2-bob. Organizm va muHit O‘RTASIDAGI munosabatLAR
Яшаш муҳити ва экологик омиллар ҳақида тушунча
YAshash muhiti – organizmlar hayotining abiotik va biotik shart-sharoitlari majmui. YAshash muhitining xususiyatlari doimo o‘zga-rib turadi va har bir organizm yashab qolishi uchun bu o‘zgarishlarga moslashadi.
Er biotasi uchta asosiy yashash muhitini o‘zlashtirgan: suv muhiti, quruqlik-havo muhiti va litosferaning yuza qismida joylashgan tuproq muhiti. Ba’zan tanasida parazit va simbioz organizmlar o‘rnashib olgan tirik organizmlar to‘rtinchi yashash muhiti sifatida ajratib ko‘rsatiladi.
Barcha tirik organizmlar muhit ta’sirini ekologik omil deb ata-luvchi vositalar orqali qabul qiladi.
Ekologik omil – organizmning moslashishga munosabatini belgi-laydigan, ya’ni moslashish reaksiyasini idora qiladigan tabiiy muhit omili; yashash muhitining organizmga qandaydir ta’sir ko‘rsatuvchi xususiyatlari (masalan, mineral moddalar mavjudligi, tuproq namli-gi, tuproq harorati va sh.k.); muhitning organizmga ta’sir ko‘rsatuvchi aniq shartlari (talabi). Har qanday organizm muhit shartlarini ba-jarishi, uning talabiga moslashishi shart, aks holda, ya’ni moslashish chegarasidan tashqarida uni o‘lim kutadi.
Ekologik omillar uchta asosiy guruhga: abiotik, biotik (2.1-rasm) va antropogen omillarga bo‘linadi.
Abiotik omil – mikroorganizmlar, o‘simliklar va hayvonlarning hayoti va tarqalishiga ta’sir ko‘rsatuvchi noorganik muhit omillari
majmui; atrof-muhitdagi fizik, kimyoviy va edafik (tuproq) shart-sharoitlarning tirik organizmlarga ko‘rsatadigan ta’siri.
Abiotik omillar fizik, kimyoviy va edafik omillarga bo‘linadi.
Fizik omillar – manbai fizik holat yoki hodisalar (masalan, ha-rorat, bosim, tovush va shovqinlar, tebranish, nurlanish va sh.k.) bo‘l-gan omillar. Fizik omillar, deylik, harorat, agar u juda yuqori bo‘l-sa – kuyish, juda past bo‘lsa – sovuq urish hodisasi sodir bo‘ladi. Ha-rorat boshqa omillarga ham, masalan, suvda – oqimga, quruqlikda – shamol va namlikka ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Dostları ilə paylaş: |
