- 59 -
ABSTRACT
Ramiz Alakbarov
PHYLOGENIA OF THE NEPETA L. GENUS IN THE NAKHCHIVAN FLORA
As a result of the evolution of similar genera of the
Lamiaceae family, sections and genera
corresponding to each section appeared in the Nakhchivan flora. The main morphological evolution
in the genesis of species of the genus
Nepeta L. has occurred by changing the crown, calyx, nutlet
and flowering group. The second main direction in the origin of species is the geographical race.
Systematic changes and similarities, indicated in the representatives of the subsection, migrated
from each race, are peculiar. The main waves of migration in the formation of the genus are
xerophilic elements of Iran and the Mediterranean. In the origin of the species, differences are
observed between the morphological properties mentioned above depending on the environment,
where the plant grew even from the same geographical race. This has created an opportunity for the
emergent emergence of new forms and species. The article contains information on the regression
of 27 species of this genus, as well as the systematic and geographical development of each of
them.
РЕЗЮМЕ
Рамиз Алекперов
ФИЛОГЕНИЯ ВИДОВ РОДА NEPETA L. ВО ФЛОРЕ НАХЧЫВАНА
В результате эволюции схожих родов семейства
Lamiaceae в Нахчыванской флоре
возник секций и родов, соответствующих каждый секции. Основная морфологическая
эволюция в происхождении видов рода
Nepeta L. произошла путем изменения короны,
чашечки, орешка и группы цветения. Второе основное направление в происхождении видов
географические расы. Систематические изменения и сходства, обозначенные в
представителях подраздела, мигрировавших из каждой расы, являются своеобразными.
Главной волной миграции в формировании рода считаются ксерофильные элементы Ирана и
Средиземноморья. В происхождении видов наблюдются различия между морфологическими
свойствами, указанными выше в зависимости от окружающей среды, где растение
произрастало даже из той же самой географической расы. Это создало возможность для
постипенные возникнювения новых форм и видов. В статье приводится информация о
регстрации 27 видов этого рода, а также о систематическом и географическом развитии
каждого из них.
NDU-nun Elmi Şurasının 27 noyabr 2017-ci il tarixli qərarı ilə çapa tövsiyyə
olunmuşdur. (protokol № 03).
Məqaləni çapa təqdim etdi: Biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent M.Piriyev
- 60 -
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.
ELMİ ƏSƏRLƏR, 2017, № 7 (88)
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.
SCIENTIFIC WORKS, 2017, № 7 (88)
НАХЧЫВАНСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ.
НАУЧНЫЕ ТРУДЫ, 2017, № 7 (88)
ELŞAD QURBANOV
Bakı Dövlət Universiteti
elshad_g@rambler.ru
KƏMALƏ ƏSƏDOVA
Bakı Dövlət Universiteti
asadovakamala@yahoo.com
UOT:581
MİL DÜZÜNÜN QIŞ OTLAQLARININ BİTKİLİKLƏRİNİN
TƏDQİQİ VƏ ONLARIN SƏMƏRƏLİ İSTİFADƏSİ
Açar sözlər:
fitosenoz, edifikator, formasiya, assosiasiya, dominant, subdominant
Keywords:phytocenosis, edificator, formation, association, dominants, subdominants
Ключевое слова:
фитоценоз, эдификатор, формация, ассоциация, доминант,
субдоминант.
Giriş. “Dövlət torpaq kadastrı, torpaqların monitorinqi və yerquruluşu haqqında” Qanunu,
“Azərbaycan Respublikasında kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalına və emalına dair Yol
xəritəsi”nin tədbirlər planında qeyd edildiyi kimi otlaqların iqdisadi qiymətləndirilməsi və
“Otlaqların idarə edilməsinin təkmilləşdirilməsi” üçün geobotaniki tədqiqatların aparılmasına
zərurət yaranır. Odur ki, müvafiq tədqiqatın və elmi araşdırmanın məqsədləri üzrə tələblərinə uyğun
halda Kür-Araz ovalığı Mil düzünün cənubunda yerləşən qış otlaqlarında bitkiliyinin geobotaniki
tədqiqatları 2016-2017-ci illərin payız (noyabr), qış (dekabr) və yaz (may) mövsümlərində yerinə
yetirilmişdir[1].
Tədqiqatın elmi-metodiki əsaslarla aparılması zamanıaşağıdakıların tədqiqi və araşdırılması
qarşıya qoyulmuşdur:
- təbii fitosenozların növ tərkibi və quruluşunun qeydə alınması;
- müasir fitosenoloji təsnifatın
verilməsi;
- irimiqyaslı (1:50000) yerquruluşu planları üzərində marşrut üsulu ilə tədqiqatın icrası və
geobotaniki konturların ayrılması ilə xəritələşdirilməsi;
- yarımsəhra bitkiliyi yovşanlı-efemerlik formasiyasının məhsuldarlığı, yem keyfiyyəti və otlaq
tutumunun
aşkar edilməsi;
- otlaq sahələrinin bitki örtüyündən səmərəli istifadəsinə dair tövsiyələrin hazırlanması.
Tədqiqatın obyekti və metodikası.
Mil düzündə heyvandarlığın inkişafı üçünzəngin mənbə sayılan qış otlaq sahələrində yayılmış
tipinə xas yovşanlı-efemerlik formasiyasının əvvəldə qeyd edilən geobotaniki parametrləri (“tədqiqat
obyektləri”ndə) müəyyən edilmişdir [2,5,7,8,9,10]. Bununla bağlı bitki örtüyündən toplanmış bütün
herbarilər sistemləşdirilməklə yeni taksonlara əsasən “Azərbaycan florası” [11] üzrə təyin edilmiş,
növlərin adı S.K. Çerepanova [12], V.C. Hacıyev və T.E. Qasımovaya [3] görə verilmişdir.
Tədqiq olunmuş rayonun iqlim şəraiti yayı quraq keçən mülayim-isti yarımsəhra və quru çöl
tipinə aiddir [4]; havanın orta illik temperaturu 14,0 C-dir və yağıntının miqdarı 312 mm-ə çatır.
Burada müvafiq iqlim şəraiti fitosenozun quruluşuna, məhsuldarlığa və otarma müddətinə təsir
göstərir [8,10]. Araşdırma göstərir ki, otlaqların bitki örtüyü boz-çəmən, çəmən-boz və şoran
torpaqlarda yayılmışdır [7]. Bu baxımdan E.M. Qurbanov və M.T. Cabbarov [6] qeyd edirlər ki,
Kür-Araz ovalığının şoran torpaqlarında yoğunlaşmış sarsazan (
Halocnemum strobilaceum (Pall
)
Bib.), budaqlı qışotu (
Petrosimonia brachiata Pall.), ağacvari şorangə (
Salsola dendroides Pall.)və
s. rast gəlinir. O cümlədən “tədqiqat obyekt”ində kserofitlərin (şoranlıqda isə ləkə halında
halofitlərin) formalaşması görünür və deqradasiyası intensivləşir.