Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №5(79) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №5 (79)

222 
 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 5(79) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 5 (79) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 5 (79) 
 
 
MEHDİ BAĞIROV  
Naxçıvan Dövlət Universiteti 
UOT:332 
KƏND TƏSƏRRÜFATI İNFORMASİYASININ  
FORMALAŞMASINDA MARKETİNQİN ROLU  
 
Açar  sözlər:  kənd  təsərrüfatı,  marketinq  fəaliyyəti,  informasiya  təminatı,  marketinq  növləri, 
aqrar istehsal      
Keywords: agriculture, marketing activities, information provision, marketing of agricultural 
produce 
Ключевые слова: сельское хозяйство, маркетинговая деятельность, информационное 
обеспечение, виды маркетинга, аграрное производство      
 
Azərbaycan Respublikası müstəqillik əldə etdikdən sonra sosial-iqtisadi inkişaf istiqamətində 
sürətlə  irəliləməkdədir.  Artıq  bir  neçə  təkamül  mərhəsini  geridə  qoymuş  müstəqil  ölkəmiz  fiskal 
siyasət  hesabına  sahə,  region  və  digər  bölgülər  əsasında  hərtərəfli,  kompleks  irəliləməni  məqsəd 
olaraq qəbul etmiş və bu yöndə öz fəaliyyətini davam etdirməkdədir. Bəhs olunan istiqamətlər üzrə 
statistik informasiyadan istifadə xüsusilə də son 20 il üzrə respublikamızın bütün sahələrində ardıcıl 
planlaşdırma  işləri  əsasında  düşünülmüş  addımların  atılmasına,  prioritetlərin  zəruri  təşkilatlan-
maların  müəyyən  etilməsinə  və  həyata  keçirilməsinə,  bunun  nəticəsində  isə iqtisadiyyatın,  demək 
olar  ki,  bütün  sahələrində  yüksəlişə  nail  olunmasına  dəlalət  edir.  İfadə  edilən  fikir  və  düşüncələr 
aqrar sahədən də yan keçməmiş, onun  inkişafına öz təsirini göstərmişdir. 
Ölkə  üzrə  kənd  təsərrüfatı  sahəsindəki  işlərin  qanunauyğun  şəkildə  tənəzzül  nöqtəsindən 
oynadılması  və  məqsədyönlü  şəkildə  inkişaf  etdirilməsi  onun  inzibati  məkanlarının  öncüsü  hesab 
olunan Naxçıvanın təkamülündən start verildi.  Bir tərəfdən Ulu Öndər Heydər Əliyevin iqtisadiy-
yat sahəsindəki səriştəsi, istehsal sferasındakı beynəlxalq alət və vasitələrin fəaliyyəti üzrə bilikləri-
nin  olması,  digər  tərəfdən  isə  zəngin  (lakin  həmin  dövrdə  istifadəsində  çoxlu  sayda  problemlər 
yaşanan)  yerli  potensialdan  düzgün  istifadə  məcmu  halında  tədricən  müsbət  nəticələrini  verməyə 
başladı.  İlk  mərhələdə  torpaqların  dövlətsizləşdirilməsi  və  özəlləşdirlməsi,  texnikanın  və 
heyvanların kənd əhalisi arasında bölüşdürülməsi, sonralar isə vergidən azad olunma, gübrələrin və 
yanacağın imtiyazlı satışı, aqrolizinq xidmətlərinin göstərilməsinə start verilməsi, hər hektar hesabı 
ilə  yardım  şəklində  kənd  sahibkarlarına  ödənilən  vəsaitlər,  aşağı  faizli  kreditlərin    verilməsi  aqrar 
sferanın təkanverici, həmçinin stimaullaşırıcı elementlərinə çevrildi.  
Zaman keçdikcə aqrar sahə üzrə beynəlxalq (o cümlədən, elmi-nəzəri) təcrübənin öyrənilməsi 
bu  istiqamətə  müxtəlif  iqtisadi  alət  və  vasitələrin  cəlbini  zəruriləşdirdi  ki,  onlardan  da  biri  kimi 
marketinq  çıxış  edir.  İlk  baxışda  ancaq  “aqroməhsulların  satışını  həyata  keçirən  mexanizmlər 
məcmusu” təsəvvürünü  yaradan  marketinq əslində kifayət qədər əhatəli sistemə malikdir, məhsula 
olan  tələbatın  formalaşmasından  onun  faktiki  ödənilməsinədək  olan  mərhələlər  çoxluğunu  özündə 
birləşdirir. Bəhs edildiyi kimi, göstərilən ardıcıllıqda ilk kateqoriyanı aqrar sahədə istehsal olunmuş 
məhsula  olan  tələbat  təşkil  edir.  Onun  formalaşmasında  istehlakı  ödəməli  olan  məhsulun  xeyli 
keyfiyyətləri  birmənalı  qəbul  edilməməli  və  incəliklə  araşdırılmalıdır.  Reallığa  gəldikdə  istər 
ölkənin, istərsə də muxtar respublikanın aqrar sektoru aid informasiyanın istifadəsi yönündə, demək 
olar ki, nəzərə çarpacaq addımlar atmamışdır. Halbuki məlumatlandırma mexanizmlərindən düzgün 
istifadə çoxsaylı məsələyə aydınlıq gətirmək iqtidarındadır ki, bunlardan da əsasları aşağıdakılardır: 

