Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Bax: M.Хайдеггер. Врс.мя и бытие. M., «Республика». 199.1. с.2.19
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Bax: M.Хайдеггер. Врс.мя и бытие. M., «Республика». 199.1. с.2.19.
Ycno orada, s.242. Ycno orada. T.B.Адорно. К логике социши.иых наук. - Вах: Жури. «Вопросы философии». JM« 10, 1992.С.77. 327 faktlar sosial vasitələrlə ifadə edildiyi üçün idrakın axınncı əsası deyil».” Adomo və Horkhaymer elmi düşüncəyə o qədər də müsbət yanaşmu-dılar. Frankfurt məktəbinin ikinci nəsli məktəbin banilərinin mövqeyini xeyli dəyişdirdi. Habermas və Apelin kommunikativ rasionalizmi özünün çatışmamazlığmı aradan qaldırmağı bacaran və sosial tərəqqini təmin edən elmi düşüncənin özünütənqidi kimi çıxış edir; elm şübhə altma alınmır; elm dünyanın məqsədəuyğun və rasional yolla öyrənilməsi kimi başa düşülürdü. Elmi bilik əsaslandınlır, belə ki, o kommunikativ biliklərin, xüsusən elmi ictimaiyyətin dil oyunlannda aydınlaşdığı kimi rasional baxımdan daha məqbuldur. 3.6. Elm və əxlaq Elmdə əxlaq məsələsi həmişə alimlərin diqqətini özünə cəlb etmiş və bu məsələ ətrafında həmişə müxtəlif fikirlər irəli sürülmüşdür. Məsələn, M.Veberə görə elmi - xoşbəxtliyə, xüsusən Allaha doğru aparan yol hesab etmək lazım deyil, çünki 0 aşağıdakı suallara cavab vermir: Biz nə etməliyik? Biz necə yaşamalıyıq? Bu dünyanın mənası varmı və burada yaşamağa dəyərmi? və s. Elmin - gerçəkliyin bütün sahələrinə soxulmaq, insanın məhrəm, gizli aləmini, şüuraltını və s. tədqiq etmək hüququ varmı? İnsan
idrakının müdaxilə etmək sərhəddini müəyyənləşdirən hər hansı bir əxlaqi hüdud varmı? Yaxud elmin hər şeyə ixtiyarı varmı? və s. bu kimi suallara cavablar çox müxtəlif, bəzən daban-dabana zidd olmuşdur. Elm həqiqət axtarmaqdır, həqiqəti axtarmaq isə öz- özlüyündə xeyirxahlıqdır. Lakin alimlər də insandır, onlann da xarici gerçəklik haqqında özünəməxsus müxtəlif görüşləri, siyasi quruluşa, ayn-ayn liderlərə qarşı rəğbət və yaxud mənfi münasibəti ola bilər, onlar da yanıla və səhv edə bilərlər. Elmi kəşflər bəzən alimin arzusundan asılı olmayaraq hərbi-siyasi məqsədlər üçün istifadə oluna bilər. Elm tarixində elə hadisələr Yenə orada, s.80.
olmuşdur ki, alim öz tədqiqatının nəticələrindən insanlıq əleyhinə istifadə ediləcəyi təhlükəsini əvvəlcədən görərək, bu tədqiqatı dayandırmağa və yaxud gizlətməyə çalışmışdır. «Adətən hesab edirlər ki, elm etikadan asılı deyil. Bir çox alimlər əmindirlər ki, elm obyektiv və bitərəfdir. Onların fikrincə elmi nəzəriyyələr dəyərlərdən tamamilə azaddır, ona görə də faktları və dəyərləri dəqiq olaraq bir-birindən ayırmaq lazımdır. Pozitivistlərə inansaq elm rasional və obyektivdir, dəyər haqqında mühakimələr isə emosional və subyektivdir. Müstəqillik ideyasının tərəfdarları elm ilə texnologiya arasında belə dəqiq sərhəd çəkir və təsdiq edirlər ki, alimlər öz kəşflərinin praktikada tətbiq edilməsi üçün cavabdeh deyil. Onların fikrincə, elmi kəşflərin nəticələrini əvvəlcədən demək olmaz və alimlərin öz səlahiyyətlərindən kənarda qalan işlər haqqında danışmağa haqqı yoxdun>.’* XX əsrin böyük fıziklərindən olan Maks Bom yazmışdır: «Biz həmçinin onun da qayğısını çəkməliyik ki, mücərrəd elmi təfəkkür tətbiq edilməsi lazım olmayan başqa sahələrə yayılmasın. İnsani və əxlaqi dəyərlər tamamilə elmi təfəkkürə əsaslana bilməz».’’ Dahi fizik Albert Eynşteynin də elmin etikası haqqında fikirləri maraqlıdır: «Mən hesab etmirəm ki, elm insanlara əxlaq öyrədə bilər. Mən inanmıram ki, əxlaq fəlsəfəsini ümumiyyətlə elmi əsasda qurmaq olar».*®® Özünü hər cür əxlaqi məsuliyyətdən azad elan edən elm - «təmiz elm» müəyyən şəraitdə xeyirdən şərə çevrilə bilər, insan zəkasının faydalı nailiyyəti olmaqdan daha çox insanlara ziyan gətirən qüvvə, onların mövcudluğu üçün təhlükə, müharibələrdə, iqtisadi fəlakətlərdə adamların kütləvi qırğın vasitəsi ola bilər. Bəzi mütəfəkkirlər hesab edirlər ki, elmi cəhətdən əsaslandırılan hər şey əxlaqidir, başqaları isə, əksinə, deyirlər ki, elmi əsaslandırmağın deyil, seçməyin predmeti əxlaqi ola bilər. Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|