2.2.
İdrakın empirik və nəzəri səviyyələri
Elmi idrakın iki növü mövcuddur: rasional və empirik idrak.
İdrakın empirik növünün tərəfdarlan təbii olaraq təcrübənin
əhəmiyyətini ön plana çəkir, təməl elementləri kimi bilavasitə
hissi təcrübənin məlumatlarını götürürlər. Bizim bütün
biliyimizin öz hissi təcrübəmizdən törəməsi fikri empirizmin
(yun. «empeiria» - təcrübə) əsas prinsipini ifadə edir. Bu təlimə
görə biz heç vaxt hiss üzvlərinin verdiyi imkandan artıq bilik əldə
edə bilmərik. Empirizmin mövqeyi çox sərt çərçivə daxilində
yerləşir və buradan xaricə çıxmaq mümkün deyil. Çünki
müşahidə edilən şeyin sərhəddini keçmək olmaz. Empirik idrak
insanlann hissi-praktiki fəaliyyəti kimi başa düşülən təcrübə ilə
bilavasitə bağlıdır. Bu yolla mahiyyət deyil, təzahür dərk edilir.
Kant təmiz və empirik idrakı bir-birindən ayırırdı. Hər bir
idrak təcrübədən başlayır. Xarici predmetlər bizim hiss
üzvlərimizə yalnız təsir göstərir, insanın idrak qabiliyyətini
hərəkətə gətirir. Düşüncə alman təsəvvürləri əlaqələndirir,
müqayisə edir, təhlil edir, hissi təəssüratı idraka çevirir. Belə
idrakı Kant təcrübə adlandırırdı. Onun fikrincə idrak zaman
etibarilə təcrübədən əvvəl gələ bilməz. İdrak təcrübədən başlayır.
Elmin empirik mərhələsində əsas vəzifə fakt toplamaqdır.
Latın dilində «factum» «görülən iş», «baş verən iş» deməkdir.
Elmdə «fakt» termini iki mənada işlədilir: 1) fakt real olaraq
mövcud olan (və ya mövcud olmuş) hadisə kimi; 2) bu və ya digər
konsepsiya kontekstində faktın təsvir edilməsi.
Rasionalizm hiss üzvlərinin verdiyi məlumatı məhdud hesab
edən, biliyimizin əsas hissəsinin qaynağını ağılda axtaran
nəzəriyyədir. Ona görə də biz şeylər haqqında hiss üzvlərinin
bacarmadığı və onların verdiyi məlumatdan daha doğru və
mükəmməl bilik əldə edirik.
Rasional idrakın çox məşhur təmsilçisi Dekart hesab edirdi ki,
intuisiyanın®^ köməkliyi ilə doğruluğuna heç bir şübhə yeri
Dostları ilə paylaş: 
