45
b
P
Kl/m
2
.
(2.6)
Bu ifodadan, qutblanganlikning dielektrikdagi bog’langan zaryadlarining sirt
zichligiga tengligi kelib chiqadi.
Yuqorida keltirilgan
P
va
E
vektor kattaligi ham kiritiladi. Elektr siljish yoki
elektr induktsiya dielektrikning berilgan nuqtasida elektr
maydoni kuchlanganligi
vektorining elektr doimiysiga kopaytmasi bilan shu nuqta qutblanish vektorining
geometrik yig’indisidan iborat bo’ladi:
P
E
D
0
.
(2.7)
Elektr siljish va elektr maydoni kuchlanganligi
orasida quyidagicha
bog’lanish mavjud:
E
D
r
0
.
(2.8)
So’nggi ikki formula taqqoslanib, dielektrik singdiruvchanlik
va dielektrik
qabulchanlik orasidagi bog’lanish topiladi:
e
r
k
l
.
a) b)
2.6-rasm. Dielektriklarning qutblanishi
36
Ushbu
formuladan
ma’lumki,
barcha
moddalarning
dielektrik
singdiruvchanligi birdan yuqori bo’lib, faqat vakuum uchun
k
E
= 0
va, binobarin,
E
= 1 bo’ladi.
36
Callister,William D., Materials science and engineering: an introduction, 7th ed.p.cm/ - Printed in the United
States of America/ John Wiley & Sons, Inc.- 2007. 29-bet.
46
Yuqorida
qayd etilishicha, qutblanish elektr maydoni ta’sirida bo’lgan
dielektrikda sodir bo’ladigan jarayonlardan biri hisoblanib, bunda zaryad ma’lum
yo’nalishga ega bo’ladi. Bu jarayon butun dielektrik hajmi bo’yicha kuzatiladi va
zaryadlar qoplama yaqinida to’planishi bilan davom etadi. Qoplama yaqinida
joylashgan dielektrikda yig’ilgan zaryadlarning ishorasi
qoplamalardagi elektr
maydoniga teskari bo’lib, musbat ishorali qoplama yaqinida joylashgan
dielektrikda esa musbat zaryad to’planadi. Shuning
uchun ham bu jarayon
qutblanish deb ataladi. Agar dielektrik elektr maydonidan tashqariga chiqarilsa,
zaryadlar o’zining asl holatiga qaytadi.
Ikki metall qoplama orasiga dielektrik joylashtirilib, kondensator hosil qilish
mumkin. Kondensator qoplamalaridagi erkin zaryadlar yig’indisini
q
bilan
belgilasak, u holda (2.7-rasm):
CU
q
Kl
(2.9)
bunda
C
–kondensatorning sig’imi,
F
;
U
-kondensator
qoplamasiga berilgan
kuchalanish,
V
.
2.7-rasm. Yassi kondensatordagi elektr maydon
37
Agar qoplamalar orasidagi dielektrik o’rnini
vakuum bilan almashtirilsa,
kondensatordagi
zaryad miqdori
(q)
qoplamalarda yig’ilgan zaryad miqdori
(q
0
),
bilan dielektrik qutblanish zaryadi
Dostları ilə paylaş: