Elmi redaktor: İsmayıl Əli oğlu Fcyzullabəyli, iqtisad elmləri doktoru, professor
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
yarada bilər. Status-kvonun dəyişməzliyinə yönəldilən yanaşmada dövlətin ümumiləşdirici və aparıcı xüsusiyyətləri başlıca mövqeyə malik olurlar. Dövlət cəmiyyətin siyasi təşkili və iqtisadi tənzimi forması olmaqla öz dinamikliyi ilə səciyyələnir. Yəni, müəyyən zaman intervalmda dövlətlə bağlı məsələlər müxtəlif istiqamətlərdə dəyişikliyə məruz qalırlar. Buna görə də, milli mənafe və dövlət anlayışlarına statik xarakter vermək müasir inkişaf dinamikasında heç bir praktiki əhəmiyyət kəsb etmir. ^ 2)f^ənafc-subyektiv xarakter daşıyır. Sosial-iqtisadi inkişafda siyasi, qüvvələrin və demokratiyanın üstün rolunu qeyd edən tədqiqatçılar milli m^əhäfenin nəinki hər hansı bir siyasi partiya, təşkilat, parlament, hətta ayrıca götürülmüş bir fərd tərəfindən müəyyənləşdirilməsi imkanının mümkünlüyünü sübut etməyə çalışırlar. Lakin bu halda daşıyıcıların (subyektlərin) milli mənafeni adekvat ifadə edə bilmələri problemi yaranır. Bununla belə, subyektiv yanaşma onun səsvermə ilə müəyyənləşdirilməsinin mümkünlüyünü qabarıq şəkildə ifadə edir. Araşdırmalarımız göstərir ki, nəinki bütövlükdə ümummilli mənafelər, eləcə də sırf iqtisadi mənafelər öz xarakteri etibarı ilə ikili yanaşmanın dialektik vəhdəti kimi başa düşülməlidir. Yəni, bir tərəfdən o, obyektiv xarakterə malikdir və buna görə də, onun müəyyənləşdirilməsi heç bir siyasi qüvvənin inhisarında ola bilməz, digər tərəfdən, o, sözün tam mənasında obyektiv deyildir, yəni nə mütləq sabitdir, nə də real subyektin iradəsindən asılı olmur. Beləliklə, qeyd etmək lazımdır ki, ümummilli mənafe zaman və məkanca dəyişkəndir, dinamik səciyyəlidir. Onun mütləq kəmiyyət ölçüsü yoxdur, eləcə də müəyyən tarixi dövr və ölkələr bölgüsündə müqayisə olunan deyil. Ümummilli mənafenin bütün ölkələr üzrə vahid, ümumi kriteriyasınm müəyyən edilməsi həm nəzəri, həm də praktiki baxımdan qeyri-mümkündür. Belə ki, hansısa hadisənin, yaxud prosesin ölkənin milli mənafeyinə uyğunluğu çoxlu sayda dəyişənlərin kompleks təsiri altında formalaşır. Başqa sözlə, daxili və xarici amillərin qarşılıcılı təsirinin optimal nisbətlərinin müəyyənləşdirilməsi həmin ölkənin sosial, iqtisadi, tarixi, siyasi, milli. 52 dini və s. cəhətlərinin özünəməxsus xüsusiyyətlərinin nəzərə alındığı təqdirdə mümkündür. Ayrı-ayrı sosial qrupların mənafe təminatı və onun dinamik inkişafı baxımından milli mənafedə meydana çıxan xüsusiyyətlərin nəzərə alınması və s. Ümummilli mənafenin mahiyyətini araşdırarkən mütləq nəzərə almaq lazımdır ki, o təkcə iqtisadi yox, çox geniş və dərin təsir gücünə malik sosial-siyasi hadisədir və subyekt tərkibinin çoxşaxəliliyi ilə səciyyələnir (şək. 2.1.). Şək. 2.1. VmummiUi mənafenin təsnifatı və sosial-iqtisadi inkişaf strategiyası ilə qarşılıqlı əlaqələrin sxematik modeli. 53 Modeldən göründüyü kimi, ümummilli mənafelərinin tam həcmdə əhatə edilməsi və təminatı sonsuz sayda dəyişənlərin eyni vaxt intervalında kompleks nəzərə alınmasını tələb edir. Əgər bu problemin üzərinə keçid dövrünün spesifik çətinliklərini və müharibə vəziyyətini də əlavə etsək, onda məsələnin nə dərəcədə mürəkkəb olduğunu görə bilərik. Sırf nəzəri mövqedən yanaşdıqda, şübhə yoxdur ki, istənilən kriteriya müəyyən nəzəriyyəyə yaxud metodoloji prinsiplərə əsaslanmalıdır. Məsələn, ən çox istinad olunan ürnumiləşdirici kriteriya məhsuldar qüvvələrin inkişafıdır. Eləcə də, sosial tərəqqinin iqtisadi inkişafdan funksional asılılığım nəzərə alsaq, onda ikinci ümumiləşdirici kriteriya (humanizm, fərdin mərkəzi fiqur kimi səciyyələndirilməsi, həyat səviyyəsinin yüksəlməsi- və s.) məhz məhsuldar qüvvələrin inkişafı prosesindən törəyir. Bununla yanaşı, hər iki kriteriya ümummilli mənafenin təminatına yönəldilən siyasətin praqmatik nöqteyi-nəzərdən istinad müstəvisi kimi çıxış etmək imkanında deyildirlər. Ümumiyyətlə, milli mənafenin nisbi səciyyə daşıması ikili mahiyyətə malikdir: l)Zaman etibarı ilə öncül istiqamətlərin dəyişməsi; 2)Sosial xarakterli struktur dəyişiklikləri. Eyni zamanda, ümummilli mənafe probleminin qoyuluşundan ölkənin planetar inkişaf prosesində özünəməxsus mənafeləri baxımından yerinin və xüsusi çəkisinin müəyyənləşdirilməsi həlledici əhəmiyyətə malikdir. Beləliklə, milli və korporativ mənafelərin uzlaşdırılması probleminin qoyuluşunda yuxanda deyilənlərin əsas kimi götüriilməsini məqsədəuyğun hesab edirik. 54 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|