Elmи мяъмуяси
Yüklə 3,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
Индики - эяляъяк заман фелляринин Гурани-Кяримдя морфоложи яламятляри 69
2)
İkinci qrup alimlərin fikrinə görə isə feilin nəsb olunması نذإ ədatına görə deyil, نأ ədatına görədir. Bildirmişlər ki, نأ ədatı yalnız bağlayıcı və ön qoşmalardan sonra zahir şəkildə ola bilər. 3) Üçüncü qrup isə نذإ ədatının zərf olduğunu bildirmiş və feilin nəsb olmasına نأ ədatının səbəb olduğunu əsas götürmüşlər. نأ ədatının idmar bildirməsi نأ ədatı üç ön qoşmadan və dörd bağlayıcıdan sonra idmar olunur. Həmin ön qoşmalar bunlardır:
. Bağlayıcılar isə bunlardlr: مث , و , ف , وأ . نأ ədatının يك ön qoşmasından sonra idmar olunması üç şəraitdə baş verir:
1)
-Gəldim ki, mənə hörmət edəsən. Bu vəziyyətdə olduqda يك ədatından sonra لا ədatı gəldikdə نأ ədatı təqdir olunaraq işlənməlidir. Məsələn:
2)
Əgər ل ədatından əvvəl naqis feil keçmiş zamanın inkarında gələrsə, o zaman نأədatı yazılmır. Məsələn: ناك امو َ َ َ َ ﷲ ُ ّ مھيف تنأو مھبذعيل ْ ْ ِ ِ ِ َ َ َ ُ ُ َ َﱢ ... “ Halbuki sən onların arasında ola-ola Allah (sənə hörmət əlaməti olaraq) onlara əzab verən deyildir...” (əl-Ənfal: 33) ل ədatının özü dörd cür adlandırıla bilər: a) ( ل ل ةبقاعل ) Ləmul-aqibəti. Məsələn: نوعرف لآ هطقتلاف َ َْ ْ ِ ُ ُ َ َ َ ْ َ انزحو اودع مھل نوكيل ً ً ُ َ َ َ َ ّ ُ َ َ ْ ُ َ ِ ...
olacaq onu (Musanı) (içində olduğu sandıqla birlikdə) götürüb gəldilər...” (Əl-Qəsəs: 8) b) (ديكأتلا ل) Təkid ləmi. Məsələn:
yolları sizə göstərmək və tövbələrinizi qəbul etmək istər. Allah (hər şeyi) biləndir, hikmət sahibidir !
дос. Н.Н.МЯММЯДОВ 70
c) (ةيدعتلا ل) - Tədiyə bildirən ل. Məsələn: لا تددعأ دنج ي ةكرعملا يف لتاقيل “Əsgəri hazırladım ki, döyüşdə vuruşsun.” Bu misaldakı ل ədatı ərəb dilində “tədiyə ləm” -i adlanır.
Bu cür idmar iki yerə bölünür: 1)
ىتح ədatı aydın ismi cər halına saldıqda. Məsələn:
ةياھنلا ىتح باتك Kitabı sona qədər oxudum. Bu halda ىتح ədatı məqsəd bildirdiyi üçün ةياغلا ىتح adlanır. 2)
ىتح ədatı aydın görünməyən ismi məcrur edərsə. Məsələn: ... رمأ ىلإ ءيفت ىتح يغبت يتلا اولتاقف ِ ْ َ َ ِ َ َ ِ ِ ِ ِ َ َ ﱠ ْ ﱠ ُ َ َ ﷲ ِ ﱠ ... “... (Təcavüzkarlıq edənlə) Allahın əmrinə (itaətinə) qayıdana qədər vuruşun...” (əl-Hucurat: 9) Bu halda işlənən ىتح ədatının üç mənası vardır: a)
ىتح ədatı hər hansı məqsədlə işləndikdə. Bu zaman ondan sonrakı məna əvvəlki mənanın bitməsi üçün həqiqi sonluq kimi işlənirsə. ىتح ədatının məhz bu mənada işlənməsinə əmin olmaq üçün cümlədə onun işləndiyi yerdə ىلإ ön qoşmasını işlətmək lazımdır. Bu halda mənada bir dəyişiklik baş verməzsə, o zaman ىتح ədatının sözügedən mənada işlənməsinə əmin olmaq olar. Məsələn: ملا لخدي ىتح راطقلا ةطح عرسي “Qatar stansiyaya daxil olmağa tələsir.” Əgər bu misalda ىتح ədatının yerinə ىلإ qoysaq da, mənada bir dəyişiklik baş verməz. b)
ىتح ədatının təlil, yəni aydınlaşdırıcı mənasında işlədilməsi. Bu halda ىتح ədatından əvvəl gələn fikirlər ondan sonrakı üçün səbəb olur. Burada da ىتح ədatının məhz bu mənada işlənməsinə əmin olmaq üçün cümlədə onun yerinə يك ədatının işlədilməsi lazım gəlir. Əgər bu halda məna dəyişməzsə, ىتح ədatının sözügedən mənada işlənməsinə əmin olmaq olar. Məsələn: جلا لخدت ىتح ملسأ ةن - İslamı qəbul et ki, Cənnətə daxil olasan. Əgər bu misalda ىتح ədatının yerinə يك ədatını qoysaq, yenə də mənada bir dəyişiklik baş verməz. c) ىتحədatının istisna mənasında işlədilməsi. Bu halda işləndikdə ىتح ədatından sonra gələn fikir ondan əvvəlki fikir üçün məqsəd və səbəb olmamalıdır. Məsələn: لل يلاولا حلصي لا ح لدعلا مزتلي ىتح مك - Vali hakimiyyəti ədalətlə idarə etdikdə doğru olar. Bu misalda ىتح ədatının yerinə müvafiq şəkildə لاإ ədatı yazılarsa, mənada bir dəyişiklik baş verməz. Yüklə 3,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|