Elmi redaktor: İsmayıl Əli oğlu Fcyzullabəyli, iqtisad elmləri doktoru, professor

 
 
Korporasiyanın orta və uzunmüddətli 
dövrdə rəqabətqabiliyyətliliyinin tə’minatı
 
 
 
 
 
1
 
r
 
 
 
i
 
 
r
 
 
Milli bazar
 
Regional bazar
 
Dünya 
bazarı
 
Mövcud 
imkanlar 
i 
-Bazarın tutum 
perspektivləri; 
-Rəqabət mühiti; 
-İnvestisiya 
təminatı; 
-İnvestisiyaların 
cəlbetmə 
imkanları; 
-Rentabelliyin 
səviyyəsi; 
-İnkişafın 
strateji 
resursları. 
Xarici mühit 
1 
Dəyişən şəraitə ad^tasiya 
-Milli bazarın 
açıqlıq dərəcəsi; 
-Qloballaşma 
prosesində iştirak 
dərəcəsi: 
-Tələbin 
fərdiləşməsi: 
-Məhsulun 
mürəkkəbləşməsi; 
-Kommunikasiyan
ın 
güclü 
inkişafı. 
Mövcud meyllər Praktiki qərar 
1 
 
 
İxtisaslaşma
 
 
Lisenziya üzrə
 
i 
 
 
Autsorsinq<'
>
 
 
Monoməhsull
u
 
korporasiya
 
 ___  i  ____  
 
 ____ i _____  
Birləşmə 
(qovuşma) 
Şaquli 
inteqrasiya-ş
əbəkə 
kompaniyası 
I 
İntellektual və maliyyə resurslarının təmərküzləşməsi 
İstehsal güclərinin yaxud birgə injinirinqin 
birləşdirilməsi 
hesabına sinergetik effekt 
I 
İstehsal, mühəndis-komstruktur layihələri və 
təşkiiati 
xərclərin optimallaşdıniması 
I
 
Elmi-texniki biliklərdən geniş surətdə istifadə olunması 
İnteqrasiya blokuna üzv olan ölkələrin diplomatik 
dəstəyi 
i 
Orta və uzunmüddətli dövrdə rəqabətqabiliyyətliliyin tə’mini 
Şok. 7.1. Korporasiyanın roqıdıotqahUiyyotHliyinin 
amillor 
sisteminin blok-sxemi. 
Qeyd: 
Autsorsinq-Sifarişçinin 
istehsalından imtina. 
(podratçının) 
xeyrinə öz 
339 

---

Sxemdə  əks  edilmiş  amillər  kompleksinin  sistemli  təhlili 
elmi  və  praktiki  əsası  olmayan  ehtimallara  söykənmə 
yalnışlığmdan  qorunma  imkanı  verir.  Əsasən  sırf  praqmatik 
anlamda  orta  və  uzunmüddətli  dövr  ərzində  rəqabətə  davam 
gətirmək  imkanını  bir  çoxları  miqyas  effekti  ilə  bağlayır  və  milli 
(lokal) 
səviyyəni 
daha 
real 
hesab 
edirlər. 
Lakin, 
rəqabətqabiliyyətliyin arzu edilən zaman intervalında mühafizəsi, 
şəkildən  də  göründüyü  kimi,  müxtəlif  məzmun  daşıyan  amillər 
kompleksinin  birbaşa  təsiri  altındadır.  Və,  elə  maraqlı  olan  da 
bundan ibarətdir ki, sadalanan amillərin heç birindən abstraksiya 
olunma  imkanı  yoxdur.  Başqa  sözlə,  həmin  amillər  arasında 
çoxölçülü  determinasiya  asılılığı  mövcuddur.  Məhz,  çoxölçülü 
determinik bağlılığın mövcudluğu belə bir qənaətə gəlməyə imkan 
verir  ki,  müxtəlif  yaxud  monoprofilli  istiqamətləri  özündə  ehtiva 
edən iriləşmə prosesi sinergetik effekt verə bilmə iqtidarındadır. 
MDB  inteqrasiya  blokunun  strateji  inkişafının  təminatı 
baxımından  regional  rəqabətqabiliyyətliliyin  M.Porterin  rəqabət 
üstünlükləri  adlı  birölçülü  məntiqə  söykənən  konsepsiyasından 
fərqli  olaraq,  çoxölçülü  determinliyə  əsaslanmaqla  daha  geniş 
müstəvidə  reallaşması  imkanları  keçid  iqtisadiyyatlı  ölkələr  üçün 
öz müvafıqliyi ilə səciyyələnir. 
,  Burada  söhbət,  M.Porterin  «milli  rombundan»  yaxud 
determinantlar  sistemindən  imtinadan  getmir.  Sadəcə  olaraq, 
müasir gerçəkliyin imkan verdiyi yaxud labüdləşdirdiyi cəhətlərin 
sistemli şəkildə nəzərə alınması zəruriliyinin qaçılmaz olduğu nəzər 
diqqətə çatdırılır. 
MDB regional bazannm timsalında Porter yanaşması yalnız 
əlçatmaz arzu keyfiyyətində qəbul oluna bilər. Əgər bu problemin 
araşdırılmasında  antiinhisar  müstəvisinə  söykənmə  zərurətini  də 
əlavə  etsək,  onda  nəinki  rəqabət  üstünlükləri  konsepsiyası, 
ümumiyyətlə, çılpaq şəkildə ortalığa qoyulan 
340 

