Elmи мяъмуяси
Yüklə 3,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- نل –lə onun məmulu arasında başqa söz gələ bilərmi
- امنإف رضف عفنت مل تنأ اذإ عفني و رضي اميك ىتفلا ىجري
- ينمركت يك تئج
- يك ədatı nə zaman aydınlaşdırıcı və məsdər يك olur. يك
- وحنلا مھفأ نأ يكل تئج يك
Индики - эяляъяк заман фелляринин Гурани-Кяримдя морфоложи яламятляри 63
لمھا نل وحنلا
- Nəhvi tərk etmərəm. Əbul Həsən Əşmuni də bu rəyin tərəfdarları kimi çıxış edərək, onun mümkünlüyünü qeyd etmiş və belə bir misal gətirmişdir: اديز برضا نل
- Zeydi vurmaram. 6
Sibəveyhi də نل ədatının bu cür işlənə biməsini mümkün hesab edir. Lakin Əbul Həsən Əxtər نل ədatının yalnız əvvəldə işlənməsini təkidlə qeyd edir və yuxarıda deyilən rəylərlə razılaşmadığını bildirir. Bununla yanaşı, həmin dilçilər yalnız əvvəldə işlənmənin ام
bildirərək öz rəylərində möhkəm dayanmış və buna aid “rəcəz” bəhrində yazılmış bir beyti misal gətirmişlər:
Nə vaxt istəsən, mən mövcudam (hazıram) Günəş şüası kimi və ya ondan da parlaq şəkildə.
Bütün Bəsrəli alimlər, o cümlədən də Kufəli alim Hişam bunun mümkün olmadığını bildirmiş və: لمھا ةءارقلا نل
-tipli cümlələrin düzgün olmadığını bildirmişlər. Lakin, zəruri halda, xüsusilə də şeиr üslubunda نل –in bu cür işlənməsinə yol vermək olar. Məsələn: لاتاقم ديزي ابا تيار ام نل .. يھلا دھشا و لاتقلا عدا ج ءا Yəni: “Əbu Yəzidi döyüşdə gördüyüm müddətdə döyüşü tərk etmərəm”. Göründüyü kimi, bu misalda نل
neçə söz mövcuddur. Kisaiyə gəlincə, o, and üslubunda bu cür işlənmənin mümkün olduğunu qeyd edir. Məsələn: يضا ﷲ و نل ع قحلا
- “Allaha and olsun ki, haqqı zay etmərəm”. Fərra da onun fikrini dəstəkləyir. Müzare feili nəsb edən ədatlardan biri يك ədatıdır.
ролунда да чыхыш едя билмясидир. 1)
ədatına əlavə edildikdə özündən sonra gələn sözü cər (yiyəlik) halında idarə edir. Bu zaman həmin ədat هميك vəziyyətində işlənir və همل mənasını verir. Bu halda həmin ədat يك
6
: ٣ / ٢٧٨
дос. Н.Н.МЯММЯДОВ 64
vəziyyətində işlənə bilməz. Çünki həmin halda işlənsəydi, ondan sonra feilin nəsb vəziyyətdə gəlməsi lazım olardı. 2)
aydınlaşdırıcı və cər ədatı rolunda çıxış edir. Buna misal olaraq Ən- Nabiğənin bir beytini misal göstərmək olar: امنإف رضف عفنت مل تنأ اذإ عفني و رضي اميك ىتفلا ىجري Яэяр бир хейир вермясян, зяряр вер. Чцнки, инсан йа зяряр вермялидир, йа да хейир! Bu beytdəki يك ədatı ل –ədatının aydınlaşdırıcı və cərr vəzifəsində işlənmişdir. 3)
يك ədatı gizli نأ –dən (ةيردصملا نا) əvvəl işləndikdə. Məsələn: ينمركت يك تئج – Gəldim ki, mənə yaxşılıq edəsən. Həmin cümlə əslində bu vəziyyətdə işlənməlidir: ينمركت نأ يك تئج Bəsrəlilər birinci variantın işlənməsini doğru hesab etdikləri halda, kufəlilər hər iki variantın doğru olduğunu və bunun üslubdan asılı olaraq seçilməsini məqbul hesab etmişlər. 4)
يك ədatı ل ədatından (ةيليلعتلا ملا) əvvəl gəldikdə də həmin vəzifəni yerinə yetirir. Məsələn: ك تئج كدعاسلأ ي
- Gəldim ki, sənə kömək edəm. Bu misalda ل ədatından sonra نأ ədatının düşməsi (həzf olunması) müşahidə olunur. يك ədatı nə zaman ةيردصملا يك adlanır? يك ədatı ل –dən sonra gəldikdə və özündən sonra نأ ədatı gəlmədiyi zaman ةيردصملا يك adlanır. Məsələn: ام ىلع اوسأت لايكل َ َ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ ِ مكاتآ امب اوحرفت لاو مكتاف ْ ْ ُ َ ُ َ َ َ َ ِ ُ َ ْ َ َ ... “Bu sizin əlinizdən çıxana kədərlənməməyiniz və sizə verilənə də sevinib qürrələnməməyiniz üçündür... ” (Əl-Hədid: 23) يك ədatı nə zaman aydınlaşdırıcı və məsdər يك olur. يك ədatının bu şəkildə işlədilməsi iki qismə bölünür: 1) يك ədatı ل ədatı ilə نأ ədatı arasında gəldikdə. Məsələn: وحنلا مھفأ نأ يكل تئج يك ədatının bu cür işlədilməsi haqqında müxtəlif rəylər vardır. 2) يك ədatı ل ədatı ilə نأ ədatları olmadan müstəqil şəkildə işlənir. Məsələn:
Yüklə 3,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|