Emom o'zbek doc

Turli vositalar (eshitish, sezish, harakat) yordamida idrok etiladigan to'plamlarni sanash.

Ko'rib idrok qilish (aniq ko'rsatilgan to'plamlar) bilan bir qatorda, bolalarga eshitib, ushlab ko'rib hisobini olib borishga o'rgatish muhim ahamiyatga ega. ovushlarni, harakatlarni hisoblash, ushlab ko'rib sanash faoliyatini umumlash- tirish uchun xizmat qiladi, uni bolalarning turli sharoitlarda mustaqil qo'llanishlari uchun shart-sharoit yaratiladi.
Musiqa asboblari ushlab ko'rib sanash va tovushlarni sanash mashqlarini bolalarga ko'zlarini yummasdan bajarish taklif qilinadi. Bu mashqlarni ko'z yumib bajarish bolalarni sanashdan chalg'itadi.
Bolalarga harakatlami hisoblashni mashq qildirishda harakatning ko'rsatilgan miqdorini namuna bo'yichayoki aytilgan songa qarab takrorlash taklif qilinadi: ,,Boltacha bilan necha martaurilgan bo'lsa, shuncha marta taqillat",
,,To'rt marta o'tirib tur". Tarbiyachi bolalarga o'ng (chap) oyoq bilan depsinish, chap (o'ng) qo'lni ko'tarish, oldinga engashish va shu kabi harakatlarni taklif qilib, harakat- larning xususiyatini asta-sekin murakkablashtirib boradi. Biroq, to'it yashar bolalarga haddan tashqari murakkab harakatlarni taklif qilmaslik
kerak, chunki bunday harakatlar kichkintoylar; diqqatini hisoblashdan chetga tortadi.
Turli vositalar yordamida idrok etilgan to'plamlar taqqoslanadi, bu narsa vositalar o'rtasida o'zaro aloqa paydo bo'lishiga ordam beradi va son haqidagi bilimlarni umumlashtirishni a'minlaydi. Masalan, bolalarga ular qancha tovush eshitgan bo'lsalar, kartochka ustida qancha tugma bo'lsa yoki qancha o'yinchoq turgan bo'lsa, shuncha marta qo'l ko'tarishlari taklif qilinadi.
Bu ish narsalarni sanab ajratish mashqlari bilan birga olib boriladi va ko'pincha ular bilan bog'langan holda o'tkaziladi.

20-§. Kattalik predmetlarning o'lchamlarini taqqoslashga o'rgatish.

Birinchi va kkinchi fasl boshida narsalarning o'lchamlarini taqqoslashni ashq qildirish uchun mashg'ulotlarning oz qismi ajratiladi, bunda ashg'ulotlar sanashni o'rgatish ishi bilan boshlanadi. Mashq- larning maqsadi — o'lchamlari har xil va bir xil bo'lgan 2 narsani uzunligiga, eniga, balandligiga, qalinligiga va umumiy hajmiga qarab ustma-ust va yonma-yon qo'yish hamda ko'z bilan chamalash usullaridan foydalanib taqqoslash ko'nikmasini mustahkamlashdir.

