Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
IV BOLMƏ Cəmiyyət və insan fəlsəfəsi
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 330
IV
BOLMƏ Cəmiyyət və insan fəlsəfəsi 1. Sosial fəlsəfə 1.1. Sosial fəlsəfənin ümumi özəllikləri Sosial fəlsəfə ictimai həyatın ayrı-ayrı tərəflərini və proseslərini deyil, onu qarşılıqlı təsirdə və əlaqədə olan bütün tərəfləri ilə birlikdə bütöv bir proses kimi öyrənir. Deməli, sosial fəlsəfə ictimai inkişafın ümumi nəzəriyyəsi kimi çıxış edir; onun özünün xüsusi tarixi təfəkkür təcrübəsi olmalıdır. Bununla yanaşı o bu təcrübəni öyrənməli, onu özünün tədqiqat obyektinə çevirməlidir. Cəmiyyət haqqında idealist görüş fəlsəfə tarixinin bütün mərhələlərində çox geniş yayılıb. Belə görüş təsdiq edir ki, ictimai həyatın bütün hadisələri son nəticədə mənəvi başlanğıcdan asılıdır. (Mütləq ideya, görkəmli şəxsiyyətlərin, qəhrəmanların, rəhbərlərin və başqalarının iradəsi). Bir çox böyük mütəfəkkirlərin fikrincə, insan fəaliyyəti adətən mənəvi sahə ilə məhdudlaşır, köklü, zəruri ictimai dəyişikliklər isə - cəmiyyətin mənəvi sferasının dəyişməsindən asılıdır. İnsanlar üçün aşağıdakı sualların cavabını bilmək çox vacibdir: cəmiyyətdə baş verən dəyişikliklər təsadüfıdirmi? Tarix bir-biri ilə əlaqəsi olmayan ayrı-ayrı hadisələrin baş verməsi- dirnıi? İctimai hadisələr arasında müəyyən qarşılıqlı əlaqə mövcuddurmu və tarixin gedişi zəruri və qanunauyğun xarakter daşıyırmı? Bu suallara ən aydın və sadə cavabı ilk dəfə din veribdir: hər şey Allah tərəfindən müəyyənləşib və onun iradəsindən asılıdır. İnsan Allah tərəfindən yaradılıb və onun taleyi də Allahdan asılıdır. İnsanların bir hissəsinin zəngin, bir hissəsinin kasıb yaşaması da ilahi iradənin işidir. İdealist fəlsəfə çox hallarda birbaşa Allaha müraciət etmir. İdealist filosoflar hesab edirlər ki, cəmiyyətdə hər şey şüurdan asılıdır, dünyanı ideyalar idarə edir. Bu şüur, ideya həm insandan asılı olmayan, hətta onun yaranmasından əvvəl mövcud 331 olan şüur (obyektiv idealizm), həm də insanın şüuru, ideyası, onun öz mənliyinin təzahürü ola bilər (subyektiv idealizm). İdealistlərin çoxu hesab edir ki, cəmiyyət və onun inkişafı prinsip etibarilə dərkedilməzdir, çox şeylər təsadüflərdən, insan şüurunun çıxardığı bu və ya digər nəticələrdən asılıdır. Onlar deyirlər ki, cəmiyyət təbiət kimi deyil, burada insan şüurundan kənarda heç bir obyektiv qanun və inkişaf ola bilməz. Göstərmək lazımdır ki, sosial hadisələrin izah edilməsi işində idealist mütəfəkkirlərin əldə etdiyi elmi nailiyyət sosial- fəlsəfi fikrin irəliyə doğru sonrakı hərəkətini şərtləndirdi. İndiki dövrdə bizə hansı sosial fəlsəfə lazımdır? Əlbəttə, «sülh fəlsəfəsi», «keçid dövrünün fəlsəfəsi», «milli həmrəylik fəlsəfəsi» və s. adlandırılan sahələr sosial fəlsəfənin ayrı-ayrı fraqmentləri olsa da, sözün əsl mənasında fəlsəfə deyil. Bizim müasir həyatımızın fəlsəfi cəhətdən əsaslandırılması o zaman mümkün olacaq ki, humanizm dəyərlərinin və demokratiyanın həyata keçirilməsinə yol açmağa qadir olan yeni tarix fəlsəfəsi yaradılsın. Humanizm və demokratiyaya zidd siyasət və onun yaratdığı mənəvi, o cümlədən fəlsəfi atmosfer gec-tez iflasa uğrayır. Böyük fəlsəfi və etik ideyalar isə ağır sınaqlara məruz qalsalar da keçici olmur və əbədi yaşayır.
Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|