Ekspluatatsiyasi instituti transport vositalari kafedrasi transport vositalarining elektr
a- an’anaviy to‘g‘ri burchakli setkali; b,c
Yüklə 0,56 Mb.
|
| a- an’anaviy to‘g‘ri burchakli setkali; b,c-dioganal
qovurg‘ali setkali (b-tayanch oyoqchasiz; c-oyoqchali); d- dioganal qovurg‘ali, quloqchalari o‘rtaga surilgan setkali; e- to‘rsimon teshilgan va cho‘zilgan; 1- quloqcha; 2-ramka; 3-oyoqcha; 4-vertikal qovurg‘alar; 5- dioganal qovurg‘alar; 6-gorizantal paychalar. 24
panjaraning ishchi yuzasi ancha katta bo‘lib, aktiv moddani yaxshiroq ushlaydi, panjaraga korroziya ta’sirini kamaytiradi va batareyaning ishlash muddatini oshiradi. Plastina panjarasi g‘ovak aktiv modda (pasta) bilan to‘ldiriladi. Pastaning asosini sulfat kislotaning suvdagi eritmasi aralashtirilgan qo‘rg‘oshin poroshogi tashkil qiladi. Aktiv moddaning mustahkamlash maqsadida pastaga polipropilen tolalar qo‘shiladi. Manfiy plastina aktiv moddasini zichlashib ketishini oldini olish maqsadida bu elektrod pastasiga kengaytiruvchi elementlar [(bariy sulfati BaSO 4 (~44%), lignosulfat Na (~28%), kuya (~ 28%) ] qo‘shiladi. Xamirsimon pastani plastina panjaralariga suriladi, presslanadi va quritiladi. So‘ngra akkumulator plastinalariga sulfat kislotaning distillangan suvdagi kuchsiz eritmasida (~ 1,05 g/sm 3 ) kichik tok bilan elektrokimyoviy ishlov beriladi. Bu jarayon plastinalarni shakllanishi (formirovka) deb nom olgan. SHakllanish natijasida musbat plastinada to‘q jigar rang qo‘rg‘oshin ikki oksidi (PbO 2 ), manfiy plastinada to‘q kulrang g‘ovak qo‘rg‘oshin (Pb) hosil bo‘ladi. SHakllanishdan keyin plastinalardagi aktiv modda yuqori g‘ovaklikka ega bo‘ladi. G‘ovak moddaning aktiv yuzasi (elektrolit bilan bevosita ta’sirlanadigan yuza) plastinaning geometrik yuzasiga nisbatan yuz barobardan ortiq bo‘ladi. Bu elektrolitni plastinaning ichki qatlamlariga bemalol o‘tishini ta’minlaydi va aktiv moddadan foydalanish koeffitsientini oshiradi. SHakllanish jarayonidan keyin plastinalar quritiladi va havo tarkibidagi kislorod ta’sirida oksidlanadi. Bu usulda tayyorlangan akkumulatorlar “quruq razryadlangan” deb ataladi va ishga tushirishdan oldin ularni zaryad qilish kerak bo‘ladi. “Quruq zaryadlangan” akkumulatorlarni tayyorlash uchun plastinalar o‘ta qizdirilgan bug‘ yordamida, ya’ni kislorodsiz sharoitda quritiladi. Tayyor plastinalar baretka yordamida manfiy va musbat yarim bloklarga birlashtiriladi. Baretka-born va plastinalarning quloqchalari kavsharlanadigan ko‘prikchadan tashkil topgan. YArim blokdagi parallel ulangan plastinalar soni, akkumulator batareyasining nominal sig‘imini belgilaydi, ya’ni plastinalar soni ortishi bilan sig‘im ham ortadi. Musbat plastinalar odatda manfiy plastinalardan qalinroq bo‘ladi. Standart avtomobil akkumulatorlarida musbat plastinalarning qalinligi 1,52 mm, manfiy plastinalar esa 1,4 mm ni tashkil qiladi. Quvvati katta bo‘lgan akkumulatorlarda plastinalarning qalinligi 6,35 mm gacha bo‘lishi mumkin. Avval akkumulatorlar blokidagi manfiy plastinalar soni musbat plastinalarga nisbatan bitta ko‘p bo‘lar edi. Hozir bu an’ana o‘zgarib, endi musbat plastina bitta ortiqcha tayyorlanmoqda, chunki bunday tuzilishga ega bo‘lgan akkumulator, o‘lchamlari o‘zgarmagan holda, kattaroq tok berishi mumkin. Har xil qutbli