Эириш-Хейирбяй
Yüklə 2,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
5 GİRİŞ
Yeni əsrin başlanğıcında da Azərbaycan cəmiyyəti, elmi bir sıra
mühüm problemlərin həll olunması zərurəti qarşısındadır. Təqribən son 50 il ərzində Azərbaycan tarix elmi xeyli uğurlar qazanmışdır. Arxeoloji və etnoqrafik araşdırmalar nəticəsində elmi tədqiqat üçün zəngin material toplanmış, bir çox yazılı tarixi qaynaqlar aşkar olunaraq Azərbaycan (və rus) dilinə tərcümə edilmiş, elmi araşdırmaların nəticələri olan əsərlər nəşr olunmuşdur. Lakin etiraf olunmalıdır ki, Azərbaycan tarix elminin tədqiqat potensialı hələ də tam surətdə gerçəkləşməmişdir. Azərbaycan coğrafi və iqtisadi vahiddir, müxtəlifliyə əsaslanan mədəni tamdır, bir-biri ilə üzvi şəkildə bağlı olan ziddiyyətlərin kompleksidir. Vahid proses olan Azərbaycan tarixi daha dərindən, hərtərəfli öyrənilməyə möhtacdır. Bu əsaslı araşdırma olmadan ölkəmizin inkişaf səviyyəsini, onun səciyyəvi xüsusiyyətlərini və mahiyyətini anlamaq mümkün deyildir. «Tarixi prosesin dərinliklərinə varmaq müasir dövrün öyrənilməsinin və dərk olunmasının əsasını təşkil edir. Tarixin dərslərini başa düşmədən ictimai münasibətlərin mürəkkəb labirintindən çıxmaq mümkün deyildir. İctimai sistemin strukturu nə qədər mürəkkəbdirsə, onun başlıca qanunlarının və dəyişən formalarının, onun meydana gəlməsinin, inkişafının və ölüb getməsinin konkret- tarixi tədqiqi bir o qədər vacibdir». 1
gerçəkliklərə uyğun olan, obyektiv konsepsiyasının yaradılması zərurəti keçən əsrin sonlarına doğru siyasi müstəqilliyini yenidən qazanmış ölkəmiz üçün xüsusi aktuallıq kəsb edir. Azərbaycanın şimal torpaqları XIX əsrin ilk onilliklərində rus işğalına məruz qaldıqdan sonra xalqımızın öz mədəni irsindən uzaqlaşdırılması istiqamətində xeyli «tədbirlər» görüldü. Etiraf etmək lazımdır ki, Azərbaycan tarixinin bir çox məsələləri Sovet
6 hakimiyyəti illərində (1920-1991) də təhrif olunmuş surətdə, irəli sürülmüş ideoloji tələblərə üyğun şəkildə işıqlandırılmışdır. İmperiya mərkəzi (Moskva) hər vasitə ilə Azərbaycan xalqının (eləcə də digər SSRİ xalqlarının) etnogenezi, mədəniyyət tarixi problemlərinin həllolunmaz səviyyədə qalmasına can atır, «xalqlar dostluğu» ideyasını təbliğ etməklə asılı xalqların özünütanıma prosesini ləngitməyə çalışır, yalnız rus mədəniyyətini «dünya səviyyəsinə uyğun olan dəyərlər sistemi» kimi təbliğ edir, «rus amilinin geridə qalmış xalqlara mədəniləşdirici təsir göstərməsi faktına» diqqəti cəlb edirdi. Həmin dövrdə ölkəmizin tarixinə həsr olunmuş əsərlərin əksəriyyətində «Rusiya-Azərbaycan münasibətləri, əlaqələri» bölməsi vacib, məcburi ünsürə çevrilmişdi. Təsadüfi deyildir ki, ən azı orta təhsil almış Azərbaycan vətəndaşlarının əksəriyyəti milli tarix faktlarından daha çox Rusiyanın keçmişinə aid olan faktları daha yaxşı bilirdi. Lakin xalqın öz tarixindən, mədəni irsindən uzaqlaşması prosesi 1991-ci ilin sonlarınadək davam etdi. Mütərəqqi olan əks-proses başlandı. Yeni əsrin «Azərbaycan nəsli milli mədəniyyət məsələlərinə böyük bir həssaslıqla yanaşır. Mədəniyyət adamları, yəni ədəbiyyatçılar, sənətkarlar, müəllimlər, humanitar sahələrə mənsub olanlar – tarixçilər və başqaları milli mədəniyyətləri ilə atəşin bir eşqlə bağlıdırlar. Onlar bu mədəniyyətin ümumtürk dəyərləri və bağlarına çox böyük əhəmiyyət verirlər: onlar milli mədəniyyəti məzmunca da, formaca da yüksək tuturlar». 