 
ölkə  və  regionlar  üzrə  istehlakı  qarşılaya  biləcək  aqrar  məhsul  həcmlərinin  fizioloji 
normalar əsasında müəyyən edilməsi və uyğun faktiki göstəricilərin həcmləri ilə müqayisəsi; 

 
məhsul bölgüsünün həyata keçirilməsi qayda və qanunauyğunluqlarının müəyyən edilməsi;  

---

223 
 

 
həmin məhsullar üzrə ixrac və idxalın nəzərdə tutulan və real ölçülərin hesablanması; 

 
satılması  nəzərdə  tutulan  və  yerli  istehsalı  təmsil  edən  məhsul  həcmlərinin  (növlər  üzrə) 
aydınlaşdırılması; 

 
aqroməhsulların  digər  mövsümlərdə  satılması  məqsədilə  saxlama  məkanlarına 
göndərilməsi; 

 
məhsulverimi,  əmək  məhsuldarlığı  və  əmək  tutumu,  istehsalın  texnika  ilə  təmi-natı, 
gəlirlilik kimi göstəricilərinin səviyyələrinin öyrənilməsi və s.  
Sadalananların  nəzərə  alınması  informasiya  üzrə  işlərin  həyata  keçirilməsinin  əsas 
şərtlərindən biri hesab olunur. Məhs onların hesaba alınması bu mərhələdə subyektlərdəki aidiyyatı 
boşluqların  aradan  qaldırılmasına,  məlumatların  əldə  edilməsi  baxımından  cavablandırılmayan 
sualların  qalmamsına  gətirib  çıxaracaq.  Həmçinin  yaddan  çıxarmamalıdır  ki,  özündə  tətbiq  etdiyi 
marketinq  imkanları  və  mexanizmləri  ilə  yanaşı  aqrar  istehsal  subyekti  digər  hasilat  vahidlərinin 
istifadə etdiyi marketinq “addımlarında” iştirakçı (alıcı) sifətilə çıxış edə bilər. Bu isə həmin iqtisadi 
alətin əhəmiyyətindən, nə qədər geniş yayılmasından xəbər verir.  
Marketinq fəaliyyətinin təşkilində müraciət olunan 2 (məhsulun alıcıdan satıcıya hərəkətinin 
xüsusiyyətlərini müəyyənləşşdirəcək) mərkəz mövcuddur: 1. mövcud tələbat əsasında təşkil olunan 
istehsal;  2.  baş  tutmuş  istehsal  əsasında  sonradan  formalaşan  tələbat.  Təsnifatdan  da  göründüyü 
kimi,  birinci  bənd  ənənəvi  təməllər  üzərində  mövcud  olduğu  halda,  ikinci  –  nisbətən  yeni  olan 
aqroməhsulların istehsalçılara qəbul etdirilməsi qayda və prinsipləri üzərində qurulmuşdur. Adətən 
onlar  hər  hansı  ölkədə  (regionda)  istehlak  olunacaq  əmtəələrin  siyahısına  daxil  edilməyə  çalışılır. 
İstənilən hasilat obyekti və prosesində bunlardan hər hansı birinə üstünlük verilməsi özü ilə spesifik 
şəraiti  yaratmaqla  bərabər  özünəməxsus  alət  və  vasitələrin  (tanıtım-reklam  fəaliyyəti,  inandırma, 
stimullaşdırıcı  satış,  “keyfiyyət-qiymət”  tarazlığı  əsasında  reallaşdırma,  qiymətin  müəyyənləşdiril-
məsində  təsir  amillərinin  aydın  ifadə  edilməsi,  təklif  olunma  (qablaşdırma,  alıcıya  çatdırma  və  s.) 
forması, qiymətlərin alış həcminə uyğun fərqlənməsi və s.) istifadəsini də nəzərdə tutur. 
Marketinq  öz  fəaliyyətini  istehsal-satış  prosesi  boyu  təşkil  edir.  Belə  ki,  istehsalına  hələ 