plastinalarning o‘zaro qisqa tutashuvini oldini olish maqsadida ularning orasiga separatorlar o‘rnatiladi. Bundan tashqari separatorlar plastinalar orasidagi tirqishni o‘zgarmas holda saqlaydi, ularni silkinish va titrash (vibratsiya) natijasida surilib ketishini istesno qiladi. Separatorlarning sifati akkumulatorni samarali ishlashiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Batareyaning ichki qarshiligi va elektrstartyor qisqichlaridagi kuchlanish qiymati bevosita separatorlarning qarshiligiga bog‘liq. Separatorlar musbat plastinadagi aktiv moddani to‘kilishini kamaytiradi, manfiy plastinani sulfatlanish tezligini sekinlashtiradi, batareyani ishlash muddatini oshiradi. Separatorlar yuqori g‘ovaklik, yetarli mexanik mustahkamlik, kislotaga chidamlilik, yaxshi izolyatsiya va elastiklik xususiyatlariga ega bo‘lishi kerak. Ommaviy ravishda tayyorlanadigan avtomobil batareyalari uchun xomashyoni arzonligi va bemalol olish mumkinligi, hamda tayyorlanish texnologiyasining soddaligi muhim ahamiyatga ega. Qo‘rg‘oshin kislotali akkumulatorda separator tayyorlash uchun mikrog‘ovakli plastmassa (miplast, porovinil, plastipor, vinipor), mikrog‘ovakli ebonit (mipor), shisha paxta kabi materiallar ishlatiladi. Mipordan tayyorlangan separatorlar o‘zining o‘ta g‘ovakligi, elektr qarshiligi kamligi bilan boshqa materiallardan tayyorlangan separatorlardan ustin turadi va batareyani ishlash muddatini oshirish imkonini beradi. Mipor tabiiy
silikagel va oltingugurtning aralashmasini vulkanizatsiya qilish yo‘li
olinadi.
25
hisoblanadi. Miplast polixlorvinil yelimini (smolasini) qizdirib biriktirish yo‘li bilan olinadi. Miplast separatorlarining tayyorlash texnologiyasi ancha sodda, xomashyo ham kamyob emas. Miplast separatorlar elektrolitni o‘ziga juda tez singdiradi, mexanik mustahkamligi, kimyoviy chidamliligiyetarli darajada. Lekin miplast separatorlarning g‘ovakligi nisbatan past. G‘ovaklarning diametri katta bo‘lganligi uchun ularda tok o‘tkazuvchi o‘simtalarni hosil bo‘lish ehtimoli yuqoriroq bo‘ladi. Shuning uchun miplast separatorli akkumulatorlarning ishlash muddati bir muncha kamroq bo‘ladi. Separatorlar yupqa (1...2 mm) to‘rtburchakli plastina ko‘rinishida bo‘lib (3.3-rasm), elektrolit o‘tishiniyengillatish uchun musbat plastinaga qaratilgan tomoni trapetsiyasimon, yumoloq yoki tuxumsimon vertikal qovurg‘ali qilib tayyorlanadi. Balandligi uncha katta bo‘lmagan (0,15...,2 mm) va manfiy plastina tomonga qaratilgan qovurg‘alar separatorlarni “o‘sib” ketish ehtimolini kamaytiradi, manfiy plastina oldidagi elektrolitda diffuziya va konvektsiya uchun sharoitlarni yaxshilaydi. Separatorlar plastinalarga nisbatan eniga 3…5 mm, bo‘yiga 9...10 mm ga kattaroq bo‘ladi. Bu plastinalar orasida tok o‘tkazuvchi o‘simtalar hosil bo‘lishini kamaytiradi. Ba’zida, og‘ir sharoitda ishlaydigan avtomobillar uchun qo‘sh separatorli akkumulatorlar o‘rnatiladi. Qo‘sh separatorlarda mipor yoki miplastdan tayyorlangan separatorlarning musbat plastinaga qaragan tomoniga shisha paxtadan tayyorlangan yupqa namat joylashtiriladi. SHisha namat musbat plastinaga yopishib turadi va uning aktiv massasini tebranish, titrash ta’sirida sirg‘alib to‘kilib ketishidan ancha saqlaydi. Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|