---

sırf iqtisadi yanaşmalann heç biri real effekt əldə etmək imkanını 
yaratmayacaqdır. 
^  Müasir  qlQballj^şma  prosesində  regional  bazann  inkişaf 
strategiyasının  mənafelər  baxımından  düzgün^prmaläşdTfrt^ 
masr  el^^həmin  iqtisadi  məkan  çərçivəsində  trans-milli 
korporasiyaların  təşkilini  tələb  edir.  Belə  ki,  qloballaşma 
prosesinin  neqativ  təsiri  təmərküzləşmiş  iqtisadi  güclərin  deyil, 
əsasən  və  başlıca  olaraq  pərakəndə  şəkildə  «səpələnmiş» 
subyektlərin  fəaliyyətində  özünü  göstərir.  MDB  ölkələrində 
kapitalın  transmilliləşməsi  prosesinin  aktivləşdirilməsi  üçün, 
zənnimizcə, aşağıdakılann həyata keçirilməsi qaçılmazdır: 
1)
 
Blokdaxili  məkanda  hökumət  strukturlarının,  elmi 
dairələrin  və  sahibkarlann  (müəssisələrin)  dövlətlərarası 
kooperasiya  əlaqələrinin  prioritetliyinin  təmini  və  bu  potensialın 
üzə çıxaniması istiqamətində səylərin birləşdirilməsi; 
2)
 
Birgə fəaliyyətin təşkili formalarına uyğun gələn effektiv 
istehsal kooperasiyasının mövcud potensialının qiymətləndirilməsi 
və formalaşdınlmasmın həyata keçirilməsi; 
3)
 
Transmilli  korporasiyaların  yaradılması  yönümündə 
dövlətlərarası məqsədli proqramların işlənib hazırlanması. 
Şübhə yoxdur ki, regional iqtisadi məkanda effektiv rəqabət 
prosesinin  təşkili,  formalaşması  və  mühafizəsi  üzv-  ölkələrin 
ayrı-aynlıqda  rəqabətqabiliyyətliliyinin  təminatı  ilə  sıxı  surətdə 
bağlıdır. 
Ümumi 
şəkildə 
götürsək, 
ölkənin 
rəqabətqabiliyyətliliyinin  formalaşması  bir-biri  ilə  sıx  qarşılıqlı 
asılılıqda  olan  amillər  kompleksinin  davranış  tərzi  ilə  birbaşa 
əlaqədədir.  Sözügedən  amillər  kompleksinin  məntiqi  əlaqələr 
sistemini  və  onlann  ayn-aynlıqda  qiymətləndirmə  kriteriyalannı 
aşağıdakı sxemdən görmək olar (Şək. 7.2.). 
 
341 

---