Elmи мяъмуяси
Yüklə 3,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
Индики - эяляъяк заман фелляринин Гурани-Кяримдя морфоложи яламятляри 73
f)
Təmənni – تفوف تدعاو ديلخ مأ تيل اي
يل مادو ابحطصنف رمع اھل و “Nə olaydı Xüleydin anası verdiyi vədə vəfa edəydi, Mənim və onun ömrü davam etdikcə onunla evli olardıq.” g)
Rica – انمحريف ﷲ لعل “Ola bilsin ki, Allah bizə rəhm etsin.” 3) İndi isə نأ ədatının و bağlayıcısından sonra idmar olunmasına nəzər salaq. نأ ədatının bu vəziyyətdə idmar olunması iki şərtlə bağlıdır: a) و ədatı cümlədə birgəlik mənasında işləndikdə. b) و ədatından əvvəl tələb və ya inkar gəldikdə. Məsələn: دعقي و بيطخلا ملكتي لا “Xatib danışdığı zaman ayağa durdu”. Bu misalda yuxarıda göstərdiyimiz hər iki şərtlə bağlı nümunə mövcuddur. Əl-Əşmuninin fikrinə görə, müzare feil beş vəziyyətdə و ədatından sonra nəsb vəziyyətində olur: nəfy, əmr, nəhy, sual, təmənni. a)
Nəfy – ... اولخدت نأ متبسح مأ ْ ُ ُ ْ َ َ َ ْ ْ ُ ْ ِ َ عي املو ةنجلا ْ َ َ ﱠ َ َ َ ﱠ ْ ملَِ ﷲ ُ ّ نيذلا َ ِ ﱠ نيرباصلا ملعيو مكنم اودھاج َ َ ِ ِ ﱠ َ َ ْ َ َ َ ْ ُ ِ ْ ُ “Yoxsa Allah içərinizdən cihad edənləri (düşmənlə vuruşanları) və (əziyyətə) səbr edənləri bilib (bəlliləşdirib bir-birindən) ayırd etməmişdən qabaq cənnətə girəcəyinizimi güman edirsiniz...?!” (Ali-İmran:142) Bu ayədə ملعي feli mudmar نأ vasitəsilə nəsb vəziyyətinə gətirilmişdir. 9
Əmr –
يقيدص اي ا كتلز كل رفغأ و يتلز يل رفغ
Dostum, mənim səhvini bağışla, mən də sənin səhvini bağışlaram. c)
Nəhy – يتأي و قلخ نع هنت لا ب هلثم
تلعف اذا كيلع راع
ميظ Etdiyin bir şeyi başqalarına qadağan edirsən. Belə etdiyin üçün sənə böyük ar olsun! d)
Sual –
Məgər biz qonşu deyildik, Bizim aramızda sevgi və dostluq olmazmı? ə) Təmənni –
9
, م ٢ ص ١١٧
дос. Н.Н.МЯММЯДОВ 74
“... Kaş ki, biz dünyaya qaytarılıb Rəbbimizin ayələrini yalan hesab etməyəydik və möminlərdən olaydıq!” (Əl-Ənam: 27) Bu ədat ) و ( birgəlik deyil, bağlayıcı və ya yeni bir fikir bildirmək üçün işləndiyi zaman indiki zaman feili nəsb vəziyyətinə düşməz. Məs:
Bu misalda işlənən müzare fellərin üç xüsusiyyəti ola bilər, yəni, feillər nəsb, rəf və ya cəzm vəziyyətində ola bilər. 1)
İkinci felin nəsb vəziyyətdə olması onun əvvəlki fellə birgəlik bildirməsi ilə bağlıdır. 2)
3)
Felin cəzm olması isə onun yalnız bağlayıcı vəzifəsində işlənməsi ilə bağlıdır. نأ ədatının idmar olmasının mümkün olduğu hallar. نأ ədatı dörd vəziyyətdə idmar ola bilər: Fel bu dörd bağlayıcıdan ( مث ,
وأ ,
ف ,
و ) birindən sonra gəldikdə. Bu zaman həmin ədatdan əvvəl ismin (xalis ismin) gəlməsi əsas şərtdir. Məsələn: هملكي نأ رشبل ناك امو ُ ُ َ َ ﱢ َ َ َ ٍ َ َ ِ َ َ ﷲ ُ ﱠ ح ءارو نم وأ ايحو لاإ ِ ِ َ َ َ ْ َ ً ْ ﱠ ِ وأ باج ْ َ ٍ َ لاوسر لسري ً ُ ُ َ َ ِ ْ ... “Allah bəşər övladı ilə (Musanın anası ilə olduğu kimi) ancaq vəhylə (ilham və ya röya ilə), yaxud (Musa kimi) pərdə arxasından danışar (Allah kəlamı eşidilər, amma Özü görünməz), və ya bir elçi (mələk) göndərər...” (Şura: 51) Bu ayədə sözügedən məsələ ilə bağlı iki dəlilə rast gəlmək mümkündür.
Müzare fellər əsasən cəzm ədatlarından sonra cəzm olunur. Həmin ədatların sayı on beşdir və onlar iki hissəyə bölünür: 1)
Yalnız bir feli cəzm edən ədatlar. Bunlar aşağıdakılardan ibarətdir: امل , مل , ل , لا
2) İki feli cəzm edən ədatlar. Bu ədatların sayı on birdir. Məsələn: امذإ , نيأ , نايأ , ىتم , يأ , امھم , ام , نم , نإ , ىنأ , امثيح İndi isə həmin ədatlar haqqında tərtibatla izahat verməyə çalışaq və bunun üçün لا (ةيبلطلا لا ) ədatından başlayaq. Bunun mənası bir şeyin yerinə yetirilməsini istəməməkdir. Məsələn: ... اب كرْشت لا ينب اي ِ ﱠ ِ ِ ﱠ ْ ُ َ َ ُ َ كرشلا نإ َ ْ ﱢ ﱠ ِ ميظع ملظل ٌ ٌ ِ َ ْ ُ َ Yüklə 3,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|