Elmi ƏSƏRLƏR, 2017, №3 (84) nakhchivan state university. Scientific works, 2017, №3 (84)

127 
25  N. sarsi (Sowinskyi) 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
- 
26  N. caspius (Grimm) 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
27  N. compactusSars 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
28  N. corpulentusSars 
- 
+ 
- 
+ 
+ 
- 
29  N. obesus (Sars) 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
30  N. grimmiSars 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
31  N. maeoticus (Sow.) 
+ + 
+ 
++ 
++ 
++ 
++ 
32  N. carausui (Derzh. et Pjat.) 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
33  N. compressusSars 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
+ 
34  N. similis (Sars) 
+ 
+ 
- 
- 
+ 
- 
 
Mollusca 
 
 
 
 
 
 
35  Cerstodermarhomboides 
Lamarck 
+ + 
+ + 
+ + 
+ + 
+ + 
+ + 
36  Mytilasterlineatus (Cmel) 
+ + 
+ + 
+ + 
+ + 
+ + 
+ + 
37  Didacnalongipes (Grimm) 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
+ 
38  D. baeri(Grimm) 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
+ 
39  Hypaniaplicata (Eichw.) 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
+ 
40  Abraovata (Phill.) 
+ + 
+ + 
+ + 
+ + 
+ + 
+ + 
41  CaspiohydrobiaconicaLogv. et 
Star 
- 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
42  C. eichwaldianaCol. et Star. 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
+  
43  B.parvaLogv. etStar. 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
44  C.curtaLogv. etStar. 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
+ 
 
Decapoda 
 
 
 
 
 
 
45  PalaemonelegansRathke 
+ + 
+ + 
+ + 
+ + 
+ + 
+ + 
46  P. adspersusRathke 
- 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 

---

128 
47  Rhitroponopeusharrisii 
tridentatus (Mait.) 
+ + 
+ + 
+ + 
+ + 
+ + 
+ + 
 
Insecta  
 
 
 
 
 
 
48  Cluniomarinus 
Hal. 
- 
+ 
- 
+ 
+ 
- 
 
Cəmi 
38 
45 
24 
40 
48 
28 
Qeyd: “+”- rast gəlinən “++”-dominant növlər 
Xəzərin  Abşeron  yarımadasının  sahilboyu  sularında  rast  gələn  makrozoobentik  orqanizimlərin 
növ  sayı  sabit  olmayıb,  illər  və  fəsillər  üzrə  dəyişilir.  Belə  ki,  2012-  ci  ildə  Abşeron  yarımadasının 
sahilboyu sularında 45 növ qeyd edilmişdir ki, onların 38 növü yaz, 45 növü yay və 24 növü isə payız 
fəslində  rast  gəlmişdir.  İlin  bütün  fəsillərində  makrozoobentik  orqanizimlərin  biomüxtəlifliyi 
zənginləşməsində  əsas  rol  oynayan  qruplar-  mollyuskalar  və  yanüzən  xərçənglər  olmuşdur.  Belə  ki, 
mollyuskalar ümumi  növ sayının yaz fəslində - 18 %, yay fəslində - 22 %, payız fəslində  isə 25 % - ni 
təşkil  edirlər.  Yanüzən  xərçənglər  isə  ümumi  növ  sayının    yaz  fəslində  -36  %,  yay  fəslində-                   
33 %-i,  payız fəslində -37 %- ni təşkil  edirlər. İlin bütün fəsillərində bu qruplara daxil olan orqanizim-
lər  arasında  dominantlıq  edən  növlər  N.  maeoticus,  N.  robustoides,C.  rhomboides,  Abra  ovata  və 
M.lineatus olmuşdur. 
2013-cü  ildə  Abşeron  yarımadasının  sahilboyu  sularında  48  növ makrozoobentik  orqanizim-
lərə    rast  gəlinmişdir.  Qeyd  olunan  növlərin  sayı  və  rastgəlmə  tezliyi  sabit  olmayıb,  ilin  fəsillər 
üzrədəyişkən  olmuşdur.  Belə  ki,  makrozoobentik  orqanizimlərin  maksimal  növ  sayı    yaz-  yay 
fəsillərində(40- 48 növ), minimal növ sayı isəpayız fəsilində(24- 28 növ) qeyd edilmişdir (cədvəl). 
2012- ci ildən fərqli olaraq 2013- cü ildə Abşeron yarımadasının makrozoobenosunda növlərin sayı 
45-  dən  48- ə  qədər  artmışdır. Xüsusilə  qeyd etmək lazımdır  ki,  rast  gəlinən  növlərdən  4-  ü  (Sch. 
eudorelloides,  İ.michaelseni, P.lacustris, C. marinus)  yarımadanın faunası  üçün ilk dəfə qeyd edil-
mişdir.  Ilin  bütün  fəsillərində  yarımadanın  makrozoobentosunun  formalaşması  əsasən  amfipodlar 
(15  növ)  və  mollyuskalar  (10  növ),  qrupuna  daxil  olan  növlərin  hesabına  olmuşdur.  Tədqiqat 
zamanı yanüzən xərçənglər arasında N. robustoides, N.maeoticus, N.carausii, mollyuskalar arasında 
isə dominatlıq edən növlər isə C. rhomboides, A.ovata və M.lineatus olmuşdur. 
Beləliklə,  yuxarıda  qeyd  edilənlərə  əsaslanaraq  belə  nəticəyə  gəlmək  olar  ki,  2012-  2013-  cü 
illərdə Abşeron yarımadasının makrozoobentosunun növ tərkibi heç də fəsillər üzrəbir- birindən kəskin 
olaraq fərqlənmir. Belə ki, bütün fəsillər üzrə növlərin sayı 28 növlə  48 növ arasında dəyişilir. Lakin 
əvvəlki  illərdə  (1968-  2004  cü  illər)  aparılan  tədqiqat  işləri  ilə  müqayisədə  müəyyən  olunmuşdur  ki, 
Abşeron yarımadasının sahilboyu sularında rast gəlinən 109 növ makrozoobentik orqanizimlərin yalnız 
44  növü  eynilik  təşkil  etmişdir.  Həmçinin  əvvəlki  illərlə  müqayisədə  makrozoobentik  orqanizimlərin 
növ  sayının  azalması  müşahidə  edilmişdir  ki,  bunun  da  əsas  səbəbi  makrozoobentik  orqanizimlərin 
yarımadada yaşayan bentik balıqlar tərəfindən intensiv qidalanmasıdır. 
 
ƏDƏBİYYAT 
1.
 
Алиев  А.Д.  Видовой  состав  и  распространение  зообентоса  среднего  и  Южного 
Каспия//В. Сб.: Биол. Среднего и Южного Каспия, М.: Наука, 1968, с.80- 104. 
2.
 
Атлас беспозвоночных каспийского моря. М.:Пищ. Пром., 1968, 413с. 
3.
 
Касымов А.Г. Животный мир Каспийского моря, Баку, Элм, 1978, с.156. 
4.
 
Романова  Н.Н.  Методические  указание  и  изучению  бентоса  Южных  морей  СССР. 
М.ВНИРО, 1983, 13 с. 

---