo əzıka,  prosveheniə, filosofii, 

nauki,  miniatörnoy jivopisi, kalliqrafii, muzıki,  arxitekturı, 

folğklora, dekorativno-prikladnoqo iskusstva Azerbaydjana 

issleduemoqo istoriçeskoqo perioda, rolğ i mesta gtix glementov 

kulğturı v srednevekovom azerbaydjanskom obhestve; 

5)

  dan  kritiçeskiy analiz problem Vozrojdeniə 

(Renessansa), 

Vostoçnoqo Renessansa, azerbaydjanskoqo 

Renessansa, «evroüentrizma» i «vostokoüentrizma»; 

6)

  predprinəta  popıtka  opredeleniə  osnovnıx gtapov 

gtnoqenetiçeskoy gvolöüii azerbaydjanskoqo naroda. 

Proüess gvolöüii srednevekovoy azerbaydjanskoy kulğturı 

ne znala gtniçeskix i politiçeskix  qraniü. V teçenie stoletiy 

Azerbaydjan  bıl  üentrom mnoqix qosudarstv-imperiy i imenno 

gto  obstoətelğstvo sposobstvovalo razvitiö,  vliəniö  kulğturı 

azerbaydjanskoqo naroda na oqromnom prostranstve Blijneqo i 

Sredneqo Vostoka. Srednevekovıy Azerbaydjan bıl obcektom i 

aktivnım subcektom v qlobalğnom,  reqionalğnom  proüesse 

vzaimovliəniə  kulğtur. V teçenie  srednevekovğə azerbaydjan-

skiy narod sozdal oriqinalğnıe, nepovtorimıe obrazüı vostoçnoy, 

islamskoy i törkskoy kulğturı, voşedşie v sokrovihniüu kulğturı 

çeloveçestva. 

Proüess gvolöüii azerbaydjanskoy kulğturı rassmatrivaetsə 

v monoqrafii s pervıx  desətiletiy VII veka, t.e. s momenta 

---

 

 

430 

arabskix zavoevaniy, islamizaüii mnoqix narodov (v tom çisle 

azerbaydjanskoqo naroda) Blijneqo i Sredneqo Vostoka. 

İslamizaüiə  naseleniə Azerbaydjana, vovleçenie eqo v 

musulğmanskuö kulğturno-istoriçeskuö sistemu, razvitie naroda 

v  teçenie  dlitelğnoqo vremeni v predelax edinoqo qosudarstva 

(Arabskoqo Xalifata, a vposledstvii qosudarev Sadjidov, 

Salaridov,  Şeddadidov, Ravvadidov, Şirvanşaxov, Atabekov-

Glğdenizidov, Xulaquidov-Glğxanidov, Djelairidov, qosudarstv 

Kara-koönlu i Ak-koönlu, qosudarstv Sefevidov) bıli 

suhestvennımi faktorami, sodeystvovavşimi eqo gtniçeskoy i 

kulğturnoy  konsolidaüii. Azerbaydjanskiy narod stal aktivnım 

subcektom v proüesse  sozdaniə,  formirovaniə i razvitiə 

«musulğmanskoy 

kulğturı». Baxmanər 

alğ-Azerbaydjani, 

Afzaladdin Xaqani Şirvani, Nizami Qəndjevi, Abubekr Adjemi-

Naxçivani, Safiaddin Urmavi, Nasiraddin Tuey, Şams Tebrizi, 

Abdulkadir Maraqi, Fazlullax Naymi, İmadeddin Nasimi, 

Maxmud  Şabustari, Muxammed Fizu-li, Şax  İsmail Xatai, Saib 

Tebrizi i mnoqie druqie predstaviteli azerbaydjanskoy literaturı, 

iskusstva i nauki proslavili svoö stranu i oboqatili sokrovihniüu 

mirovoy  kulğturı svoimi tvoreniəmi. Arxitektura i miniatörnaə 

jivopisğ, kalliqrafiə, dekorativno-prikladnoe iskusstvo, folğklor, 

muzıka Azerbaydjana issleduemoqo istoriçeskoqo perioda 

zanimali veduhie poziüii v sisteme kulğturı Blijneqo i Sredneqo 

Vostoka. 

S konüa XV stoletiə naçalsə novıy gtap obnovleniə sistemı 

kulğturnıx üennosti azerbaydjanskoqo naroda. Azerbaydjanskoe 

qosudarstvo Sefevidov, voznikşee v 1501-om qodu, v teçenie 

vseqo XVI stoletiə obespeçilo uspeşnoe razvitie kulğturı naroda. 

Avtor monoqrafii, issledovav osnovnıe 

napravleniə i 

osobennosti razvitiə  kulğturı Azerbaydjana, prişёl k takomu 

vıvodu,  çto XVI vek bıl  kaçestvenno  novım gtapom v 

gtnoqenetiçeskoy i kulğturnoy  gvolöüii azerbaydjanskoqo 

naroda, gtapom Vozrojdeniə (Renessansa) sobstvennıx 

(törkskix),  antiçnıx  kulğturnıx  üennosti gtnosa v novıx 

istoriçeskix usloviəx. Azerbaydjanskoe Vozrojdenie bılo 

sostavnoy  çastğö bolee qlobalğnoqo  kulğturno-istoriçeskoqo 

---

 

 

431 

proüessa 

– 

obhetörkskoqo Renessansa (Vozrojdeniə). 

