qalmayan tamamilə aydın, dəqiq ideyalar üzə çıxarmaq müm-
l^ndür. O, «Allahın mövcud olması», «Mənim mövcud
olmağım», «Tam hissədən böyükdün> və s. bu kimi ideyalan belə
ideyalardan hesab edirdi, çünki onlar ağılın təbii işığı ilə aydm-
laşdınlıb. Belə təməl ideyalardan çıxış edərək deduksiyanm
köməkliyi ilə biliyin yerdə qalan bütün sistemini qurmaq olar.
Nəzəri idrak empirik biliyin verdiyi məlumatlann rasional
(əqli) üsullarla araşdırmaq vasitəsilə həyata keçirilir. Bu o demək
deyil ki, nəzəriyyə bütün hallarda empirik məlumatlardan çıxış
edir. Nəzəriyyə biliyi (həm empirik, həm də rasional)
ümumiləşdirir, sistemləşdirir.
Nəzəriyyə kateqoriyalar sistemidir. Biliklərin cəmi nəzəriyyə
kimi çıxış edir və buna görə də nəzəriyyə mücərrəd (ab- strakt)
zehni fəaliyyətin nəticəsi hesab edilir. Empirik idraka
münasibətdə isə nəzəriyyə empirik məlumatlara əsaslanan
diqqətlə işlənib hazırlanmış baxışlar sistemidir.
Nəzəriyyənin tamamilə təcrübədən asılı olması fikri XX əsr
Amerika fəlsəfəsində çox geniş yayılmışdır. Bu fikrin tərəfdarları
Böyük Britaniyada da az deyil. Bunu nəzərə alaraq bir qədər
ətraflı da olsa Amerika filosofu və sosioloqu
T.Parsonsun
(1902-1978) nəzəriyyə haqqında baxışları üzərində dayanmağı
lazım bildik. O, hesab edirdi ki, idrak tamamilə kəmiyyət
məsələsidir, bu vaxta qədər müşahidə edilməyənləri müşahidə
etmək əsas məsələdir. Bu fikrə uyğun olaraq nəzəriyyə dərk
edilən faktlardan ibarət olmalıdır, yəni ümumi nəticələr belə
faktların cəmi ilə təsdiq edilməlidir. T.Parsons yazırdı: «Əlbəttə,
həqiqi nəzəriyyə faktlara uyğun olmalıdır, lakin buradan elə
nəticə çıxmır ki, nəzəriyyədən asılı olmayaraq üzə çıxarılan
faktlar nəzəriyyənin necə olmasını müəyyən edir və yaxud
nəzəriyyə hansı faktlann açılacağını müəyyən etməlidir və elmi
axtarışlar hansı istiqamətdə apanlmalıdır».^’ Bununla yanaşı
T.Parsons qətiyyətlə göstərirdi ki, nəzəriyyə mütləq məntiqə
əsaslanmalıdır. «Hər bir nəzəri sistem kifayət qədər
Dostları ilə paylaş: 
