Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
| anarxizmdir
(yun. «an- archia» - hakimiyyətsizlik). Adi şüurda dərin kök salan fikirdən fərqli olaraq anarxizm sosial xaos və yaxud nəzarətsiz zorakılıq deyil. Anarxizm nəzəriyyəsinə görə insan nəsli dövlət olmasaydı daha yaxşı yaşayardı. Anarxistlər sübut etməyə çalışırlar ki, insan cəmiyyətinin daha sadə və mükəmməl təşkil edilməsi metodları var. Məsələn, fransız anarxizminin nümayəndəsi P.J.Prudona (1809-1865) görə zorakılığın və sosial xaosun səbəbi fərdlər və fərdlərin kiçik qrupları deyil, dövlətin özüdür. Sol və sağ anarxizm arasındakı fərq aşağıdakılardan ibarətdir. Sol anarxistlər (məsələn, XIX əsrdə yaşamış knyaz Kro- potkin) inanırdılar ki, ideal (dövlətsiz) insan cəmiyyəti könüllü demokratik korporasiya əsasında qurulacaq. Burada xüsusi mülkiyyət demək olar ki, olmayacaq (şəxsi əmlakdan başqa, məsələn, paltar), çünki torpaq və əsas istehsal vasitələri ümumi istifadəyə keçir.
Sağ anarxistlər dövlətin tamamilə ləğv edilməsini tələb edirdilər. Onlar inanırdılar ki, ideal insan cəmiyyəti xüsusi mülkiyyətin tam hökmranlığına əsaslanır və ayn-ayn fərdlər və yaxud onlann kiçik və böyük birləşmələrinə dayanan könüllü korporasiyalar tərəfindən saxlanılır. Vergilər, inhisarlar əleyhinə qanunlar və başqa məhdudiyyətlər aradan götürülsə, kapitalist sisteminin təbii fəaliyyəti aşağı keyfiyyətli malları ləğv edəcək, ətraf mühitin çirklənməsi prosesini dayandıracaq və öz səmərəliliyini sübut edəcəkdir. Əvvəllər sol anarxistlər sübut edirdilər ki, dövlətdən xilas olmağın yeganə üsulu hökmdarı öldürmək və yaxud radikal inqilab etməkdir. Burada çox vacib bir istisnanı - M.Qandi təlimini nəzərə almaq lazımdır. O, özünəməxsus sol anarxist idi. Qandi inanırdı ki, ən mükəmməl cəmiyyət kiçik qruplann (kəndlərin və icmaların) könüllü korporasiyası əsasında yaranacaq. Lakin 0 , hər cür zorakılığın, o cümlədən üsyanın əleyhinə idi və passiv müqavimət taktikasından istifadə etməyi təklif edirdi. Bir çox müasir sağ anarxistlər hesab edirlər ki, dövləti demokratik siyasi vasitələrlə aradan qaldırmaq olar. Başqalan isə göstərirlər ki, bizim həyatımıza daha çox nəzarət etdikcə dövlət öz səmərəliliyini itirir və nəticədə təbii ölümlə öz varlığına son qoyur. Bəzi anarxistlər hesab edirlər ki, ağıllı və təhsilli adamları, yüksək mövqe sahiblərini və varlı adamları (böyük iş adamlarını, generallan və b.) dövlət ilə iş birliyini dayandırmağın zəruriliyinə inandırmaq lazımdır. Elita anarxizmin ağlabatan olduğunu başa düşəndən sonra dövlət öləcək.
Marksistlər deyirlər ki, yalnız zorakı inqilab insanlan kapitalizmdən və kapitalist idarə formasından azad edəcək. Onlar təsdiq edirlər ki, müvəffəqiyyətli antikapitalist sosialist inqilabından sonra yeni, lakin keçici dövlət - proletariat diktaturası qurulacaq. Bu proletar dövləti tezliklə kommunizm ilə əvəz olunacaq və dövlət həmişəlik aradan qaldınlacaq. Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|