Ekologiya lotinda p65
Yüklə 2,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
102 Odamni orab turgan muhit bilan bogliq kasalliklar hozirda ham uchrab turadi. Ularga bezgak misol boladi. Bu parazit kasallik zararlangan bezgak chivinining chaqishi bilan kuzatiladi. Otgan asrning 80-yillarida har yili dunyoda taxminan 2 mln kishi bezgak kasalligidan nobud bolgan. Bu kasallikka qarshi DDÒ vositasi keng qollanilgan. Biroq uning parazitida bezgakka qarshi dori vositalariga nisbatan chidamlilik paydo bolgan. Bezgakka qarshi turli vositalardan foydalanib ishlar olib borilmoqda. Jumladan, dunyoning 40 mamlakatida 265 turdagi baliqlar, mikroblardan foydalanib, chivinga qarshi kurash olib boriladi. Olat va boshqa yuqumli kasalliklar (vabo, bezgak, Sibir yarasi, ichburug, bogma, qizilcha va h.k.) juda koplab odamlarning hayotiga zomin bolgan. XX asrda tibbiyot sohasidagi yutuqlar tu- fayli tabiiy ochoqli kasalliklar miqdori keskin kamaydi, ayrim- lariga mutlaqo barham berildi. Urbanizatsiyalashgan hududlar yoki shaharlar inson tomonidan yaratil- gan suniy muhit bolib, tabiatda uning muqobili yoq. Ijtimoiy muhit odamni orab turgan tabiiy muhit bilan murakkab aloqadorlikda bolib, kop omilli «hayot muhiti sifatlari»ni ozida aks ettirishga intiladi. Uy, ishlab chiqarish va transport kabi omillar shahar muhitida odamning moslashish jarayonlariga oziga xos tasir korsatadi. Òibbiy-biologik nuqtayi nazardan shahar muhitining ekologik omillari quyidagi yonalishlarga birmuncha katta tasir korsatadi: 1) akseleratsiya jarayonlari; 2) biologik maromlarning buzilishi; 3) aholining allergik kasalliklarga chalinishi; 4) osma kasalliklari va olishning kopayishi; 5) semizlik va ular sonining kopayishi; 6) chaqaloqlarning vaqtidan oldin (chala) tugilishi; 7) yuqumli kasalliklar; 8) odamning turmush tarzi bilan bogliq kasalliklar. Jumladan, akseleratsiya jarayonlari tufayli ayrim organizm yoki organlar rivojining biologik meyorlardan tezlashuvi (tana Ijtimoiy-ekologik omillarning inson salomatligiga tasiri 103 Gigiyena va inson salomatligi hajmining ortishi); abiotik omillar tasirida biologik maromlarning buzilishi (yoritilish bilan bogliq fotodavrning ozgarishi); allergen- larga (ayrim mineral va organik moddalarga) organizm sezgirli- gining buzilishi tufayli yuqumli (mikroblar, viruslar) yoki yuqum- siz (chang, jun, dori vositalari, kimyoviy moddalar va h.k.) aller- gik kasalliklarning paydo bolishi; kanserogen moddalar (kimyo- viy birikmalar, ayrim mahsulotlar) tufayli onkologik kasalliklar (toqimalarning ortiqcha osishi, undagi hosilalar) yuzaga kelishi kabi holatlarni alohida ajratib korsatish mumkin. Yuqorida takidlangan aksariyat salbiy holatlar odamning soglom turmush tarzi va gigiyenik meyorlarga qay darajada rioya etishiga togridan togri boglangan. Gigiyena soglom turmush tarzi haqidagi fan. U muhitdagi xilma-xil omillarning inson salomatligiga tasirini organadi. Ularga tabiiy omillar, maishiy sharoitlar va ijtimoiy-iqtisodiy munosa- batlar kiradi. Xususan, quyidagi sanitariya-gigiyena meyorlariga amal qilish talab etiladi: 1) tuproq, atmosfera havosi, oziq-ovqat mahsulotlari, joy havosi, suv bilan taminlash manbalari, aholi tomonidan mada- niy-maishiy maqsadlarda foydalaniladigan suv havzalarini kimyo- viy, fizikaviy, biologik va boshqacha tarzda ifloslantirmaslik; 2) oziq-ovqat xomashyosi va mahsulotlari sifatiga qoyiladigan talablarga rioya etish, tarkibida inson hayoti va salomatligi uchun xavfli bolgan radionuklidlar, zaharli, biologik, kimyoviy va boshqa moddalar va birikmalar belgilangan gigiyena meyorlaridan yuqori bolgan mahsulotlarni ovqatga ishlatmaslik; 3) oziq-ovqat xomashyosi va oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish, saqlash, tashish va sotish chogida sanitariya-gigiyena meyorlarini buzmaslik; 4) qishloq xojaligi ekinlari va hayvonlari osishini tezlashtira- digan moddalarni, osimliklarni himoya qilishning kimyoviy va biologik vositalarini, oziq-ovqat xomashyosi, oziq-ovqat mahsu- lotlari va dori-darmonlarga tegib turadigan idishlar, boshqa mate- riallar, yem-xashakka qoshib beriladigan oziqa moddalarini eh- tiyot choralari bilan qollash; 104 ? NAZORAT SAVOLLARI 5) suv havzalaridan rozgorda va maishiy maqsadlarda foy- dalanganda, suvning sifati sanitariya talablariga mos kelishiga alo- hida etibor qaratish; 6) aholi punktlari va hududlarini saqlashning, sanoat, qishloq xojaligi va xojalik rozgor chiqitlarini, shu jumladan, radio- aktiv va zaharli moddalarni toplash, saqlash, tashish va qayta ishlashning sanitariya qoidalarini buzmaslik; 7) atmosfera havosini muhofaza qilishning sanitariya qoidalari va gigiyena meyorlarini buzmaslik; 8) talim muassasalarida, sogliqni saqlash va ijtimoiy taminot muassasalari, boshqa muassasa hamda korxonalarda sanitariya qoidalariga rioya etish; 9) yuqumli, parazitar kasalliklar tarqalishining oldini olish va ularni tugatish chora-tadbirlarini bajarish; 10) tibbiy koriklardan muntazam otib turish va h.k. Demak, har bir fuqaro ekologik qulay sharoitlarda yashash, faoliyat korsatish huquqiga ega bolgani holda bu boradagi masuliyatini ham unutmasligi kerak. 1. Ibtidoiy odamning yashash muhitida qanday cheklovchi omillar mavjud bolgan? 2. Olat, vabo, bezgak, Sibir yarasi, ichburug, bogma, qizilcha kabi kasalliklar nima uchun tabiiy ochoqli kasalliklar guruhiga kiritilgan? 3. Hozirgi kunda suniy muhit bilan bogliq bolgan qaysi kasalliklar koproq uchramoqda? 4. Shahar muhitining ekologik omillari qaysi yonalishlarga koproq tasir korsatmoqda? 5. Biologik maromlarning buzilishi, allergik va onkologik kasalliklarning yuzaga kelishi nimalarga bogliq? 6. «Gigiyena» nima? Uning mohiyatini izohlang. 7. Shaharlarda aholi zichligining yuqori bolishi qanday salbiy oqibatlarni keltirib chiqarishi mumkin? 8. Odamdan qanday sanitariya-gigiyena meyorlariga amal qilish talab etiladi? 9. Ekologik qulay sharoit deganda nimani tushunasiz? 10. Ozingizni gigiyenik madaniyatli odam deb hisoblaysizmi? Yüklə 2,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|