2 Müasir Azərbaycan ictimai fikrində belə bir qənaət formalaşmışdır ki, vətən tarixinin, mədəniyyətinin obyektiv şəkildə, xalqın ümdə mənafelərinə uyğun tərzdə araşdırılmasının başlıca şərti ölkənin siyasi müstəqilliyidir. «Xalqın düşüncəsində Azərbaycan məfhumu coğrafi bir mənadan ziyadə fikir və əməl şəklində təcəssüm ediyor. İstiqlal xaricində onun üçün bir Azərbaycan yoxdur». 3
Monoqrafiyanın başlıca tədqiqat obyekti orta əsrlərin Azərbaycan mədəniyyəti, onun təkamülünün əsas mərhələləri, mühüm cəhət və xüsusiyyətləridir. XXI əsrin əvvəllərinədək Azərbaycan tarixşünaslığında milli mədəniyyətin orta çağlardakı
7 inkişafı prosesinə həsr olunmuş, xüsusi monoqrafiya yox idi (X.Qasımovun 1992-ci ildə müdafiə etdiyi namizədlik dissertasiyası XVI-XVII əsrlərin Azərbaycan mədəniyyətinin tədqiqinə həsr olunmuşdu, əsər monoqrafiya şəklində yalnız 2002-ci ilin sonlarında nəşr edilmişdir). Təbiidir ki, bir araşdırıcının fəaliyyəti, bircə
monoqrafiyanın varlığı
Azərbaycan tarixşünaslığında önəmli olan bir sahənin – mədəniyyət tarixinin uğurlu inkişafı üçün yetərli deyildir. Çoxəsrlik, zəngin və ziddiyyətli proses olan Azərbaycan mədəniyyətinin tarixçilərin nöqteyi-nəzərindən xronoloji ardıcıllıqla, hərtərəfli, tam tədqiqi son dövrün aktual elmi problemlərindəndir. Bu problemin müsbət həlli xalqın öz mədəni irsinə maksimal dərəcədə yaxınlaşmasına, özünü tanımasına, özünü beynəlxalq aləmə tanıtmasına, bu aləmdə layiqli mövqe qazanmasına yardım edə bilər. Məlumdur ki, hər hansı bir xalqı digər xalqlardan fərqləndirən başlıca cəhət onun mədəniyyəti, mədəni dəyərlər sistemi, mədəni potensialıdır. Bu baxımdan qeyd etmək zəruridir ki, mədəniyyət tarixi öyrənilmədən Azərbaycan tarixinin vahid (yəni Azərbaycan araşdırıcılarının əksəriyyəti tərəfindən qəbul olunan), tarixi gerçəkliklərə uyğun olan, obyektiv konsepsiyasını yaratmaq qeyri-mümkündür. Monoqrafiyanın I fəslində mövzunun tarixşünaslıqda, digər elm sahələrində araşdırılması səviyyəsi haqqında ətraflı surətdə bəhs olunmuşdur. Burada isə yalnız onu qeyd etmək olar ki, Azərbaycan tarixçilərinin, milli mədəniyyətin müxtəlif cəhətlərini sənətşünas nöqteyi-nəzərindən tədqiq
etmiş araşdırıcıların, fəlsəfi irsimizi araşdırmış tədqiqatçıların elmi uğurları, orta əsrlərə aid olan qaynaqların Azərbaycana aid olan hissələrinin xeyli qisminin doğma dilimizə (və rus dilinə) tərcümə olunması əsas tədqiqat obyekti kimi seçilmiş mövzunun araşdırılması işinə xeyli yardım edir. Lakin X.Qasımovun namizədlik dissertasiyası 4 və monoqrafiyası 5 istisna olunmaqla milli mədəniyyətin orta çağlardakı təkamül tarixi Azərbaycan tarixşünaslığında xüsusi araşdırma obyekti olmamışdır. Onu da qeyd etmək
lazımdır ki, X.Qasımovun monoqrafiyası Yüklə 2,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|