başlanmamış  aqroməhsullar  üzrə  tələbatı  ödəyəcək  xarakterik  xüsusiyyətlərin  nəzərə  alınması 
qanunauyğun  şəkildə  ona  olan  ehtiyacın  artırılması  ilə  müşayət  olunur.  Bu  fakt  nəticədə  yük 
dövriyyəsinin,  sonradan  isə  zəncirvari  əlaqə  qaydasında  satış  həcminin,  gəlirlərin  və  rentabelliyin 
səviyyəsində  özünü  biruzə  verəcəkdir.  Hazır  məhsulların  bölgüsünün  həyata  keçirilməsi  qaydaları 
və qanunauyğunluqları özünün spesifikliyi ilə fərqlənir. Bu addımın düzgün atılması hazır məhsul 
üzrə israfçılığı xeyli azaldacaq; maliyyə göstəricilərinin səviyyələrinə təsir edəcək; əhalinin təbii və 
mexaniki artım templərini daim nəzərə alacaq; bazarda həmin məhsula olan tələbatın səviyyəsində 
kəskin kənarlaşmaların qarşısına alacaq, onun qiymət tərəddüdünün geniş miqyasda dəfə hesabı ilə 
baş  tutmasına,  süni  qiymət  artımlarına  imkan  verməyəcək;  insanları  ilboyu  yeni  (konservasiya 
olunmamış, qurudulmamış) kənd təsərrüfatı məhsulları ilə təmin etməyə imkan verəcək və s.    
Mövzunun  tərkib  hissələrindən  biri  kimi  satış  kanallarının  və  məkanlarının  imkanlarının 
artırılması  çıxış  edir.  Məhs  bu  amil  məhsul  əsasındakı  “istehsalçı-istehlakçı”  əlaqələrində  təması 
artırır,  növ-çeşid  və  ümumi  həcm  üzrə  aqroəmtəələrin  öz  alıcısını  tapmasına  şərait  yaradır.  Bir 
tərəfdən  risk  səviyyəsi  yüksək  olan,  digər  tərəfdən  dünyanın  əksər  ölkələrindəki  kimi  yardımlarla 
fəaliyyətini  davam  etdirən  kənd  təsərrüfatı  sahəsi  insanların  birbaşa  və  ya  dolayı  istəklərini 
ödəməklə  öz  vəzifəsini  yerinə  yetirməkdədir.  Bununla  belə  bir  sıra  hallarda  ortaya  aşağıdakı 
situasiyalar çıxır: 1.  Həcm və keyfiyyət etibarı ilə kifayət edəcək həcmdə hasil edilən ərzaq məh-
sulları  istehsalçının  anbarlarında  (saxlama  məkanlarında)  qalaraq  xarab  olur;  2.  Şəhər  əhalisi  elə 
həmin  məhsullara  olan  tələbatını  ödəmək  üçün  ya  kənddən  az  həcmdə  gətirilərək  baha  qiymətə 
təklif  olunan,  yaxud  da  müxtəlif  ölkələrdən  gətirilən  (keyfiyyət  göstəriciləri  şübhəli  olan)  əmtəə 
kütləsindən  istifadə  olunur  və  s.  Araşdırılan  istiqamətdə  atılan  müsbət  addımlardan  biri  kimi  də 
Ölkə  Prezidenti  İlham  Əliyev  tərəfindən  15  yanvar  2014-cü  il  tarixlə  imzalanan,  “fermer 
mağazaları”  və  “yaşıl  marketlər”in  yaradılmasını  nəzərdə  tutan  Sərəncam  qiymətləndirilə  bilər. 
Onun  imzalanması  Azərbaycan  Respublikası  Konstitusiyasının  109-cu  maddəsinin  32-ci  bəndini 
rəhbər  tutsa  da,  “2008-2015-ci  illərdə  Azərbaycan  Respublikasında  əhalinin  ərzaq  məhsulları  ilə 
etibarlı  təminatına  dair  Dövlət  Proqramı”nın  icrası  sahəsində  əlavə  tədbirlərin  görülməsinin 

---