Oriqinalğnıe 

obrazüı 

literaturı, 

miniatörnoy jivopisi, 

dekorativno-prikladnoqo iskusstva, nauki, folğklora XVI stoletiə 

neoproverjimo  dokazıvaöt gtu istoriçeskuö istinu. Osobenno 

vajnım faktom kulğturnoy jizni Azerbaydjana XVI veka bılo 

rezkoe povışenie roli törkskoqo əzıka v predelax i za predelami 

Sefevidskoy imperii, plohadğ kotoroy prevışala vremenami 2 

milliona kvadratnıx kilometrov. 

S  konüa XVI veka Azerbaydjan pod vozdeystviem 

obcektivnıx  priçin utratil veduhie poziüii v soüialğno-

gkonomiçeskoy, politiçeskoy sisteme Sefevidskoqo qosudarstva. 

Strana snova prevratilasğ v arenu osmano-sefevidskix voyn. 

Vozvrahenie v 30-x qodax XVII stoletiə territoriy Azerbaydjana, 

zavoevannıx k konüu XVI veka osmanami, v sostav qosudarstva 

Sefevidov, malo sodeystvovalo razvitiö  kulğturı naroda. XVIII 

vek 

primeçatelen v istorii Azerbaydjana politiçeskoy 

razdroblennostğö i gto obstoətelğstvo okazalo neqativnoe vliənie 

na  kulğturnuö  jiznğ  stranı. Kratkovremennoe pravlenie Nadir 

şaxa  Afşara (1736-1747) ne bılo v silax priostanovitğ obc-

ektivnıy  proüess raspada oqromnoqo, no oslabevşeqo qosu-

darstva. Oslabevşiy,  razdroblennıy v politiçeskom otnoşenii 

Azerbaydjan s pervıx  desətiletiy XVIII stoletiə  prevratilsə v 

obcekt 

«polzuçey» 

aqressii Rossiyskoy imperii. No 

mnoqovekovaə  istoriə  gvolöüii  kulğturı Azerbaydjana, boqatıy 

kulğturnıy 

potenüial naroda bıli 

mohnımi osnovami, 

obespeçivşimi  uspeşnoe razvitie kulğturı naroda i v novom 

(XIX) stoletii. 

 

---

 

 

432 

CULTURE OF AZERBAIJAN IN MIDDLE AGES  

RESUME 

In the beginning XXI century the Azerbaijan society, a 

historical science of Azerbaijan again appeared before necessity 

of sdution of some significant, acute problems. Necessity of cre-

ation of the uniform, stable, objective concept of a history of 

Azerbaijan corresponding and reflecting historical realities is 

especially actual for our country which have won political inde-

pendence in the beginning of the 90

s

 years of the last century. 

But creation of this concept is impossible without the complex, 

profound research of a history of culture (in particular medieval 

culture) of the Azerbaijan people. The given monograph is an 

essential step in this direction of researches in the Azerbaijan 

historical science. 

For the first time in the Azerbaijan historiography the 

main object of research is the culture of Azerbaijan of all Middle 

Age the basic stages of its evolution, mainstreams and features 

of its development. The monograph consists of the introduction, 

six chapters, the conclusion, the list of the used sources and the 

literature. In the first chapter of the monograph the source base 

of research is opened the degree of a level of scrutiny of a theme 

in a historiography, in art criticism, in cultural science, in liter-

ary criticism, in philosophy is determined, evolution of the Az-

erbaijan culture of the properiod is briefly considered. In the 

next chapters of work in chronological and typological sequence 

the culture of Azerbaijan of the Middle Ages is investigated. 

Thus the social and economic, political, religious - ideological 

factors which have influenced on cultural life of the country and 

people at each historical stage of development are taken as much 

as possible into account. 

During research below-mentioned scientific problems 

have been executed: 

1)

  Methodological problems of the theory and history of 

culture of Azerbaijan are investigated, components of culture of 

Azerbaijani people are determined, the history of evolution of 

---

 

 

433 

the Azerbaijan culture up to VII centuries is briefly tracked; 

2)

  The main stages of evolution of medieval culture of 

Azerbaijan after VII century are determined; 

3)

  Are considered and analyzed the socio-economic, po-

litical, religious - ideological factors which have essentially in-

fluenced on cultural life of medieval Azerbaijan at each stage of 

its development; 

4)

  Essential, significant features of development of the li-

terature, literary language, education, philosophy, science, tiny 

painting, calligraphy, music, architecture, folklore, arts and 

crafts of Azerbaijan of the researched historical period, a role 

and places of these elements of culture in a medieval Azerbaijan 

society are determined; 

5)

  The critical analysis of problems of Renaissance, East 

Renaissance, the Azerbaijan Renaissance, "eurocentrism" and 

"eastcentrism" is given; 

6)

  Attempt of definition of the basic stages of ethnogenet-

ic evolution of Azerbaijani people is undertaken. 

