Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə

Sokratdır

 (b.e.ə. təxm. 470-399). 

Afina  quldarlıq  demokratiyasına  qarşı  çıxış  etdiyinə  görə 

Sokratı  həbs  edirlər.  O,  öz  şagirdlərinə  deyirdi  ki,  ölümdən 

qorxmur, çünki özünün fəlsəfi görüşləri və bütün həyat tərzi ilə 

buna hazırdır. Sokrat şagirdlərinin yanında qüvvətli bitki zəhəri 

içərək ölür. Onlardan biri  olan Platonun dediyinə görə Sokrat 

üçün bədənin ölməsi ruhun sağalması deməkdir. 

Sokrat  öz  təlimini,  meydana  çıxan  məsələləri  mübahisə  və 

yaxud söhbət formasında şərh edirdi. 

87 

---

Sokrat  hesab  edirdi  ki,  insan  yalnız  ona  tabe  olan  şeylər 

haqqında biliyə malikdir. Nə təbiət,  nə Kainat ona tabe deyil, 

onun tabeçiliyində  yalnız bir şey var - ruh. Ona görə də insan 

yalnız  öz  ruhu  haqqında  həqiqi  biliyə  malik  ola  bilər.  İdrakın 

əsas məqsədi özünü dərk etməkdir: «Özünü dərk et!». 

Aristotelin  sözlərinə  görə  Sokrat  ilk  dəfə  olaraq  induktiv 

sübutlardan  istifadə  etmiş  və  anlayışlann  ümumi  tərifini 

vermişdir.  Bu  da  məntiq  elminin  formalaşması  üçün  böyük 

xidmətdir.  Mübahisələr  vaxtı  Sokrat  həm  dünyanın,  həm  də 

insanın  məqsədə  və  ağıla  uyğun  yarandığını  sübut  etməyə 

çalışırdı.  O,  insanı,  onun  mahiyyətini,  ruhundakı  daxili 

ziddiyyətləri öz fəlsəfəsinin mərkəzinə gətirməklə bu fəlsəfənin 

inkişafında  yeni  dönüş  yaratmışdır.  Bunun  sayəsində  idrak, 

«mən  bilirəm  ki,  heç  nə  bilmirəm»  kimi  fəlsəfi  şübhədən 

özünüdərk vasitəsilə həqiqətin yaranmasına keçir. 

Sokrat  özünün  əxlaq  fəlsəfəsində  xeyirxahlığı  bilik  ilə 

eyniləşdirirdi.  Onun  etikasında  insanın  saf  və  azad  iradəsi 

həmişə  müsbət  əxlaqi  davranışların  mənbəyi  kimi  çıxış 

etmişdir. 

10.