göstərir. Bir halda ki, ilahi sözdə heç bir yanlışlıq ola bilməz,
ziddiyyətlərin aşkarlanmasından nəticə çıxır ki, din yox - ağıl,
ilahiyyat yox - fəlsəfə yanılır.
Akvinatm dediyinə görə varlıq beş yolla dərk edilə bilər.
Birinci yol
hərəkət anlayışıdır. Burada özü heç nə ilə hərəkətə
gətirilməyən ilk təkana (Allaha) müraciət etmək zəruridir.
İkinci yol
yaradıcı səbəb anlayışıdır (Allah).
Üçüncü yol
imkan
və zərurət anlayışlandır. Bu da Allahdır.
Dördüncü yol
şeylərdə
özünü göstərən müxtəlif mərhələlərdən başlayır. Şeylərin
arasında bu və ya digər dərəcədə mükəmməl olanını və
həqiqilərini tapmaq olar. Lakin elə mahiyyət (əsas) var ki, bütün
başqa əsaslar üçün xoşbəxtliyin və hər cür kamilliyin səbəbidir.
Bu da Allahdır.
Beşinci yol
təbiətdə baş verənlərin hamısını
müəyyənləşdirən şüurlu varlıqdır. Bu da Allahdır. Deməli,
T.Akvinata görə, varlığın mövcudluğunu sübut edən beş yolun
hamısı Allah tərəfindən müəyyənləşdirilir.^^
T.Akvinat «Teologiyanın cəmi» əsərində yazırdı: «...Bir
halda ki, Allahda öz varlığından əlavə heç nə yoxdur..., özgə
mahiyyət yoxdur, deməli. Onun mahiyyəti (lat. «essentia»)
Onun varlığıdır (lat. «esse»)».^'*
T.Akvinat hesab edirdi ki, ictimai nizam İlahi nizamın
təzahürüdür. O, hüququn ilk növü kimi
daimi hüqüq
anlayışını
irəli sürür. Daimi hüquq dedikdə o, dünyanın Allah tərəfindən
idarə edilməsi üsullarının tam cəmini nəzərdə tuturdu. Daimi
hüququn xüsusi təzahürü kimi
təbii hüquq
mövcuddur. Təbii
hüququn konkretləşmiş formasına
insan hüququ
deyilir.
Sxolastikanın nümayəndələrindən biri də
Duns Skot
(təxm.
1265-1308) olmuşdur. Öz sələfləri kimi o da daha çox
ilahiyyatın fəlsəfəyə münasibəti məsələsi ilə məşğul olmuşdur.
O, deyirdi ki, ilahiyyatın predmeti - Allah, fəlsəfəninki (meta-
fızikanınkı) - varlıqdır. Allahı dərk etmək üçün fəlsəfənin
imkanları məhduddur.
Bax: Антология мировой философии. В 4-х тт.. Т. I, 4.2. М., 1969, с.828-831. Вах: Жури.
Dostları ilə paylaş: 