Process of evolution of medieval Azerbaijan culture did 

not know ethnic and political borders. Within centuries Azerbai-

jan was the center of many state - empires and this circumstance 

promoted development, influence of culture of Azerbaijan peo-

ple on huge space of near and the Middle East. Medieval Azer-

baijan was the object and the active subject in global, regional 

processes of interference of cultures. During the Middle Ages 

the Azerbaijani people has created the original, unique samples 

of eastern, Islamic and Turkic culture including in pearls of cul-

ture of mankind. 

Process of evolution of the Azerbaijan culture is consid-

ered in the monograph from the first decades of the VII century, 

i.e. from the moment of the Arabian gains, Islamization of many 

peoples (including the Azerbaijan people) of near and Middle 

East. Islamization the population of Azerbaijan, involving in 

Muslim cultural - historical system, development of people for a 

long time within the limits of the uniform state (Arabian Caliph-

ate, and subsequently the states of Saji, Salari, Shaddadi, Rav-

---

 

 

434 

vadi, Shirvanshah, Atabey-Eldanisi, Hulaku-Elkhani, Jalairi, the 

states the Garagoyunlu and Aghgoyunlu, the states Sefevidov) 

were the essential factors assisting ethnic and cultural consolida-

tion. Azerbaijan people became the active subject during the 

creation, formation and development of «Muslim culture». 

Baxmaniar al-Azerbaijani, Afzalladdin Khagani Shirvani, Ni-

zami Ganjavi, Abybakr Ajami Nakhchivani, Safiaddin Urmavi, 

Nasiraddin Tusi, Shams Tabriz, Abdulgadir Maragai, Fazlullah 

Naimi, Imadaddin Nasimi, Mahmud Shabustari, Mohammed Fi-

zuli, Check Shah Ismail Khatai, Sahib Tabrizi and many other 

representatives of the Azerbaijan literature, art and a science 

have glorified the country and with the creations have enriched 

pearls of world culture. The architecture and tiny painting, a cal-

ligraphy, arts and crafts, folklore, music of Azerbaijan of the re-

searched historical period took leading positions in the system of 

culture of the Near and Middle East. 

From the end of the XV of century began a new stage of 

updating of system a cultural value of the Azerbaijani people. 

The Azerbaijan state of Sefevid which has arisen in the year 

1501 during all XVI century has provided a successful devel-

opment of culture of the people. The author of the monograph, 

having investigated the basic directions and features of devel-

opment of culture of Azerbaijan, has come to such a conclusion, 

that the XVI century was qualitatively new stage in ethno genet-

ic and cultural evolution of Azerbaijan people, a stage of Re-

naissance own (Turkic), antique a cultural value of ethos in new 

historical conditions. The Azerbaijan Revival was a component 

of more global cultural - historical process - all Turkic of the Re-

naissance (Revival). Original samples of the literature, tiny 

painting, arts and crafts, a science, folklore of the XVI century 

are incontestable proves for this historical true. Especially im-

portant fact of a cultural life of Azerbaijan of the XVI a century 

was a sharp increase of role of Turkic language in limits and 

outside Sefevid empire which area exceeded from time to time 

to 2 million square kilometers. 

---

 

 

435 

From the end of the XVI a century Azerbaijan under in-

fluence of the objective reasons has lost leading positions in so-

cial and economic, political system of the state Sefevid. The 

country has again turned to arena Ottoman-Sefevid wars. Re-

turning in 30th years of XVII century of territories of Azerbaijan 

won by end XVI of a century by Ottoman turks, in structure of 

the state Sefevidov, promoted development of culture of people 

a little. XVIII the century is remarkable in a history of Az-

erbaijan political dissociation and this circumstance rendered 

negative influence on a cultural life of the country. Short-term 

rale of Nadir shah Afshar (1736-1747) was not able to suspend 

objective process of disintegration of the huge, but the weak-

ened state. Weakened, shattered in political aspects Azerbaijan 

since the first decades of XVIII century has turned to object of 

"creeping" aggression of Russian empire. But the centuries-old 

history of evolution of culture of Azerbaijan, rich cultural poten-

tial of people were the powerful bases which have provided suc-

cessful development of culture of people in new (XIX) century 

too. 

 

 

---

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kompüter yığımı: Nailə Məmmədova, Səbinə Məmmədova,  

Ramilə Şıxəliyeva, Ruqiyyə Talıbova, Rəhilə Kazımova,  

Pərvanə Məmmədova 

 

Kompüter dizaynı: Elmar Məhərrəmov 

 

 

Yığılmağa verilmişdir:  - 5 yanvar 2008-ci ildə. 

Çapa imzalanmışdır:    - 16 aprel 2008-ci ildə. 

Sifariş: № 

Formatı: 60/90 – 

1

/

16

. Həcmi: 27,38 ç.v. Tirajı: 500. 

 

 

 

---

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Qasımov Xeyirbəy Sabir oğlu 

Orta əsrlərdə Azərbaycan mədəniyyəti 

 

Bakı, ??, 2008 

 

---

Qeyd üçün 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

 

439