Pedagog namoyish qilinadigan materialning narsalari hajmi o'rtasidagi farqni 5-4 sm. gacha, tarqatma materialda esa 3-2 sm. gacha asta-sekin qisqartirib boradi. Bolalar doim uchratib turadigan narsalar: harflar, tasmalar, taxtachalar, qog'oz varaqlari, quti-chalar, minorachalar, qalamlar va boshqalardan foydalaniladi.
Tarbiyachi bolalarga turli kattalikdagi predmetlarni yonma- yon, ustma-ust qo'yish usullaridan qanday foydalanish kerakliginr eslatadi.
Bolalar narsalarning katta-kichikligini ko'z bilan chamalab, ularni yonma- yon qo'yib, o'z taxminlari qanchalik to'g'ri ekanligini tekshiradilar.
Ular nutqida faqatgina narsa o'lchamlarining munosabatlari (,,uzunroq- qisqaroq^u va boshqalar) emas, balki bu munosabatlarni aniqlash usullari ham o'z aksini topishi kerak. Bolalarga quyidagi savollarni berish foydali: ,,Qaysi tasma enliroqligini qanday bilish mumkin? Ularni qanday qilib yonma-yon qo'yish kerak? Havo rang sharfcha oq sharfchaga qaraganda enliroq ekanligini qanday bilsa bo'ladi?" va hokazo. Bolalar tegishli taxminiy harakatlardan birrnuncha ongli ravishda foydalanadilar.
Bolalarni birdaniga 2 o'lchovni— uzunlik va kenglikni ko'rib chiqib, predmetlar o'lchamini taqqoslashga va tahlil qilishga °'rgatishga birinchi marta kirisha boshlaydi. O'rta guruhda yassi narsalarning uzunligi va kengligini taqqoslash'an cheklaniladi. Uzunlik yoki kenglik bir-biridan faqat uzunligi kengligi bilan farq qiladigan har xil katta-kichiklikka ega
2 narsani taqqoslash natijasida aniqlanadi. oshirishda harakat vositasidan keng foyda- nin narsalarning uzunligini taqqoslashda qo'lini ular bo'ylab yurgizish, kengligini
taqqoslashda ko'nda-barmoqlarini kerib narsaning uzunligi (kengligi va hokazo) qandav ekanligini ko'rsatadilar. Tarbiyachi ularning diqqatini qo'llar barmoqlar orasining ochilish darajasiga: katta ochilganligiga ozgina, sal-pal ochilganligiga jalb etadi. Harakat vositalaridati foydalanib, bolalarning narsalar o'lchamini aniqroq idrok etishlariga xizmat qiladi.
Bolalar narsalarning uzunligi va kengligini taqqoslaydilar kengligi teng, lekin uzunligi har xil narsalarni, uzunligi teng bo'lsa ham kengligi teng bo'lmagan narsalarni, uzunligi va kengligi teng narsalarni topadilar.
Mazkur ish uchun 3 ta maxsus mashg'ulot bag'ishlanadi. Mana shu mashg'ulotlarda parallel ravishda ,,Dastur"ning boshqa bo'limlari (,,Kattalik",
,,Shakl") ham mustahkamlanadi.
3—5 ta narsaning o'lchami o'rtasidagi munosabatni aniqlashga o'rgatish. Bolalar 2 ta narsaning o'lchami (uzunligi, kengligi, balandligi)ni taqqoslashni o'rganib olganlaridan so'ng 3-5 ta narsaning o'lchami o'rtasidagi munosabatni aniqlashni rnashq qilishga o'tadilar. Bolalar narsalarning uzunligi, kengligi, balandligi, qalinligi va nihoyat, umuman hajmi ortib yoki kamayib borishiga qarab bir qatorga terishni o'rganadilar. Taqqoslanayotgan ikkala narsaning o'lchami (uzunligi, kengligi va hokazolar) orasidagi tafovut oldin 5-6 sm bo'lgan bo'lsa, keyin asta-sekin 2 sm. ga tushib qoladi.
Awal bolalar tartibga keltirilgan qator namunasiga qarab 3 ta narsani teradilar. Keyinchalik esa ular qoidaga muvofiq harakat qilishni o'rganadilar. Bolalar, masalan, qolgan narsalarning har gal eng uzunini tanlab olib, narsalarning eng uzunidan boshlab tartib bilan qator qilib terib borish mumkinligini bilib oladilar. Eng uzun (yoki qisqa) deb tanlab olingan narsa uning oldidagi qatorga joylashtirilgan narsadan kaltaroq (uzunroq) bo'lib chiqqanligiga doim bola e'tibori jalb etiladi. Bolalar har bir narsani uning bevosita oldida orqasida turgan narsalar bilan juftlab taqqoslab ko'rishlari ker Shu asosda ular narsalarning o'lchamiga beriladigan baho nisi xarakterga ega ekanligini tushunib olishni o'rganadilar.
Pedagog bolalarga narsalarning o'lchamlarini ularning lashish tartibiga qarab" aytishni, ular ongida qator yo'nalishin:
beleilagandek (navbatdagi har bir narsa oldingisidan katta kichkina) bo'lib, ,,zinacha bo'ylab yuqoriga va pastgaqadam mshlash"nitaklif qiladi.
Bolalar turli uzunlikdagi doskalar va boshqa narsalarni terib' yotganlarida tomondagi chetlarini tekislaydilar, rli kenglikdagi narsalarni terib qo'yayotganda esa ularni bitta to'g'ri hiziq ustiga joylashtirish maqsadida yuqori yoki pastki chetlarini tekislaydilar (joylashtiradilar). Ba'zi bolalar narsaning bir tomondagi chetlarini tekislashda qiynaladilar. Ularga, masalan, chap cheti bo'ylab vertikal chiziq o'tkazilgan qog'oz varaqlarini berish (doskalarni uzunasiga qarab taqqoslashda) maqsadga muvofiqdir; ular mana shu varaqlar yordamida doskalarni tekislaydilar.
Bolalarning ko'z bilan chamalash qobiliyatini o'stirishga katta ahamiyatberiladi. Masalan, ularga 4-5 ta narsa ichidan namunaga qaraganda katta (kichik) narsani, namuna bilan teng narsani ko'z bilan chamalab topish taklif qilinadi. Bolalar o'lchovga teng narsalar topishni o'rganadilar. O'lchovdan endi taqqoslanayotgan narsalarni yonma-yon qo'yib, o'lchashdan ko'z bilan chamalab o'lchashga o'tish maqsadidagi oraliq vosita sifatida foydalaniladi.
II- va III- fasllarda 7-8 mashg'ulot davomida narsalarni o'lchamlariga qarab qator qilib terish mashqi bajariladi. Awal bu mashqlar mashg'ulotlarning asosiy qismini tashkil etadi, keyin chalik esa ular uchun dasturning boshqa bo'limlaridagi materiami o'rgatishga bag'ishlangan mashg'ulotlarning ikkinchi yoki uchinchi qismida 4-6 minut vaqt ajratiladi.
Bolalarning matematika mashg'ulotlarida olgan bilim va ko'nikmalarini muntazam ravishda mustahkamlab borish va ular faoliyatining har xil turlarida tatbiq etish zarur. Bolalar uzunligi va kengligi teng hamda teng bo'lmagan tasmalar, yo'lkachalar rasmini chizishlari, kitoblarni, qutichalarni ta'mirlash uchun kerakli o'lchamdagi doskalarni tanlab olishlari, tabiat burchagidagi liklarni parvarish qilib, ularni poyasining yo'g'onligini, barganning uzunligi, kengligi va qalinligini va hokazolarni taqqoslashlari mumkin.
Mashg'ulotlardan tashqari vaqtda tegishli bilim, malaka, nikmalarni mustahkamlash va o'stirishga imkon beruvchi o'yinlarni -itrsh masadga muvoq