Əl-Fərabinin varlıq haqqında fikirləri əsasən Aristotelin
görüşlərinə uyğun gəlir: «Biz deyirik ki, varlıq iki növ olur. Bir
növ varlığa elə şeylər aiddir ki, onlann mövcudluğu öz
mahiyyətindən doğmur. Belə növ şeylər «mümkün varlıq»
adlanır. Başqa növə isə elə şeylər aiddir ki, onların mövcudluğu
öz mahiyyətindən doğur. Belə növ şeylər «zəruri varlıq» adla
nır»
36
İctimai-siyasi həyat haqqında təlim əl-Fərabinin elmi irsində
mühüm yer tutur. Bütün bəşəriyyəti filosof üç yerə bölür:
böyük, orta və kiçik cəmiyyətlər. Böyük cəmiyyət Yer üzərində
yaşayan bütün insanların, xalqlann birliyidir; orta cəmiyyət hər
hansı ayrı xalqın birliyidir; kiçik cəmiyyət bir şəhər ilə təmsil
olunan cəmiyyətdir^ Əl-Fərabi özünün nümunəvi cəmiyyət
təlimini yaradarkən Şərqin sosial-siyasi ideyalanndan
bəhrələnməklə yanaşı yunan fılosoflanmn, ilk növbədə Platon
və Aristotelin siyasi və etik görüşlərinə əsaslanmışdır.
Əl-Biruni
(973 - təxm. 1050) Orta Asiyanın ensiklopedik
alimi olmuşdur. Dini görüşlərlə yanaşı apardığı elmi-təbii
araşdırmalar Biruni üçün təbiəti dərk etməyin əsas vasitələri idi.
Onun fikrincə, elm birinci növbədə təcrübə və müşahidəyə
əsaslanmalıdır. Təbiət daim dəyişir və inkişaf edir. Bütün
Kainat Allahın iradəsi ilə idarə olunur.
Orta əsr müsəlman Şərqinin ən böyük alim və filosoflarından
biri dahi
İbn Sinadır
(lat. Avitsena) (təxm. 980-1037). O
dövrdə elə bir elm sahəsi olmamışdır ki, alim onunla məşğul
olmasın. Lakin onun dühası daha çox təbabət və fəlsəfə
sahəsində parlamışdı. İbn Sinanın təbabətə aid əsəri - «Tibb
elminin qanunu» - təbabətin əsl ensiklopediyası idi. Beş əsrdən
çox bir dövrdə bu əsər həm Şərqdə, həm də orta əsr
Avropasında həkimlərin stolüstü kitabı olmuşdur.
İbn Sinanın fəlsəfə elmindəki xidmətləri heç də təbabət sa-
həsindəkindən az olmamışdır. Fəlsəfə, onun sözlərinə görə,
varlıq haqqında elmdir, onun predmeti varlığın bu və ya digər
təzahürləri yox, bütövlükdə varlığın özüdür. İbn Sina fəlsəfəni
Dostları ilə paylaş: 
